Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Emocje są spowodowane przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez osobę jakiegoś istotnego dla niej zdarzenia. Jeżeli zdarzenie jest pozytywne – emocja jest odczuwana jako pozytywna, natomiast gdy zdarzenie nie jest pozytywne emocje są negatywne. Emocje są centrum ludzkiego życia, są to procesy, które „ ustanawiają, podtrzymują, zmieniają lub przerywają relację między jednostką a środowiskiem w sprawach znaczących dla jednostki.” Wiążą to, co jest dla nas ważne ze światem ludzi rzeczy i zdarzeń. Emocje budują infrastrukturę życia społecznego czyli sterują naszymi stosunkami z innymi ludźmi.
Zaburzenia dziecięce z udziałem emocji występują w dwóch szerokich kategoriach. Pierwsza to zaburzenia eksternalizujące definiowane przez gniew, wrogość, agresję, kradzież i kłamstwo. Druga to zaburzenia internalizujące oparte na emocjach smutku i lęku połączonych z tendencją do wycofywania się. Kryteria, które powinny być przyjęte przy określaniu zaburzeń emocjonalnych u dzieci to:
- Trwałość występujących objawów – za przejaw zaburzenia można uznać jedynie symptomy, które utrzymują się przez dłuższy czas.
- Intensywność objawów – duża ich liczba i natężenie mogą wskazywać na zaburzenia emocji.
- Częstość symptomów – znaczna częstość występowania określanych objawów wskazuje na istnienie problemów typu emocjonalnego.
U dziecka dominującymi stanami emocjonalnymi są radość
i zadowolenie. Dziecko uzewnętrznia swoje uczucia w sposób bardzo spontaniczny, wyraźny i czytelny.
A.H. Chapman wyróżnia syndromy zaburzeń emocjonalnych tj.:
- reakcje nerwicowe;
- zaburzenia w kształtowaniu struktury osobowości
( agresja, bierność, wycofywanie się);
- zaburzenia zachowania (aspołeczne);
- zaburzenia psychotyczne.

Dzieci nerwicowe

U dzieci nerwicowych główną przyczyną powstawania choroby są urazy psychiczne np. traumatyczne przeżycia, które wywołują zaburzenia normalnego funkcjonowania. Lęk jest podstawowym objawem i źródłem nerwicy. Jest to silny stan napięcia charakteryzujący się poczuciem zagrożenia, bezradności, niepokoju i bezsilności. Częstą postacią lęków są lęki nocne. Dziecko budzi się w nocy, krzyczy, a rano nie pamięta całego zdarzenia. Dzieci, u których występują lęki nocne są nadwrażliwe, zestresowane, skłonne do płaczu. Natomiast moczenie mimowolne jest najczęstszym rodzajem zaburzeń dziecięcych. Polega ono na mimowolnym oddawaniu moczu podczas snu. Występuje częściej
u chłopców niż u dziewcząt. Innymi typami symptomu są : lęki, drażliwość, pobudliwość psychiczna, brak porozumienia z grupą rówieśniczą, niechęć do nauki. Dzieci zaczynają się moczyć w sytuacjach zbyt dla nich skomplikowanych, trudnych (sytuacja
w domu, szkole, itp.). Kolejnym symptomem są zaburzenia łaknienia, które występują u 2/3 dzieci w wieku od 2 do 5 lat. Jest on skutkiem ciągłego namawiania dziecka do jedzenia, przymuszania, zabawiania podczas posiłku. Częstym powodem odmowy jedzenia przez dzieci jest podawanie mu takiego rodzaju pokarmu, którego ono nie aprobuje. Przymuszenie prowadzi do reakcji obronnych i odmowy. Jąkanie jest jednym z częstszych zaburzeń mowy u dzieci. Może pojawić się nagle pod wpływem urazu psychicznego, bądź w efekcie długotrwałych sytuacji stresowych. Terapia powinna polegać na pracy z samym dzieckiem – obniżać stan napięcia emocjonalnego i podwyższać wiarę we własne siły. Tiki są objawami nerwicowymi, których podłoże tkwi w silnych przeżyciach urazowych wywołanych sytuacjami konfliktowymi. Powstają między 5 a 12 roku życia. Są to mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające świadomej kontroli.

Dzieci zahamowane psychoruchowo.

Są to dzieci lękowe z obniżoną aktywnością i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem. Dzieci zahamowane emocjonalnie często spotykały się z krytyką i ośmieszaniem, a także z karami fizycznymi. Takie zdarzenia były przyczyną wycofania z kontaktów, izolacji, trudnościami w wyrażaniu uczuć. Swym zachowaniem nie sprawiają kłopotów wychowawczych, pozostają niezauważone, a ich cierpienie nie jest dostrzegane. Najważniejsze jest aby dziecko zahamowane miało poczucie bezpieczeństwa oraz akceptację ze strony bliskich mu osób.

Dzieci obojętne uczuciowo

Są to dzieci, które nie potrafią nawiązać kontaktów uczuciowych z dorosłymi i rówieśnikami. Mimika twarzy tych dzieci jest mało ekspresyjna. Dziecko nie umie współodczuwać radości i smutków innych osób. Zarówno rodzice jak i rodzina często nie zapewniają dziecku zaspokojenia potrzeby miłości i przywiązania. Nie nawiązywanie kontaktu emocjonalnego z innymi jest więc reakcją obronną przed kolejnym odtrąceniem. Na takie sytuacje narażone są przede wszystkim dzieci z domów dziecka.

Dzieci nadpobudliwe

Nadpobudliwość u dzieci spowodowana jest przewagą procesów pobudzenia nad hamowaniem. Dzieci nadpobudliwe szybko męczą się wykonywaną pracą i są niewytrwałe w działaniu W stosunku do dzieci nadpobudliwych trzeba jasno sprecyzować wymagania, ale także być spokojnym i cierpliwym. Rozkład dnia dziecka powinien być zaplanowany i zorganizowany, aby nie doświadczyło nudy lub zbyt wielu chaotycznych bodźców. Dorośli powinni wspierać i zachęcać do wykonywania różnych zadań oraz pomagać w przezwyciężaniu trudności.

Dzieci agresywne

Chłopcy wykazują więcej zachowań agresywnych niż dziewczynki przez całe dzieciństwo i ta różnica poziomu agresji jest widoczna w wieku 2 lat.
Liczba wybuchów gniewu u dzieci znacznie spada w 2 roku życia, jednak dla dziewczynek ten spadek jest dużo gwałtowniejszy. Zachowania agresywne możemy podzielić na agresję fizyczną lub werbalną. Agresja fizyczna to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom, natomiast agresja werbalna przejawia się w arogancji, skarżeniu, przezywaniu itp. Agresja jest reakcją na frustrację, to zachowanie naśladowcze lub instrumentalne jeśli służy dziecku do realizacji jakiegoś celu.

Przyczyny zaburzeń emocjonalnych u dzieci.

1. Konflikt między rodzicami ( dzieci wykazują gniew i agresję w stosunku do rodziców jak i innych dzieci);
2. Zaburzenia psychiatryczne u rodziców – lęki, zaburzenia antyspołeczne ( zwiększone ryzyko zaburzenia u dziecka);
3. Zaburzona relacja rodzic – dziecko;
4. Niepowodzenia przywiązania;
5. Ubóstwo;
6. Brak akceptacji dziecka ze strony rodziców, opiekunów, rówieśników;
7. Unikanie, odtrącanie dziecka, nadmierne wymagania lub nadopiekuńczość;
8. Zła sytuacja szkolna ( konflikt z nauczycielami bądź z innymi uczniami)

Bibliografia:

Keith Oatley,Jennifer M. Jenkins: Zrozumieć emocje.Warszawa 2003.
Anna Kozłowska: Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa 1984.
H.Spionek: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1975.