Rozwój społeczno - moralny dziecka sześcioletniego

Powszechnie wiadomo, że dziecko rodzi się amoralne. Nie ma ono jeszcze żadnych zdolności poznawania świata społecznego i dlatego nie może wiedzieć, co jest w nim uważane za dobre, a co za złe. Około 2 roku życia zaczyna się rozwijać elementarna świadomość moralna dziecka. Nabiera ono orientacji w otaczającym je świecie społecznym i uświadamia sobie, że obowiązują w nim pewne normy postępowania. Rozwój moralny dziecka w wieku od 3 do 6 lat polega początkowo na podporządkowaniu woli wychowawcy, a później wymaganiom i presji grupy.
Już trzyletnie dziecko staje się wrażliwe emocjonalnie na rozbieżności między własnym postępowaniem, a zakazami i nakazami rodziców. Nie potrafi ono jeszcze dostrzegać obiektywnego i bardziej odległego sensu postępowań moralnych lub też powstrzymywać się od czynów niemoralnych. Toteż w ocenie zachowania innych bierze pod uwagę nie okoliczności, lecz wyłącznie stopień zgodności z wpojoną mu zasadą postępowania.
W późniejszych latach wieku przedszkolnego (między 5 i 6 rokiem życia) obok zakazów i nakazów pochodzących od rodziców i wychowawców zaznacza się coraz silniejszy wpływ grupy. Dziecko zaczyna czuć się nieswojo, kiedy postępuje w sposób niezgodny z oczekiwaniami grupy. Małe dzieci nie umieją jeszcze opanować swoich impulsów, w małej mierze są w stanie rozumieć cudzy punkt widzenia, cudze potrzeby. Egocentryzm dziecka słabnie z wiekiem zarówno w sferze rozwoju umysłowego, uczuciowego i społecznego. Cudzy punkt widzenia słabo przemawia do 3 – latka, natomiast rozwiniętemu 6 – latkowi nie jest już tak bardzo obcy. Niemniej, przebieg tego procesu zależy jak najbardziej od wychowania. Proces ten dokonuje się wraz ze zmieniającymi się motywami, kierującymi postępowaniem dziecka.
Pracując z małymi dziećmi trzeba liczyć się z tym, że motywy ich zachowania kształtuje głównie wpływ ludzi z najbliższego otoczenia. Motywy zachowania płynące z moralnej wrażliwości i sumienia zjawiają się później a ich pojawienie się poprzedza dłuższy proces. Duże znaczenie dla przebiegu tego procesu ma charakterystyczna dla wczesnego dzieciństwa i wieku przedszkolnego potrzeba uczuciowego kontaktu, podatność na sugestię
i chęć naśladowania osób ze swego otoczenia, zwłaszcza tych, do których jest przywiązane i które są dla niego autorytetem. Dzięki temu nietrudno zaszczepić dziecku pożyteczne i trwałe przyzwyczajenia, które pozwalają mu przejmować kulturę swego środowiska.
Zachowanie małego dziecka jest zawsze uzależnione od stanu jego zdrowia, prawidłowości rozwoju fizycznego i warunków życia.
Starsze dzieci przedszkolne stają się zdolne pojąć sens stawianych im wymagań, przeżywają pozytywne uczucia przy ich wykonaniu, źle się czują gdy nie wykonują zadania lub gdy ich praca jest negatywnie oceniana. Ich poczucie obowiązku dotyczy kręgu osób znanych oraz tych, z którymi dziecko nie obcuje. Aby nauczyć dzieci niektórych norm postępowania trzeba się opierać na istniejącej już u dziecka potrzebie społecznego obcowania, zwracać uwagę na stan psychofizyczny innego dziecka, demonstrować sympatię ku niemu, pobudzać do jej współprzeżywania, rozbudzać niesienie pomocy.
Społeczno – moralny rozwój dziecka dokonuje się zatem pod wpływem licznych czynników. Rzecz w tym, by te czynniki dobrze zharmonizować i wychowawczo wyzyskać, aby dziecko miało okazję do wspólnego działania w zabawie i pracy, aby poznawało radość przebywania wśród dzieci, a równocześnie, by wchodziło w świat społecznych obowiązków. Jednym z ogromnie ważnych czynników tego procesu jest nieustannie obecny przykład postępowania dorosłych i dzieci, ponieważ ludzkich uczuć tylko od ludzi można się nauczyć.
Kształtowanie stosunku do ludzi, rozwijanie poszanowania ich pracy jest możliwe wtedy, gdy dziecko zetknie się z działalnością człowieka. Będzie mogło zrozumieć wówczas sens ludzkiego wysiłku, jego znaczenia dla swego życia i swoich bliskich, a następnie całego społeczeństwa. Wiadomości o życiu ludzi, przyrody, rozumienie możliwości oddziaływania na otaczającą rzeczywistość, rozbudowanie zainteresowania życiem rówieśników i dorosłych oraz ich potrzebami, przeżyciami ułatwia kierowanie działaniem dziecka.
Wprowadzenie w świat wartości obejmuje kształtowanie stosunku do siebie i innych, do przyrody, pracy ludzkiej, jej wytworów. Jest odbiciem dziecięcych przeżyć związanych z konkretnymi sytuacjami w przedszkolu i w rodzinie. U dziecka 6 – letniego w wyniku oddziaływania najrozmaitszych bodźców i sytuacji społecznych zaczynają się kształtować trwałe dyspozycje do określonych motywacji, poglądów, postaw i sposobów zachowania.
Kształtowanie wartościowych moralnie, prospołecznie postaw wymaga takiego modelowania dziecięcej działalności, które pozwoliłyby przybliżyć się w stopniu maksymalnym do celów wychowania społeczno- moralnego, czyli do świadomie założonych skutków działalności. Do podstawowych celów wychowania społeczno- moralnego należy przygotowanie człowieka do roli aktywnego współuczestnika i współtwórcy życia społecznego.
Dziecko sześcioletnie jest przyjazne i ufne wobec dorosłych, skłonne do współdziałania z nimi, głęboko zainteresowane ich światem, a jednocześnie żywe i pełne energii. W tym wieku bywa niesforne i sprawia wrażenie, że znajduje się w ciągłym ruchu, z wyjątkiem okresów kiedy koncentruje się na pracy albo eksperymentowaniu. Jest bardzo ciekawskie interesując się prawie wszystkim. Sześciolatek jest mniej stabilny emocjonalnie niż dziecko
w wieku 5 lat. Bardzo szybko zmienia uczucie przyjaźni we wrogość. Wykazuje skłonność do egocentryzmu, skrupulatnego przestrzegania rytuałów, agresji, buntu i drażliwości. Potrafi być kochające, przyjazne i z entuzjazmem współpracuje z innymi. Z trudem akceptuje brak własnego sukcesu i niełatwo pokonuje frustracje. Coraz bardziej uniezależnia się od dorosłych ale wymaga podbudowy i akceptacji dla własnych poczynań. W obcowaniu
z innymi dziećmi bywa kłótliwe ale pragnie ich współpracy w zabawie.