Aktywizacja dziecka poprzez stosowanie ciekawych pomocy dydaktycznych

Organizacja otoczenia, dobór pomocy , możliwości ich wykorzystania.

„ Sens życia polega na tym, aby cieszyć się z niego
I czynić go piękniejszym dla każdej ludzkiej istoty.”
David Ben Gurion

Dziecko przychodzi na świat, którego nie zna. Obce jest mu początkowo to, czego dotyka, co widzi, słyszy, smakuje, po co sięga. Wczesne i ciągłe poznawanie otaczającego świata wzbogaca doświadczenia dziecka, a dostarczanie różnorodnych bodźców działa stymulująco na jego rozwój.
Świat odbierany przez zmysły dziecka z głębokim upośledzeniem umysłowym i dodatkowymi ograniczeniami ruchowymi różni się znacznie od tego, jaki widzimy z naszej perspektywy. Inaczej odbiera ono i przetwarza informacje płynące do jego zmysłów. Niektórych wrażeń wzrokowych, słuchowych czy czuciowych może nie odbierać w ogóle ze względu na uszkodzony kanał sensoryczny, bądź tez zaburzeń integracji zmysłowej.
Wszystkie dzieci niezależnie od osiągniętego poziomu psychofizycznego mają potrzebę bawienia się. Zabawa jest taką działalnością dziecka, do której potrzebne są zabawki. . Najogólniej przez zabawkę rozumie się „przedmiot służący do zabawy” . Zabawką może być przedmiot lub zestaw przedmiotów, wykonany w celu rozbudzenia zabawowej aktywności dziecka, tj. ruchowej, umysłowej, czy emocjonalnej, stwarzającej sposobności do poszerzania doświadczeń, gry wyobraźni i stopniowego opanowania rzeczywistości. Zabawkami mogą być przedmioty przypadkowe lub służące do innych celów niż te, które narzuca im bawiące się dziecko. Zabawa jest dominującym rodzajem aktywności każdego dziecka.
Z obserwacji aktywności dzieci wiadomo doskonale, że często wybierają one do zabaw przedmioty, na które człowiek dorosły w ogóle nie zwróciłby uwagi. Są to zwykle sprzęty kuchenne, opakowania np. po kosmetykach, jogurtach itp. czy też drobiazgi pochodzące z naturalnego środowiska. Przedmioty te, mimo że są mało kolorowe w zupełności zaspakajają potrzeby poznawczo-zabawowe uczniów.
W pracy z dzieckiem niepełnosprawnym umysłowo nauczyciel stara się stosować wiele różnych, ciekawych pomocy dydaktycznych oraz zabawek, aby w jak największym stopniu zachęcały dziecko do podejmowania prób wykonywania zaplanowanej czynności. Jej celem jest zawsze podniesienie sprawności psychofizycznej ucznia.
Dzieci upośledzone w stopniu głębokim, zdolne są, podobnie jak wszystkie inne dzieci , do indywidualnego rozwoju, osiągnięcia pewnego poziomu sprawności i umiejętności.
Ważnym czynnikiem stymulującym rozwój dziecka są odpowiednio dobrane i prawidłowo prowadzone zabawy, ćwiczenia lub zabiegi o charakterze profilaktyczno-usprawniającym oraz pomoce dydaktyczne.
Organizując zabawy, ćwiczenia z dzieckiem zawsze należy mieć na uwadze ich cel praktyczny, potrzeby dziecka i jego możliwości rozwojowe. Dlatego trzeba tak planować i organizować zabawę lub ćwiczenia, aby wszelkie zachowania pozytywne utrwalać, sublimować, natomiast negatywne eliminować. Należy pamiętać, że zabawa ma być przyjemnością dla dziecka, a nie ma być przykrym, męczącym zajęciem, zniechęcającym dziecko do jakiejkolwiek aktywności fizycznej czy psychicznej.
Pomoce dydaktyczne powinny spełniać wiele ważnych funkcji. Przede wszystkim opanować lęk i emocje, które bardzo przeszkadzają w realizacji potrzeb i dążeń dziecka w zdobyciu przez nie nawet najprostszych umiejętności.
Pomoc dydaktyczna powinna być dostosowana do możliwości psychoruchowych dziecka jego potrzeb rozwojowych oraz potrzeb zabawy. Przede wszystkim powinna być bezpieczna, sprawiająca mu radość, wyzwalająca chęć bawienia się, dotykania, kierowania na nią wzroku, wzbudzająca ciekawość dziecka.
Pomimo szerokiej oferty zabawek, pomocy dydaktycznych często sami nauczyciele projektują i samodzielnie wykonują pomoce dydaktyczne. Nauczyciel znając dobrze swoich wychowanków wykonuje pomoce takie, które będą ciekawe, bezpieczne, wprawią dziecko w radosny nastrój oraz zachęcą do aktywności własnej. Nauczyciele wymieniają się własnymi doświadczeniami, pomysłami wzbogacając swój warsztat pracy.
Nauczyciele Zespołu Placówek im. Jana Pawła II w Lubaczowie pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi postanowili poświęcić więcej uwagi sposobom wykorzystania zabawek, pomocy dydaktycznych w usprawnianiu motoryki dużej i małej, ćwiczeniu koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz stymulowaniu wszystkich zmysłów.
Jednym ze sposobów urozmaicania warsztatu pracy było zaprojektowanie i samodzielne wykonywanie pomocy, na bazie doświadczeń w pracy z wychowankami. Poświęcałyśmy wiele własnego czasu, angażując nawet członków rodziny. Tak powstawały całkiem porządne, bezpieczne, estetyczne, a przede wszystkim użyteczne, nietypowe pomoce dydaktyczne /mobile, grające zabawki, instrumenty muzyczne, klocki, węże, dywaniki, itp.../
Wybieramy i przekształcamy, te przedmioty, które są ciekawe dotykowo, wydają dźwięki, których części ruszają się, przedmioty które są podobne i różniące się trochę, przedmioty które można połączyć, rozłączyć, dające się uruchomić , wibrujące, wykonane z różnych faktur. Do wykonania pomocy dydaktycznych posłużyły nam różne tworzywa oraz materiały/opakowania po produktach, sznurki, pióra, fasola, mąka, piłeczki, kasztany, kolorowy papier, baloniki, patyczki drewniane i i wiele innych materiałów.
Pomoce zaprojektowane i wykonane według własnych pomysłów wykorzystywane są codziennej pracy z dzieckiem niepełnosprawnym. Charakteryzują je oryginalność, i wartość dydaktyczna. Prezentowane pomoce dydaktyczne posiadają wspólne cele:
- pozwalają na rozładowanie napięcia, lęków, rozładowują agresję;
- uczą rozróżniania kształtów, wielkości, faktury tworzywa, kolorów itp.;
- pozawalają na rozwój funkcji ruchowych (motoryka mała i duża);
- dają okazję do kształcenia i rozwijania funkcji poznawczych;
- dostarczają wielu radosnych przeżyć, głośnego wyrażania emocji;
- zapobiegają nudzie;
- dostarczają tworzywa do podejmowania czynności zabawowych i konstrukcyjnych;
- dają okazję do bycia aktywnym i zauważonym przez otoczenie;
Ponadto prezentowane pomoce dydaktyczne mają charakter wielofunkcyjny,
wykorzystywane są podczas różnego rodzaju zajęć .
Obserwując wzajemne zaangażowanie w działaniach na rzecz wzbogacania warsztatu pracy, doszłyśmy do wniosku, że w innych placówkach specjalnych różnego typu, nauczyciele mają podobne problemy i z pewnością przyda się nam wszystkim wymiana doświadczeń w tym zakresie. Mamy nadzieje, że prezentowane pomoce będą źródłem inspiracji dla innych nauczycieli

Bibliografia:

Frohlich A. Stymulacja u podstaw.
Olechnowicz H. Dziecko własnym terapeutą.
Referat wygłoszony w dniu 25.11. 2009r. na wojewódzkiej konferencji na temat: „Stymulowanie zmysłów – wybrane metody pracy z dziećmi upośledzonymi w stopniu głębokim” w Zespole Placówek im. Jana Pawła II w Lubaczowie.