Socjalizacyjny wpływ szkoły na rozwój społeczny dziecka

W literaturze możemy spotkać różne definicje socjalizacji, w większości jednak „socjalizacja” odnosi się do wpływów społeczeństwa, grup ludzkich i innych ludzi na jednostkę.
Według Jana Szczepańskiego socjalizacja to „ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania i wykonania ról społecznych”. Szczepański twierdzi również, że socjalizacja kształtuje nawyki, wyzwala aspiracje, daje sprawność i kwalifikacje zawodowe, umiejętności techniczne potrzebne do życia w danej cywilizacji. Socjalizacja prowadzi do dążenia, aby zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego grupa od niej oczekuje. Jest procesem dynamicznym, manifestującym się wchodzeniem w coraz to nowe role i grupy społeczne.
We współczesnym społeczeństwie, w procesie uspołecznienia doniosłe znaczenie ma wychowanie i kształcenie w szkole.
„ Szkoła jest instytucją główną, zaliczaną do instytucji wychowawczych i kulturalnych, czyli tych wszystkich, które istnieją do utrzymania, rozwijania dziedzictwa kulturowego zbiorowości dla socjalizacji i wychowania młodego pokolenia”( Jan Szczepański)
Rozpoczynając naukę w szkole dziecko wkracza do innego niż rodzina układu społecznego, jakim jest szkoła, zajmująca znaczące miejsce wśród czynników socjalizujących jednostkę. Dzięki przyswojeniu wiedzy, zdolności oceny i działaniu jednostka funkcjonuje w środowisku w sposób społecznie akceptowany, wpływa na to środowisko, a dzięki kontaktom z otoczeniem- przekształca się , co prowadzi do rozwoju jej osobowości. ”Społeczna rola ucznia łączy się z wykonywaniem przezeń różnorodnych czynności wymagających współdziałania w ramach kontaktów społecznych nawiązywanych podczas pobytu w szkole” ( wg Zbigniewa Skornego).
Zadaniem złożonego systemu szkolnego jest troska o socjalizację całego dorastającego pokolenia.
W celu należytego spełniania tego zadania zatrudnia się w niej specjalnie wykształcony personel, który w sposób profesjonalny wykonuje czynności pedagogiczne.
W szkole jako instytucji praca pedagogiczna osadzona jest głęboko w strukturach organizacyjnych. Nauczyciele w sposób planowy, systematyczny i ciągły prowadzą zajęcia, które treściowo i metodycznie zgodne są z zaleceniami państwa w tej mierze czyli programami nauczania.
Przyjście dziecka do szkoły wiąże się ściśle z zajęciem przez nie pozycji w nowej grupie społecznej, najpierw w klasie szkolnej, a następnie w grupach koleżeńskich. Klasa szkolna staje się dla osoby rozpoczynającej naukę nowym światem, który musi poznać i do którego musi się przyzwyczaić. Musi wykonywać prace przewidziane przez program szkolny, stosować się do regulaminów obowiązujących w danej szkole, opanować przewidziane przez program wiadomości i umiejętności. Realizacja tych zadań przyczynia się do wszechstronnego rozwoju osobowości ucznia. Dzięki socjalizacji dzieci powinny dobrowolnie i kompetentnie odgrywać wyznaczone dla nich role. Socjalizacja staje się wtedy skuteczniejsza, gdy w powierzonych dziecku rolach zaciera się różnica pomiędzy osobowością a rolą, a potrzeby zaspokajane są w konformistycznym dla jednostki działaniu.
Pozytywnie na socjalizację wpływa również demokratyczny styl kierowania klasą. Nauczyciel musi postępować wg uogólnionych, jednakowych dla wszystkich uczniów kryteriów. Musi sobie zdawać sprawę, że jego postawy, ujawnione wzory zachowań, sądy, opinie wpływają na ukształtowanie się atmosfery współpracy i współdziałania.
Jego osobowość jest czynnikiem determinującym proces socjalizacji, ponieważ jest on ( zwłaszcza na pierwszych szczeblach nauki szkolnej ucznia) dużym autorytetem. Nauczyciel dokonuje również oceny postępów ucznia w nauce i zachowaniu. Wystawia stopnie i świadectwa, chwali i gani, nagradza i karze. W ten sposób dzieci uczą się zdobywania statusu w grupie, wyróżnienia się przy spełnianiu oczekiwań. Różnicowanie takie jest konieczne, nie jest niczym złym i nie zasługuje na krytykę. Jest to konieczny wkład szkoły do sprawiedliwego rozdzielania dorastającego pokolenia na różne atrakcyjne stanowiska, które istnieją w społeczeństwie. Tylko w taki sposób jest możliwy prawdziwy proces selekcji w ramach pewnych „ zasad gry”. Zasady gry konkurencji szkolnej i zawodowo-społecznej są dla wszystkich uczniów takie same ze względu na silne akcentowanie indywidualnych osiągnięć i dlatego również przegrani akceptują takie kryterium selekcji.
Dziecko przez cały okres trwania jego kariery szkolnej jest członkiem grupy, która stanowi źródło jego przeżyć społecznych i moralnych, w niej nabiera poczucia odpowiedzialności za swoje postępowanie i za całość grupy. Początkowo klasa szkolna stanowi grupę czysto formalną, gdyż uczniów nie łączy nic poza organizacyjną przynależnością. W momencie powstania jest zbiorowiskiem obcych sobie jednostek.
Jednak z biegiem czasu nabiera znaczenia grupy społecznej. Uczniowie przebywając razem, poznają się, nawiązują kontakty osobiste i rzeczowe, tworzy się między nimi pewna więź społeczna. Dzieci nawiązują kontakty koleżeńskie i przyjacielskie; powstają wzajemne sympatie i antypatie; stosunki zwierzchności i podporządkowania. Prowadzi to do ukształtowania się przynależności do grupy. Klasa szkolna staje się grupą, z którą uczeń się identyfikuje, spełnia w niej określone role, dostosowuje się do norm regulujących zachowania członków tej grupy. W grupie dziecko uczy się współzawodnictwa, które staje się motorem do intensywnej pracy, doskonali sprawności i umiejętności oraz wytwarza pożądane nawyki. Rozwój kontaktów społecznych przyczynia się do opanowania różnego rodzaju umiejętności społecznych związanych z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktów z innymi.
Obok rodziny szkoła staje się podstawową grupą społeczną, przygotowującą i wprowadzającą młode pokolenie w życie społeczne.
Szkoła ma również za zadanie przekazywanie orientacji co do wartości obowiązujących w sferze życia publicznego. Powinna oferować uniwersalne wartości takie jak: wykształcenie, umiejętność nadawania sensu życiu, samorealizacja, współpraca, godność itp., które uznawane są za ważne we współczesnej rzeczywistości. Podsumowując, należy podkreślić, że szkoła jest jednym z podstawowych narzędzi uspołecznienia jednostki, przygotowującym do życia w społeczeństwie. Dzięki przekazywanym przekonaniom, postawom, zachowaniom, zaspokajaniu potrzeb oraz przejmowaniu dziedzictwa kulturowego jednostka uczestniczy w życiu szkolnym a jednocześnie jest uspołeczniana. Funkcja socjalizacyjna szkoły wpływa na przygotowanie jednostki do bycia samodzielnym( w życiu, w nauce, w pracy). To jak uspołecznione będzie dziecko wpłynie w jego dalszym życiu na funkcjonowanie w społeczeństwie.

Bibliografia:
1. Radziewicz Julian Działalność wychowawcza szkoły Warszawa 1983
2. Skorny Zbigniew Proces socjalizacji dzieci i młodzieży Warszawa 1998
3. Tillmann Klaus-Jurgen Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie. Warszawa 1996