Zdolny przedszkolak - program wspierania uzdolnień dzieci w wieku przedszkolnym

Pozwólmy dziecku doświadczać, eksperymentować,
dowiadywać się i porównywać,
szukać i drążyć w głębinach wiedzy,
wyruszać w podróże odkrywcze -
czasami trudne, ale jakże bogate i fascynujące.

Z "Gawędy Mateusza"
C. Freinet


Spis treści
WSTĘP
1. Cele i założenia programu.
2. Charakterystyka programu.
3. Dziecko zdolne - terminologia.
4. Cechy charakteryzujące dziecko zdolne.
5. Zdolność a uzdolnienia.
6. Wpływ rodziców i nauczycieli na rozwijanie uzdolnień.
7. Jak rozwijać zdolności u dzieci.
8. Promowanie osiągnięć dzieci.
9. Zamierzone efekty.
10. Ewaluacja
ZAKOŃCZENIE
Załączniki ( Indywidualne programy pracy z dziećmi zdolnymi)


Wstęp
Dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalną wybitną inteligencją, zadatkami na rozwijanie wielkiej twórczości oraz dużym talentem społecznym. Trzeba stworzyć mu możliwości ich maksymalnego rozwoju.
Już od najmłodszych lat możemy zaobserwować między dziećmi duże różnice indywidualne. Dotyczą one szybkości i poprawności myślenia, bogactwa i oryginalności pomysłów, tempa i łatwości wykonywania różnych działań, a także gry na instrumencie muzycznym, rysowania, malowania. Różnice te określa się mianem zdolności.
W przedszkolu najczęściej zwraca się uwagę na funkcje korekcyjno – kompensacyjne, a nauczyciele zainteresowani są wyrównaniem trudności dziecka, usuwaniem lub łagodzeniem zaburzeń. Nie poświęca się natomiast szczególnej, należnej uwagi dzieciom zdolnym. Nauczyciele i rodzice dostrzegają wprawdzie takie dzieci, ale oferują im niewiele.
Dzieci przejawiające wszelkie zdolności i talenty trzeba nie tylko wychwycić spośród rówieśników, ale także je kształtować, rozwijać, wzbogacać i ciągle zachęcać do działania. Niezbędną okazuje się współpraca rodziców dziecka z przedszkolem ( a później szkołą ). Umiejętnie rozwijany talent stanie się źródłem radości rodziców, nauczycieli, a przede wszystkim samego dziecka.
Te refleksje przyczyniły się do powstania naszej pracy, którą poświęcamy zdolnym przedszkolakom.

1. Cele i założenia programu.
Głównym założeniem programu „ZDOLNY PRZEDSZKOLAK” jest stworzenie warunków dzieciom zdolnym do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju, który może doprowadzić do pełnego rozkwitu ich zdolności i zainteresowań.
Celem zasadniczym naszego programu jest:
• wielostronne wspieranie uzdolnień,
• rozwijanie kreatywnych postaw,
• kształtowanie pozytywnej samooceny,
• budowanie prawidłowych więzi i relacji społecznych.
Realizacja tych celów powinna uwzględnić następujące cele szczegółowe:
Rozwój intelektualny:
• rozwijanie obszarów zainteresowań,
• pogłębianie wiedzy,
• stwarzanie możliwości do eksperymentowania.
Rozwój społeczny:
• rozwijanie umiejętności współpracy i współdziałania w grupie,
• dostarczanie okazji do przeżycia pozytywnych doświadczeń społecznych takich jak tolerancja, życzliwość, empatia.
Rozwój emocjonalny:
• kształtowanie pozytywnej samooceny: wiara we własne siły i możliwości,
• przezwyciężenie niepewności i lęku,
• radzenie sobie z porażkami i niepowodzeniami.

Powyższe cele ogólne i szczegółowe nauczyciel dostosowuje do rozwoju intelektualnego i emocjonalno - społecznego dziecka i realizuje je w ramach zajęć wzbogacających poprzez sytuacje edukacyjne na terenie przedszkola.

2. Charakterystyka programu.
Jest to program rozwoju dzieci zdolnych w wieku przedszkolnym. Przeznaczony jest dla nauczycieli napotykających w swojej pracy wychowawczo - dydaktycznej dzieci utalentowane.
Jest programem promującym dzieci zdolne, wzbogacającym proces wychowawczy tak, by pomógł im osiągnąć poziom odpowiadający ich możliwościom.
Szczególnie ważne jest, aby jak najwcześniej wychwycić dziecko zdolne, po to by stworzyć mu sprzyjające warunki do rozwoju talentu. W tym celu przedstawiłyśmy i omówiłyśmy dziesięć różnych uzdolnień.
Nauczyciele znajdą też wskazówki, jak stymulować rozwój procesów poznawczych tak, by uwolnić potencjał twórczy dziecka. Z programu dowiedzą się, kiedy można zaobserwować wczesne przejawy talentu przedszkolaka, jaką rolę pełnią rodzice dziecka utalentowanego, a jaką nauczyciel - wychowawca.
Zajęcia zacząć należy od tematyki bliskiej dziecku, od tego co znane, do tego co nieznane. Propozycje zajęć i zabaw muszą być ciekawe dla dziecka, pobudzać jego kreatywne myślenie oraz wyobraźnię.
Zajęcia wzbogacające mogą być prowadzone już od trzeciego roku życia, odpowiednio realizowane pogłębią wiedzę i zainteresowanie dzieci, wzmocnią ich więź ze światem społecznym oraz nauczą rozpoznawać i nazywać uczucia swoje i innych.
Program przeznaczony jest do realizacji dla dzieci w wieku przedszkolnym. Zabawy i gry zaplanowane są dla małej grupki dzieci.

3. Dziecko zdolne.
„Dziecko zdolne osiąga lepsze wyniki od swoich rówieśników w przypadku gdy, zachowane są jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskuje te same wyniki co inni przy mniejszym wysiłku.” (W. Okoń)
Problematyka zdolności należy do dziedzin psychologii, które nie dopracowały się zintegrowanego systemu pojęć. Samo pojęcie "zdolność" jest używane w różnych znaczeniach. Najogólniej bywa definiowane jako: indywidualne możliwości skutecznego działania w różnych dziedzinach, dlatego ogólnie przyjęty jest podział na zdolności ogólne i specjalne. Pierwsze przejawiają się w każdym działaniu i wpływają na wszelkie poczynania - utożsamia się je, więc z inteligencją ogólną definiowaną jako "...zdolność do uczenia się, ogólną zdolność do rozwiązywania nowych (bądź względnie nowych) zadań i problemów, zdolność przystosowywania się do nowych warunków..." (T. Lewowicki)
Natomiast zdolności specjalne określane są jako zdolności "do czegoś", do pewnych określonych dziedzin działalności (muzycznej, plastycznej, ruchowej, literackiej, organizacyjnej itp.). Podkreśla się, że występuje pewna chronologia w pojawieniu się uzdolnień specjalnych. Już w okresie przedszkolnym pojawiają się zdolności artystyczne (tańce, balet, muzyka, plastyka) jak również zdolności w różnych kierunkach i dziedzinach. Rozpoznawanie dzieci uzdolnionych jest procesem trudnym i długim. Trzeba, bowiem dokładnie poznać psychikę dziecka, jego charakter, zainteresowania, nawyki kulturalne lub sądy. Wielu psychologów i pedagogów sugeruje by rozpocząć go możliwie w najwcześniejszym wieku dziecka przy użyciu wielu różnych kryteriów. Trzeba bacznie obserwować dzieci by nie przeoczyć żadnej ważnej wskazówki. Wiele dzieci zdolnych wykazuje wzmożoną zdolność koncentracji i skupiania się na określonym zadaniu np.: zdolności do matematyki. Wiele wskazówek może dostarczyć obserwacja dziecka w trakcie zabawy z rówieśnikami, czy potrafi inicjować zabawy, wymyślać skomplikowane i ambitne zabawy dla swoich rówieśników. Do zabaw takich będzie potrzebna wyobraźnia i zdolność "tworzenia". W codziennej pracy takie dzieci od razu dają się zauważyć wśród innych. Dzieci te przyjmują najczęściej na siebie role wiodące, na które inne dzieci chętnie przystaną. Dzieci utalentowane, nawet te małe zauważają z łatwością humor w powieściach, sztukach, wierszykach. Są bardzo wrażliwe, mają skłonność do głośnego protestowania przeciwko niesprawiedliwości wobec siebie lub innych. Są niezależne w działaniu i nauce, odznaczają się dobrą pamięcią. Należy wiedzieć, że dzieci utalentowane szybko się nudzą przy powtarzaniu tych samych, rutynowych czynności, dlatego trzeba wciąż poszerzać i wzbogacać oraz indywidualizować wymagania. Wiele dzieci ma bogate słownictwo i posługuje się językiem w sposób umiejętny i łatwy. Jednym ze wskaźników talentu młodszych dzieci może być np. mania kolekcjonowania różnych przedmiotów, następnie grupowania ich według różnych kryteriów. Ostatnimi czasy popularnym hobby dzieci zdolnych i utalentowanych stał się komputer ( pod warunkiem, że będzie on poznawany i twórczo wykorzystywany nie tylko do gier).

4. Cechy charakteryzujące dziecko zdolne.
Dziecko zdolne, bardzo często w sposób wyraźny manifestuje swoisty dla siebie układ zdolności, warunkujący ponadprzeciętny poziom wykonywania jakiegoś rodzaju działalności ( wskazuje na indywidualne uzdolnienia), określa dość wyraźnie granice własnej indywidualności, określa obszar własnych myśli, ukazuje głębie myśli ( wewnętrzna jakość myśli, inaczej- bystrość ).
Obserwacja dzieci uzdolnionych pozwala na wyodrębnienie pewnych charakterystycznych cech.
Kim Tegel sporządziła listę oznak talentu (uzdolnień) małego dziecka:
• zachowywanie się bądź posługiwanie zabawkami czy urządzeniami w sposób niezwykły lub nowatorski;
• wczesna umiejętność czytania ("czytanie" pojęte jako "rozumienie znaczenia tekstu drukowanego") i przypominania sobie faktów;
• umiejętność rozróżniania wielu rozmaitych podzbiorów w dużych zbiorach przedmiotów;
• zadawanie pytań na tematy trudne do uchwycenia (np. śmierć, czas itp.)
• wykazywanie zainteresowań różnymi zależnościami ( np. cyklami życia);
• opowiadanie dowcipów, których nie rozumieją rówieśnicy;
• kwestionowanie opowiadań odwołujących się do wydarzeń, które nie mogły zaistnieć w rzeczywistości.
Zdaniem J.Cropley’a dziecko zdolne to takie, które cechuje:
• żywa wyobraźnia,
• elastyczność,
• ciekawość,
• niezależność,
• akceptacja siebie,
• akceptacja różnorodności,
• zaufanie do siebie,
• otwartość na podświadomość- zaufanie własnej intuicji,
• zdolność do pracy nad kilkoma pomysłami równocześnie,
• zdolność restrukturalizacji problemów,
• zdolność do wychwytywania istotnych szczegółów, konkretów,
• fascynacja zadaniem lub dziedziną aktywności,
• odporność na przedwczesne wycofanie się,
• preferowanie różnorodności,
• chęć zadawania wielu pytań,
• chęć ujawniania i eksponowania innym własnych osiągnięć,
• chęć konsultowania się z innymi, ale nie wykonywania ich poleceń,
• chęć wychodzenia poza ,, ramy”, stereotypy,
• chęć podejmowania decyzji
Dziecko wybitnie uzdolnione według G. Hildretha to dziecko które:
• przewyższa swoich rówieśników uzdolnieniami innymi niż czysto fizyczne,
• legitymuje się niezbędnymi możliwościami intelektualnymi i osiąga wybitne rezultaty w nauce,
• jest przedwcześnie umysłowo rozwinięty ,, od najmłodszych lat do okresu dojrzałości’’,
• jego nieprzeciętne uzdolnienia mogą być ogólne lub specjalne,
• uzdolnienia, którymi przewyższa rówieśników, pozwalają przewidywać nieprzeciętne osiągnięcia wysoko cenione społecznie.

5. Zdolność a uzdolnienie.
ZDOLNOŚĆ - to dyspozycje, potencjał, który umożliwia i współwarunkuje wysokie osiągnięcia w określonej dziedzinie działalności. Zdolności wskazują więc na dyspozycje człowieka do jakiegoś typu działalności. Zdolności tworzą pojedyncze właściwości człowieka, głównie właściwości intelektualne.
UZDOLNIENIA - obejmują nie tylko zespół zdolności, ale również wiedzę, umiejętności oraz określone cechy osobowości. O uzdolnieniu możemy mówić wtedy, kiedy ustala się aktualne osiągnięcia dziecka w zakresie wybranej funkcji, czynności czy szerzej
- w wybranej dziedzinie działalności.
O istnieniu zdolności potencjalnych można orzekać jedynie na podstawie pomiarów psychologicznych, natomiast uzdolnienia określa się na podstawie analizy wytworów wykonywanych w codziennych, naturalnych warunkach funkcjonowania dziecka, w naturalnych sytuacjach i w naturalnym środowisku. Uzdolnienia pokazują więc rzeczywiste różnice osiągnięć różnych dzieci, mimo podobnych warunków zewnętrznych.

UZDOLNIENIA ARTYSTYCZNE
DZIECKO:
• Tworzy własne kompozycje
• Poprzez swoje dzieła wyraża uczucia
• Samodzielnie dobiera technikę do tworzonego dzieła plastycznego
• Potrafi odróżniać barwy, ich odcienie i natężenie
• Potrafi dostrzec perspektywę
• Potrafi nanieść w swojej perspektywę
• Potrafi wyrazić odczucia na temat oglądanej pracy plastycznej
• Wypełnia wolny czas rysowaniem, malowaniem, lepieniem itp.
• Rysuje wiele rzeczy, nie tylko ludzi, kwiaty czy domy
• Koncentruje uwagę na zajęciach plastycznych i czerpie z nich przyjemność

UZDOLNIENIA MUZYCZNE
DZIECKO :
• Lubi zajęcia muzyczne
• Fascynuje się światem dźwięków
• Lubi śpiewać
• Bezbłędnie odtwarza rytm
• Wymyśla oryginalne melodie
• Tworzy własne kompozycje muzyczne
• Potrafi ułożyć własny tekst do muzyki
• Lubi słuchać muzyki
• Jest wrażliwe na muzykę
• Lubi tańczyć
• Szybko opanowuje grę na instrumentach
• Potrafi rozróżnić natężenie dźwięku
• Rozróżnia tempo
• Odtwarza akcent muzyczny
• Lubi brać udział w koncertach

UZDOLNIENIA AKTORSKIE
DZIECKO :
• Potrafi wyrażać siebie, swoje uczucia
• Swobodnie wciela się w każdą rolę
• Ma bogatą mimikę, gesty
• Potrafi obserwować i naśladować ludzi i zwierząt
• Umiejętnie wyczuwa stany emocjonalne
• Ma bujną wyobraźnię
• Potrafi zmieniać modulować głosem
• Ma szeroki zakres pamięci krótkotrwałej
• Ma nad wiek rozwinięte poczucie humoru
• Chętnie uczestniczy w spektaklach, przedstawieniach

UZDOLNIENIA JĘZYKOWE
DZIECKO :
• Lubi słuchać rozmów w językach obcych
• Chętnie uczy się słówek
• Potrafi je powtórzyć prawidłowo wymawiając
• Lubi się uczyć, pyta o znaczenie
• Ma dobrą pamięć językową
• Wykazuje duże zainteresowanie nauka języków
• Powtarza słówka, tworząc własny język

UZDOLNIENIA NAUKOWE
DZIECKO :
• Potrafi zadawać precyzyjne pytania
• Interesuje się zjawiskami przyrodniczymi
• Lubi zabawy badawcze
• Potrafi myśleć logicznie
• Zauważa szczegóły
• Lubi słuchać wiadomości związanych z nauką i przyrodą
• Potrafi długo i cierpliwie zajmować się jedną czynnością
• Ma dobrze rozwinięte myślenie analityczno-przyczynowe
• Przejawia wielką ciekawość
• Kieruje się zainteresowaniami, zbiera rzeczy
• Wybiera sytuacje nowe i stawiające opór
• Jest spostrzegawcze i ożywione
• Szybko się uczy
• Długo przechowuje informacje w pamięci
• Zadaje wiele pytań
• Robi wiele rzeczy na swój sposób
• Eksperymentuje z tym co ma w ręku
• Wymyśla wiele sposobów na osiągnięcie celu
• Udziela nieoczekiwanych, ,, przemądrzałych’’ odpowiedzi
• Lubi pracować samo

UZDOLNIENIA TECHNICZNE
DZIECKO :
• Lubi zabawy badawcze
• Potrafi długo i cierpliwie zajmować się jedną czynnością
• Manipuluje przedmiotami ( rozkłada je i składa)
• Zadaje wiele pytań na temat działania urządzeń
• Ma dobrze rozwinięte myślenie analityczne
• Potrafi rysować schematy urządzeń zgodnie ze swoja wiedzą i odczuciem
• Przejawia nad wiek wysoki poziom planowania, rozwiązywania problemów
i abstrakcyjnego myślenia
• Samodzielnie rozwiązuje problemy konstrukcyjne
• Jest pomysłowe, wpada na oryginalne pomysły

UZDOLNIENIA LITERACKIE /PISARSKIE/
DZIECKO :
• Lubi słuchać bajek, opowiadań
• Fascynuje się światem liter
• Chętnie uczy się pisania liter
• Tworzy własne znaki graficzne odzwierciedlające pismo
• Chętnie uczy się czytać
• Szybko czyta ze zrozumieniem
• Potrafi płynnie łączyć zdania w opowiadanie
• Ciekawie opowiada
• Potrafi myśleć kreatywnie
• Wcześnie przejawia zainteresowania książkami i czytaniem
• Ma nad wiek bogaty słownik

UZDOLNIENIA MATEMATYCZNE
DZIECKO :
• Potrafi szybko liczyć
• Potrafi liczyć w pamięci
• Potrafi zamieniać otoczenie na liczby
• Zapamiętuje długie sekwencje liczbowe
• Potrafi i lubi grać w gry liczbowe
• Potrafi rozwiązywać zadania z treścią
• Swobodnie posługuje się komputerem i szybko uczy się jego obsługi

UZDOLNIENIA PRZYWÓDCZE
DZIECKO :
• Dobrze adoptuje się w nowym miejscu
• Łatwo kontaktuje się z innymi dziećmi i z dorosłymi
• Często jest poszukiwane przez rówieśników
• Umie wpłynąć na innych, by zmierzali do pożądanych lub niepożądanych celów
• Inni oglądają się na niego, gdy trzeba wpaść na pomysł lub podjąć decyzję
• Jest wybierany przez rówieśników

UZDOLNIENIA SPORTOWE
DZIECKO :
• Fascynuje się ruchem
• Potrafi naśladować ruchy
• Koordynuje ruchy swojego ciała
• Potrafi swobodnie wykonywać ćwiczenia
• Rywalizuje w grach zespołowych
• Swobodnie łapie piłkę
• Rzuca prawą i lewą ręką
• Lubi obserwować zawody sportowe
• Potrafi określić swoje zainteresowania sportowe

6. Wpływ rodziców i nauczycieli.
Rodzice posiadają ogromny wpływ na rozwój i wykorzystanie zdolności ich dziecka. Dzieci, którym rodzice czytają bajki, zachęcają do rozmów, zadawania pytań
i odpowiadania na nie niewątpliwie mają większe szansę na rozwój intelektualny niż te, które posadzone przed telewizorem mają nie przeszkadzać zapracowanym rodzicom. To właśnie rodzina daje dziecku solidny fundament pod przyszły rozwój.
Istnieją dwie „ złote zasady” dla rodziców dziecka zdolnego:
1.Twoje zdolne dziecko jest przede wszystkim dzieckiem.
2.Nic na siłę !
Rodzice pragną, aby ich dziecko rozwijało się lepiej i szybciej od innych dzieci, ale najczęściej nie doceniają twórczej aktywności własnego dziecka, jego bogatej wyobraźni - nie widzą w tym żadnych wartości rozwojowych. Dlatego tak istotne jest zadanie nauczyciela, mające na celu uświadomienie rodzicom wartości wspierania twórczości dziecka jako ogromnego kapitału na przyszłość i pozyskania ich w pobudzaniu kreatywności dziecka. Ta współpraca z rodzicami ma na ogromny wpływ na wzmacniania zainteresowań, uzdolnień dziecka, gdyż tworzenie w środowisku rodzinnym - naturalnym, sprzyjającym, bliskim
i akceptującym daje większą szansę na ,,pełne ujawnienie siebie”, na oryginalność pomysłów, samodzielność w poszukiwaniu i realizacji rozwiązań.
Należy zwrócić również uwagę na umiejętność kontaktu i porozumienia się rodziców z dzieckiem. Można wskazać jak należy mówić do dziecka, aby je pobudzać a nie hamować.

NIE
TAK

Skąd bierzesz takie niemądre pomysły?
Nie zadawaj głupich pytań.
Czy potrafisz zrobić cokolwiek jak trzeba?
Nie zachowuj się jak małe dziecko.
To nie jest takie łatwe, jak Ci się wydaje.
Dlaczego Ty nigdy nie myślisz?
To wszystko, co masz do powiedzenia?
Ile razy mam Ci powtarzać?
Kto widział, żeby tak robić?
Dlaczego nie pomyślisz, zanim zaczniesz mówić? Jak doszedłeś do takich wniosków?
Dobrze że sam na to wpadłeś.
To bardzo pomysłowe.
Dobre ( ciekawe) pytanie, spostrzeżenie.
Wierzę, że dasz sobie radę.
To, co mówisz jest interesujące.
Powiedz o tym coś więcej.
Przemyśl inne możliwości.
Jak postanowisz, tak będzie dobrze.
Najpierw spróbuj sam. Jak będzie potrzebna pomoc daj znać.

Rodzice muszą pamiętać, że ich zdolne dziecko ma te same potrzeby, co inne dzieci. Nie jest to „ mały dorosły”.
Dziecko musi mieć zaspokojoną potrzebę miłości, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Talent ma być dla niego przeżyciem przyjemnym i bogatym, a nie presją.
Rodzice powinni zadbać o życie towarzyskie dziecka, stwarzać sposobność do nawiązywania kontaktu z gronem kolegów i znajomych. Dziecko zachęcane powinno być do wyjazdów na wycieczki, obozy itp., aby tym sposobem uczestniczyć w różnych wydarzeniach społecznych, aby nie pozostawać na uboczu. Należy wypracować równowagę między nauką, a życiem towarzyskim. Nie może zaistnieć sytuacja, że dziecko cały czas wolny poświęca nauce.
Rodzice powinni zapewnić dziecku własny kącik, gdzie może ono czytać, pisać, tworzyć i oddawać się swoim zainteresowaniom. Należy szanować jego prywatność, pozwolić na „bycie samym”. Ponadto należy uszanować dziecka chęć do bycia innym, ekstrawaganckim, ponieważ poczucie własnej wartości jest ważniejsze niż jakieś narzucone, konwencjonalne zachowanie czy opinia.
Istotną częścią procesu wychowania stanowi zabawa, która jest doskonałą odskocznią od trudnych i intelektualnych wysiłków dziecka. Często dziecko zdolne chce przewodzić i narzucać treść zabawy. Należy w tym momencie reagować i uświadamiać dziecku, że
w zabawie wszyscy są ważni i mają prawo do swojego zdania, własnych pomysłów.
Często zdarza się też, że dziecko zdolne odbiega od tradycyjnego, konwencjonalnego myślenia i zachowuje się wbrew ogólnie przyjętym zasadom. Momenty te rodzice muszą wychwycić i wyjaśniać podając przykłady z życia wzięte, a przedstawione w sposób bezpośredni i szczery.
Rodzice nie powinni porównywać swoich dzieci, ale traktować i oceniać je indywidualnie. Ważne jest, by rozumieli mocne i słabe strony każdego dziecka. Dziecko musi mieć świadomość, że każdy człowiek jest w czymś lepszy od drugiego. Rodzice nie mogą wywierać presji na dziecko, że zawsze i we wszystkim ma być najlepsze.
Rodzice dziecka zdolnego powinni kochać je mądrze, nie robić „ nic na siłę” i pamiętać, że aby ich dziecko odniosło sukces niezbędne jest ich wsparcie. Powinni tworzyć atmosferę, która będzie dziecko stymulować intelektualnie, pobudzała jego ciekawość. Wzajemne relacje dziecko - rodzice oparte winny być na wzajemnym szacunku, odpowiedzialności, zaufaniu i aprobacie. Rodzice niech aktywnie interesują się tym, co dziecko robi, niech służą radą, pomagają wyznaczać priorytety i osiągalne cele, a nie tylko stawiają wymagania ponad poprzeczkę możliwości dziecka.
Niech pamiętają by nie porównywać dziecka z jego rodzeństwem. Nigdy też niech nie faworyzują jednego czy drugiego dziecka.
Sami rodzice aby nie skrzywdzić własnego dziecka, żeby nie doszło do konfliktu dziecko - rodzice, powinni zadać sobie poniższe pytania:
1.Czy kiedykolwiek dałem mojemu zdolnemu dziecku odczuć, by osiągnęło wyniki dla mnie?
2. Czy kładłem zbyt wielki nacisk na istotę dokonań, zamiast dbać o dziecko jako indywidualność?
3. Czy niszczę pewność siebie mojego dziecka, obwiniając je o wiele spraw, w miarę jak staje się coraz starsze i bardziej samodzielne.
4. Jak reaguję, kiedy moje dziecko jest poirytowane? Czy uciekam się do sarkazmu lub wywlekam to, co jest jego słabą stroną?
5. Czy sam stanowię odpowiedni wzorzec do naśladowania?
Rodzice powinni wypracować sobie sposoby minimalizowania konfliktów, angażując w wykonywanie różnych czynności i podejmowanie decyzji całą rodziną.
W wspomaganiu rozwoju uzdolnień dzieci ważną role odgrywa nauczyciel
i przedszkole, w którym to dziecko przebywa wiele godzin. Przedszkole daje dziecku wiele możliwości ujawniania i rozwijania własnych uzdolnień, z tego m.in. względu, iż ma ono tutaj więcej czasu na zabawy i zajęcia swobodne, podejmowane z własnej inicjatywy, zgodnie
z potrzebami, zainteresowaniami umożliwiającymi rozwijanie się otwartości, spontaniczności i samodzielności. Tu dziecko ma wiele okazji do indywidualnych kontaktów z nauczycielem i rówieśnikami, do obserwowania osiągnięć kolegów i porównywania ich z własnymi. Ponadto przedszkole posiada przestrzeń do zagospodarowania wg potrzeb i zainteresowań dzieci. Jest bogato (w sensie ilości i różnorodności) wyposażone w zabawki i pomoce dydaktyczne zapewniając swobodny do nich dostęp. Aranżacja pomieszczeń uwzględnia pomysły i potrzeby dzieci, gdyż to one są gospodarzami, a my - dorośli współgospodarzami służącymi pomocą w doposażenie kącików zainteresowań w niezbędne elementy takie jak np.: parawany, kartony, materace, stroje, materiały niekonwencjonalne, itp. Akcesoria kącików zabaw - zainteresowań nie są stałym elementem, są stale wzbogacane lub wymieniane i przez cały czas inspirują dzieci i pobudzają ich zmysły. W tych kącikach dzieci doskonale się bawią, odpoczywają, realizują własne pomysły i ujawniają samych siebie.
Kąciki te mogą być różne w zależności od potrzeb dzieci np.:
- kącik plastyczny ( artystyczny),
- kącik młodego konstruktora
- kącik teatralny
- kącik fryzjerski
- kącik książki ( literacki)
- kącik przyrodniczy
- kącik muzyczny
- kącik rzeźbiarski
- kącik sportowy
- kącik folklorystyczny
- kącik badawczy.
Dostosowanie kącików, aranżacja pomieszczeń do potrzeb dzieci sprzyja rozwojowi ciekawości poznawczej, postaw badawczych i zainteresowań, gotowości do wykonywania różnorodnych zadań praktycznych. Nauczyciel-wychowawca nie determinuje, ale tylko wpływa na zaciekawienie, zainteresowanie, na działalność dziecka dostarczając mu możliwości samodzielnego zbierania doświadczeń, stwarzania nowych sytuacji, dostarczanie wrażeń oraz stwarzanie atmosfery zaufania, szacunku, wolności, co stanowi istotę inspirowania aktywności twórczej dziecka. Dziecko zyskując odpowiednie przewodnictwo nauczyciela, jako inspiratora, doradcy, organizatora warunków materialnych i psychologicznych samodzielnie dokonuje wyboru zadań twórczych lub odtwórczych. Tak więc, aby zdolności dziecka mogły się rozwijać, konieczny jest udział wychowawcy.
Nauczyciel stwarza dzieciom odpowiednie warunki umożliwiające pełen rozkwit zdolności, a mianowicie:

• akceptuje dziecko ,,takie jakie jest” respektując autonomię dziecka
• dba o atmosferę życzliwości i otwartości
• pozytywnie mówi o próbach twórczych dziecka
• wyzwala ekspresję emocjonalną doprowadzając do ,, otwarcia się”
• umacnia poczucie wiary we własne siły, co w efekcie doprowadza do uruchomienia dyspozycji twórczych
• wspomaga dziecko w samorealizacji, naucza przyjętych zwyczajów i norm zachowań, potrzebnych do skutecznego współżycia z innymi
• pobudza inwencję i twórczą odkrywczość dziecka
• doprowadza, by dziecko w rozwiązaniu zaproponowanych mu zadań wysuwało własne pomysły
• dostarcza jak największą liczbę bodźców pobudzających dziecko do twórczości zgodnie z potencjałem
• koncentruje się na myśleniu dziecka, a nie na poprawnych wynikach
• daje dość czasu, swobodę wyboru metod, miejsca, tempa, partnera, środków
• podkreśla samodzielność dziecka
• unika osądzania
• ceni indywidualność
• oczekuje dobrych wyników
• jest aktywnym słuchaczem
• wykazuje autentyczne zainteresowanie
• zakłada, że się uda
• dzieli z dziećmi ryzyko
• zachęca do eksperymentów
• jest dostępny
• szanuje decyzje podjęte przez dzieci
• uwzględnia zainteresowania dzieci
• rozumuje razem z dziećmi
• traktuje dzieci partnersko
• jest gotowy do pomocy
• traktuje błąd, jako naturalny element uczenia się
• wykorzystuje pytania otwarte
• stosuje aktywne metody twórcze
• ceni nowe pomysły
• subtelnie wplata w tok zabaw dzieci zadania rozwijające, kształtujące, doskonalące osobowość
• pracuje nad wytrwałością, samodzielnością i samokontrolą dzieci
w podejmowanych zadaniach
• dostosowuje swoje oddziaływania na dzieci do indywidualnego poziomu rozwoju ich zdolności
• wartościuje nie tylko wytwór ale ważny dla modyfikacji
i ćwiczenia zdolności proces dochodzenia do efektu końcowego
• uczy dzieci ponoszenia porażek bez uszczerbku na psychice
• umiejętnie organizuje edukację
• pracuje z dzieckiem indywidualnie zachowując jego indywidualną linię rozwoju
Działania wychowawcy mogą mieć również hamujący wpływ zarówno na twórcze myślenie dziecka jak i na jego uzdolnienia. Przejawia się to w samej postawie nauczyciela,
a mianowicie:
• jest autorytarny ( wie lepiej ) i jest szefem
• spodziewa się niedobrego – tropi błędy
• wzmacnia zależność dzieci ( lubi posłuszeństwo)
• ceni konformizm
• krytykuje i osądza
• wyraża dezaprobatę
• zakłada z góry poprawna odpowiedź
• odrzuca nowe pomysły
• nie wykazuje prawdziwego zainteresowania
• ogranicza czas
• narzuca decyzje
• trzyma się ustalonych przez siebie reguł
• przerywa
• niecierpliwi się
• ostro odpytuje
• nie zapewnia informacji zwrotnych.
Nauczyciela - wychowawcę cechować musi empatia będąca ważnym składnikiem jego osobowości. Nauczyciel empatyczny dostrzega, rozumie i właściwie reaguje na emocje innych. Stara się więc poznać co czują, co myślą i dlaczego coś robią jego dzieci. Wie także kiedy spieszyć z pomocą, a kiedy się od niej powstrzymać.
Organizując pracę z dzieckiem zdolnym nauczyciel musi opracować problem, który chce uczynić przedmiotem procesu dydaktyczno - wychowawczego. Dobiera istotne pytania i treści, które mogą być interesujące dla dziecka.
Następnie organizuje wspólne z dzieckiem najbliższą przestrzeń. Może być to miejsce do czytania, do obserwacji przyrodniczych czy malowania. Jedyne z tych miejsc mogą być stałe, inne zaś będą tworzone okazjonalnie, w zależności od pomysłu i potrzeb. Dla dziecka w wieku przedszkolnym miejsca powinny być wydzielone materialnie np. przez ułożenie mebli. Dopiero w tak wyznaczonych miejscach można wprowadzić umowy co do sposobu dalszego postępowania. Każdy przedmiot, jego ułożenie musi czemuś służyć.
W wydzielonym i przygotowanym miejscu nauczyciel zapewni dziecku możliwość samodzielnego i dowolnego działania - pozwoli mu na poczucie sprawstwa. To poczucie sprawstwa pozwala dziecku poznać radość tworzenia, uświadomić sobie odpowiedzialność za swoje działanie. Nauczyciel wzmacnia właściwe próby, zaś próby błędne wykorzystuje do pokazania, iż nie każde działanie prowadzi do wykrycia problemu. Służy pomocą w porządkowaniu wyników dziecięcych obserwacji i poszukiwań.
Następnym etapem organizacji pracy może być ekstrapolacja, czyli przeniesienie opracowywanego problemu na inne treści lub na inną płaszczyznę działania dziecka.
Kolejnym krokiem pracy jest relaksacja. Dziecko poprzez zabawę ruchową, wyraża w ruchu, mimice, pantomimie swoje wrażenia dotyczące opracowywanego zadania, problemu.
Ostatni etap to dziecięce egzemplifikacje opracowywanego problemu, czyli własne przykłady dziecka w zakresie stawiania i rozwiązywania problemu. Nauczyciel stwarza sytuację wyzwalającą spontaniczne zachowania dziecka związane z opracowywanym problemem. Dziecko podejmuje zadania proponowane przez nauczyciela lub samodzielnie wymyśla problem i rozwiązuje go.
Ostatnim etapem jest ocena. Ma ona charakter opisowy, a nie wartościujący. Nauczyciel eksponuje rozwiązania poprawne i oryginalne.
Uczestnicząc w przemyślanej przez nauczyciela sytuacji dydaktyczno - wychowawczych dziecko zdobywa wiedzę, porządkując ją, doskonali umiejętności i nabywa nowych doświadczeń.
Trzeba pamiętać, że dziecko zdolne szybko się nudzi powtarzaniem tych samych czynności, dlatego trzeba ciągle poszerzać i wzbogacać program oraz indywidualizować wymagania.

7. Jak rozwijać zdolności dzieci.
Rozwój każdego uzdolnienia wymaga celowo dobranych i specyficznych metod stymulujących te komponenty uzdolnienia, które są dla niego specyficzne. Rozwijanie dyspozycji do działań twórczych wymaga od nas znajomości metod, które stymulują twórczą aktywność. Niezbędnym warunkiem twórczości jest ekspresja własna. Istotną sprawą jest stworzenie dziecku sposobności do uzewnętrznienia treści, jakie pragnie wyrazić, kiedy odczuwa potrzebę, a także stworzenie sytuacji motywujących je do działalności. Dziecko od najmłodszych lat ma swój udział w tym, kim się staje i kim będzie. Ów udział dziecka
w tworzeniu samego siebie będzie tym większy, im częściej aktywność jaką podejmuje, będzie rzeczywiście jego ,,własną’’ aktywnością. Jedyny warunek, konieczny i zarazem wystarczający, to właściwy styl pedagogiczny: od niego zależy, czy dziecku uda się wyrazić to co chce wyrazić, czy też pozbawione możliwości całkowicie utraci chęć do ekspresji. Dlatego tak ważne jest, aby w przedszkolu stosować metody aktywizujące, które pobudzają dzieci do aktywności twórczej, rozwijają predyspozycje dziecka, uwrażliwiają jego zmysły, uwalniają autoekspresję sprzyjającą samookreśleniu, pobudzają wyobraźnię, pełnią funkcje poznawcze, rozrywkowe, kompensacyjne i terapeutyczne, stymulują rozwój inicjatywy dziecka. Do takich metod należy zaliczyć:
• Metodę W. Sherborne
• Metodę R. Labana
• Metodę K. Orffa
• Metodę A. M. Kniessów
• Metodę M. Montessorii
• Metodę C. Freineta
• Metodę E. Mendozy (tworzenie opowiadania, bajki )
• Metodę Mnemotechnikę ( uczenie na zasadzie skojarzeń)
• Metodę G. Domana
• Metodę Dobrego Startu
• Metodę Klanza
• Metodę P. Denisona
• Muzykoterapię

Zasady postępowania nauczyciela z dziećmi w celu rozwijania ich twórczości:
- Ceń myślenie twórcze - bądź wrażliwy na wszelkie nowe pomysły, dzieci bardzo szybko dostrzegają co się u nich ceni i uczą się tego.
- Uwrażliwiaj dzieci na bodźce istniejące w otoczeniu- rozwijaj u dzieci otwartość na doświadczenia, na określoną dziedzinę zjawisk.
- Zachęcaj do manipulowania przedmiotami i ideami- wzmacniaj tendencje do operowania przedmiotami i badania ich.
- Ucz sposobów systematycznej analizy i oceny każdego pomysłu- dostarczaj sposobów analizowania wiedzy tzn. zbadania pomysłu.
- Ucz tolerancji wobec nowych idei- zamiast oczekiwania stereotypowej odpowiedzi, doceń oryginalną wypowiedź dziecka.
- Strzeż się przed narzucaniem sztywnych schematów- nie narzucaj jedynego ,, słusznego” rozwiązania- zapewnij dziecku wolność, swobodę działania i możliwość wyboru.
- Twórz i utrwalaj w grupie twórczą atmosferę- atmosfera ta charakteryzuje się brakiem kontroli, przyzwoleniem, nieskrępowaniem, poczuciem bezpieczeństwa, brakiem lęku, współpracą, elastycznością działania.
- Ucz dziecko, aby ceniło swe myślenie twórcze- ważne jest dokumentowanie (zapisywanie) niezwykłych pomysłów. Umożliwia to późniejszą ocenę ich wartości, analizę, modyfikację, zastąpienie nowymi, bardziej oryginalnymi ideami.
- Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia- stawiaj dzieciom nadzwyczaj trudne -w stosunku do ich możliwości- problemy ( niezbyt często, aby nie zniechęcić )
- Zapewniaj dzieciom zarówno okresy wzmożonej aktywności, jak i względnego spokoju- twórcza myśl może przyjść do głowy w każdym miejscu i czasie. Czasami dziecko by myśleć twórczo potrzebuje samotności, czasami obecności innych.
- Udostępniaj środki niezbędne do realizacji pomysłów
- Dostarczaj informacji dotyczących procesu twórczego- zapoznaj dzieci z prawidłowościami procesów spostrzegania, uczenia się, pamięci, prawidłowościami procesu twórczego.
- Wspieraj i oceniaj uczenie się inicjowane przez same dzieci- rozwijaj motywację do samodzielnego inicjowania procesów uczenia się
- ,,Zabijaj dzieciom ćwieka”- dziw się wszystkiemu stawiając pytania kontrowersyjne lub takie, na które nie sposób odpowiedzieć.
- Utrwalaj zwyczaj pełnej realizacji pomysłów- wyrabiaj w dzieciach nawyk sprawdzania danego pomysłu i wykonania żmudnej pracy w celu urzeczywistnienia go.
- Rozwijaj konstruktywny krytycyzm- krytyka innowatora, wskazuje nie tylko na to co jest złe, lecz także jakie podjąć kroki, aby naprawić czy ulepszyć istniejący stan rzeczy.
- Zachęcaj do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin- małe dzieci mają zazwyczaj rozległe zainteresowania, co należy podtrzymać i rozwijać.
- Wychowuj innych nauczycieli o odważnym umyśle- twórcze dziecko nie będzie się dobrze czuło w szkole, jeśli nie spotka w niej nauczycieli, którzy cierpliwie wysłuchają jego pomysłów.

8. Promowanie osiągnięć dzieci.
Promowanie osiągnięć dzieci zdolnych może odbywać się poprzez:
• prezentowanie prac twórczych (wystawy, gazetki przedszkolne, grupowe, kroniki prac twórczej, albumy, prace plastyczne, pomoce dydaktyczne);
• udział w imprezach artystycznych
• nagrywanie na kasety wideo, fotografowanie osiągnięć dzieci
• udział w konkursach organizowanych przez różne instytucje
• okazjonalne uczestniczenie mediów: telewizji lokalnej, prasy
• udział w spartakiadach, festiwalach, akcjach ekologicznych, charytatywnych na rzecz miasta i środowiska
• udział w imprezach, uroczystościach, obchodach rocznic o charakterze lokalnym
• organizowanie festynów rodzinnych z udziałem środowiska lokalnego
• spotkania, wspólne zabawy, uroczystości z udziałem rodziców
• wspomaganie nauczyciela przez dziecko zdolne jako ,, asystent’’
• prezentowanie osiągnięć w spotkaniach z ludźmi sukcesu (starszymi kolegami, rodzicami, artystami...)
• organizowanie pomocy koleżeńskiej dla dzieci zainteresowanych

9. Zamierzone efekty.
Organizując warunki skutecznego wspierania uzdolnień i zainteresowań dzieci zakładamy, że wychowanek naszego przedszkola będzie:
• podejmował próby odkrywania własnych możliwości twórczych
• przejawiał chęć rozwijania własnych zainteresowań i uzdolnień
• będzie miał lepsze samopoczucie w przedszkolu
• otwarcie i śmiało będzie umiał wyrażać swoje myśli i uczucia
• będzie umiał radzić sobie z trudnymi sytuacjami związanymi z przeżyciami sukcesów i porażek
• lepiej będzie rozumiał siebie i własne relacje ze społeczeństwem
• nabędzie umiejętności lepszej koncentracji uwagi
• dokona właściwego wyboru form aktywności własnej
• będzie przejawiał świeżość spostrzegania, spontaniczność, gotowość do fantazjowania, a przede wszystkim pomysłowość.

Wskaźnikami sukcesu systemu wspierania uzdolnień są:
• twórcza postawa, odwaga, pewność siebie, zaufanie
• wysokie poczucie własnej wartości
• zgodność ciała i umysłu
• ,,odrzucenie maski”
• świadomość społeczna.

10. Ewaluacja.
Miernikiem i sprawdzianem wspólnie podejmowanych działań nauczyciela
i dziecka będzie ewaluacja końcowa programów indywidualnych, którą wykonamy po całym przewidzianym cyklu zajęć.
Ewaluację programów przeprowadzimy poprzez:
- analizę wytworów dziecka,
- rejestrację postępów dziecka w formie kart pracy,
- udział dzieci w konkursach: dyplomy, nagrody,
- ankiety.

ZAKOŃCZENIE

Program ma na celu nie tylko rozwijanie zdolności i talentu dziecka, ale także stwarzanie warunków do poznania samych siebie i swoich mocnych stron. Dziecko zdolne jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero później dzieckiem zdolnym, dlatego współżycie i współdziałanie w grupie jest niezbędnym elementem jego prawidłowego funkcjonowania w życiu grupy rówieśniczej. Poznając siebie, swoje ponadprzeciętne możliwości dziecko musi jednocześnie czuć, że: akceptacja, tolerancja, życzliwość i empatia ułatwiają kontakty z innymi. Czasem trudno jest dziecku przezwyciężyć egocentryzm i zrozumieć, że inne dzieci czegoś nie potrafią tak dobrze, ale mimo to mają takie same prawa. Program ten służyć ma wyrabianiu wrażliwości intelektualnej i emocjonalnej niezbędnej w rozwijaniu dalszych zdolności dziecka. Ma on także kształtować pozytywny stosunek do zdobywania wiedzy poprzez działanie i zabawę.
Za najważniejsze czynniki sprzyjające osiąganiu zaplanowanych celów uważamy:
­ pozytywny stosunek dziecka do proponowanych zajęć – jego samodzielność , twórcze myślenie, kreatywność, umiejętność współpracy w grupie,
­ dobrą atmosferę pracy,
­ dostosowanie metod i form do możliwości indywidualnych dziecka,
­ pomysłowość i kreatywność nauczyciela w inspirowaniu działań dziecka,
­ samodzielne eksperymentowanie, poszukiwanie nowych, oryginalnych rozwiązań przez dziecko,
­ wsparcie działań nauczyciela przez dom rodzinny wychowanków,
­ zmierzanie w kierunku rozwijania zdolności na późniejszych szczeblach edukacji dziecka.

BIBLIOGRAFIA
1. Brzezińska A. Aktywność własna jako warunek kształtowania się postawy twórczej u dziecka w wieku przedszkolnym. Wychowanie w przedszkolu. 1988/ nr 1
2. Gloton R., Clero C. Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1985
3. Harris Helm J., Katz L.G. Mali badacze. Warszawa 2003
4. Kielar- Turska M. Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata.Warszawa 1992
5. Kwiatowska M. Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1988
6. Landau E. Twoje dziecko jest zdolne. Warszawa 2003
7. Lewis G. Jak wychować utalentowane dziecko. Poznań 1998
8. Limont W. Zdolności twórcze w wieku przedszkolnym. Wychowanie w przedszkolu 2002
9. Łaciak M. Rola nauczycielki przedszkola w kierowaniu zabawami dzieci. Poradnik dydaktyczny. ODN Bielsko- Biała 1984
10. Nęcka E. Psychologia twórczości. Gdańsk 2002
11. Nęcka E Treningi twórczości. Kraków 1989
12. Pomykało W. Vademecum dla rodziców. Warszawa 1987
13. Uszyńska J. O potrzebie wczesnej diagnozy zdolności dziecka. Wychowanie
w przedszkolu. 1989/5
14. Uszyńska J. Twórczy nauczyciel- twórcze dziecko. Wychowanie w przedszkolu. 1990/6
15. Wilgocka - Okoń Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich. Warszawa 2003