Anoreksja, bulimia, tanoreksja - skutki kultu pięknej sylwetki

Wzorce piękna zmieniały się na przestrzeni wieków: szczupłe sylwetki w starożytności czy rubensowskie kształty w epoce baroku.
Obecnie na początku XXI wieku panuje wszechobecny kult piękna. Zmienne nurty mody dyktują obowiązkowe kanony urody. Obecnie panuje moda na szczupłą sylwetkę, ładne, regularne rysy twarzy; równe, białe zęby; stylowy manicure, opaleniznę, modną fryzurę czy kolor włosów oraz dobrze dobrane ubranie.
Media bombardują słowem i obrazem dotyczącym piękna, urody. Jednostka czuje się zobligowana by spełnić głoszone oczekiwania. Każdy człowiek ma w sobie nawyk porównywania się do innych, do głoszonych wzorców i norm. Wyidealizowany obraz pięknego ciała promowany w środkach masowego przekazu powoduje, że osoba zaczyna postrzegać siebie jako znacznie mniej atrakcyjną fizycznie niż to jest w rzeczywistości. Ciągle za gruba i nie dość piękna itp.
Utrzymanie zgrabnej sylwetki czy pięknego wyglądu wymaga coraz większego nakładu pracy i silnej woli. Ta obsesyjna pogoń za kultem piękna zatacza coraz większe kręgi głównie wśród kobiet i dziewcząt. Ideał szczupłość wymusza odchudzanie się. W dobie haseł, iż jednostka jest wolna, że ma prawo do wolności sumienia, wolności w sferze moralnej itp. – paradoksem jest zniewolenie człowieka przez własne ciało.
Zaniżony obraz siebie, skrzywiony obraz własnej sylwetki, brak akceptacji siebie – i jest to prosta droga do dysmorfofobii – czyli zaburzenia psychicznego polegającego na skrajnie negatywnej ocenie własnego wyglądu. Choroba ta współwystępuje w takich zaburzeniach jak: anoreksja czy bulimia.
Anoreksja i bulimia zaliczane są do chorób psychosomatycznych – gdzie czynnikiem wyzwalającym chorobę jest ostry lub przewlekły uraz psychiczny (wg. Światowej Organizacji Zdrowia).
Tanoreksję również można wymienić jako ujemny skutek kultu pięknej sylwetki. Tanoreksja (uzależnienie od opalania się) zaliczane jest do uzależnień, gdzie czynnikiem prowadzącym do tego stanu jest używka.
Cechą łączącą anoreksję, bulimię i tanoreksję jest skrzywiony obraz własnej sylwetki, kult ciała, nadmierna koncentracja na własnym wyglądzie zewnętrznym, kompleks niedoścignionego piękna mimo ciągle podejmowanych czy ponawianych działań w tym kierunku.

Anoreksja Nervosa = jadłowstręt psychiczny – z grec. = brak apetytu. Jest to zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi i podtrzymywanej przez osobę chorą. Jest to obsesyjny lęk przed przybraniem na wadze; obsesyjne myślenie o jedzeniu i obsesyjne przekonanie, żeby mieć szczupłą figurę. Dotyczy to przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10 -13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy choroba ta została opisana w połowie XIX wieku. Osobę chorą charakteryzuje wręcz pedantyczne podejście do posiłków: każdy produkt jest skrupulatnie odmierzany, drobiazgowo dzielony i spożywany w bardzo wolnym tempie. Anoreksja jest chorobą śmiertelną, gdyż prowadzi do wycieńczenia organizmu.
Powszechnie w anoreksji występują:
- niska samoocena, poczucie beznadziejności;
- niezadowolenie ze swojej figury;
- zaburzone postrzeganie obrazu własnego ciała;
- lęk przed dorosłością i dojrzewaniem – osoba nie zgadza się z własną seksualnością, unika kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza z przeciwną płcią, odchudza się, aby zachować sylwetkę dziecka jaką miała przed okresem pokwitania.
Typy anoreksji:
- typ anoreksji restrykcyjny – osoba chora ogranicza przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające;
- typ anoreksji bulimiczny – osoba chora ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, regularnie miewa okresy przejadania się lub prowokowania wymiotów i nadużywania leków przeczyszczających i moczopędnych.
Kryteria diagnostyczne:
- osoba przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet jeśli ma niedowagę;
- jej BMI jest równy lub mniejszy od 17,5;
- osoba nieprawidłowo ocenia wagę własnego ciała, wymiary i sylwetkę;
- lekceważy skutki nagłego spadku wagi;
- w okresie dojrzałości płciowej cierpi na wtórny brak miesiączki w ciągu co najmniej 3 miesięcy;
- spożywa posiłki w samotności (ze wstydu przed innymi);
- gotuje dla innych zdrowe posiłki;
- uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne;
- kłamie o ilości zjedzonych posiłków;
- główny temat rozmów z osobą chorą to jedzenie, kalorie, zawartość tłuszczu w produktach, diety;
Przyczyny anoreksji:
- nieprawidłowe relacje interpersonalne w otoczeniu chorego: w rodzinie, szkole;
- patologie rodzinne;
- brak akceptacji środowiska;
- brak akceptacji własnego ciała;
- chęć zamanifestowania negacji dotychczasowego życia.
Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na anoreksję:
- zaburzenia uk. krążenia: zwolnienie czynności serca i tętna, niskie ciśnienie krwi, obrzęki dłoni i stóp;
- anemia;
- brak miesiączki lub bardzo wydłużone okresy między menstruacjami;
- bezsenność;
- zachowania obsesyjno – kompulsywne w odniesieniu do jedzenia;
- problemy z uk. trawiennym: wzdęcia, zaparcia
- zmiany skórne: sucha, łuszcząca się skóra, meszek na twarzy i ciele, znaczna utrata włosów, bladość skóry;
- problemy neurologiczne: częste bóle głowy, zawroty głowy, omdlenia, bezsenność,
- labilność emocjonalna: drażliwość, nastroje depresyjne, izolowanie się od otoczenia.

Bulimia z języka greckiego: dosłownie oznacza „byczy głód”. W II wieku n.e. Gallen podał inną nazwę: „wilczy głód” – i do dziś jest też używane to drugie sformułowanie.
Bulimia to okresowe napady żarłoczności, utrata kontroli nad ilością spożywanych pokarmów oraz prowokowanie wymiotów bądź stosowanie środków przeczyszczających by zapobiec przyrostowi wagi. Osoby te czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Czasami po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to by ponownie je wywołać. Choroba ta rozpoczyna się często w późniejszych nastoletnich latach lub we wczesnej dorosłości. Trwałe zaburzenie objawia się u kobiet około 20 roku życia. Choroba ta przez wiele lat może być ukryta, gdyż osoba taka utrzymuje normalną wagę ciała.
Kryteria diagnostyczne:
By stwierdzić bulimię muszą być spełnione następujące kryteria w g. ICD – 10:
A. stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymywane pragnienie jedzenia; pacjent miewa epizody żarłoczności (minimum 2 napady żarłoczności w tygodniu przez co najmniej 3 miesiące) napady te polegają na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia w krótkich odstępach czasu;
B. Pacjent próbuje przeciwdziałać „tuczącym” skutkom przyjmowania pokarmów, stosując co najmniej jedną z metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków przeczyszczających, okresowe głodówki, przyjmowanie leków tłumiących apetyt;
C. Chorobliwa obawa przed otyłością; chory wyznacza sobie granice masy ciała poniżej normy przyjętej przed lekarzem, lub sprzed okresu chorobowego.
Wyróżnia się dwa typy bulimii:
- typ „przeczyszczający”, gdzie dochodzi do stosowania środków przeczyszczających, odwadniających, lewatyw oraz regularnego prowokowania wymiotów;
- typ „nieprzeczyszczający”: osoby chore poszczą, uprawiają bardzo intensywne ćwiczenia fizyczne, ale nie wywołują regularnie wymiotów i nie nadużywają środków przeczyszczających, czy lewatyw.
Przyczyny bulimii:
- brak bliskiej osoby, z czym chory nie potrafi sobie poradzić;
- brak samoakceptacji;
- konflikty rodzinne; emocjonalne zaniedbanie dziecka z dzieciństwa
- zaburzenia mechanizmów samoregulacji i samokontroli;
- uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu;
- brak akceptacji przez grupę rówieśniczą (często związany ze zmianą środowiska);
- powiązanie bulimii z podatnością na zaburzenia w odżywianiu co wynika z czynników genetycznych. Predyspozycje rodzinne występują, gdy członkowie rodziny cierpieli na otyłość i zaburzenia depresyjne (wyniki badań z 2003);
Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na bulimię
- uszkodzenie uk. krwionośnego: niedociśnienie tętnicze, uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach, osłabienie serca;
- problemy z uk. pokarmowym: zaparcia, dyskomfort w jamie brzusznej, rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów, podrażnienie przełyku, zgaga, refleks, w skrajnych przypadkach: pęknięcie przełyku lub przepony;
- zaburzenia równowagi elektrolitowej;
- problemy skórne: sucha skóra, zgrubienie skóry palców (od prowokowania wymiotów), rany lub blizny na grzbietach dłoni;
- nieregularne miesiączki lub ich brak;
- uszkodzenie szkliwa zębów;;
- zapalenie ślinianek: opuchlizna twarzy i policzków;
- problemy psychiczne: stany depresyjne, poczucie winy i wstydu, ospałość, zły nastrój;
- psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających.

Porównanie bulimii i anoreksji:
- ciało traktowane jest jako obszar pozwalający rozładować popędy;
- przyczyną tych schorzeń są zaburzenia osobowości, deficyty emocjonalne, zaburzony obraz własnego ciała, niska samoocena;
- czynnik rodzinny: zaburzone relacje z najbliższymi;
- czynnik społeczny: kulturowa presja wywierana na kobiety dotycząca odchudzania i stosowania diet.

Tanoreksja
Nazwa tanoreksja pochodzi od ang. słowa: „tan” – opalać się. Jest to uzależnienie, polegające na ciągłej chęci bycia opalonym. Tanorektycy odczuwają potrzebę częstego przebywania na słońcu lub w solarium. Osoby te mają ciągłe uczucie, że ich skóra jest blada, podczas gdy może być wyróżniająco opalona. W wyniku nadmiernego opalania się, na twarzy, dłoniach i dekolcie pojawiają się trwałe przebarwienia i plamy. Przebarwienia na skórze, tanorektyk stara się maskować dalszym opalaniem się. Mimo ekstremalnej opalenizny, tanorektyk uważa, że można ją jeszcze wzmocnić. Tak włącza się system zaprzeczania własnej chorobie – uzależnieniu od opalenizny. Tanorektykami są zarówno panie w średnim wieku jak i młode dziewczyny oraz młodzi mężczyźni.
Objawy tanoreksji:
- osoba mimo mocnej opalenizny, ma ciągłe uczucie, że jest blada i tym samo mało atrakcyjna;
- osoba ta ma potrzebę chodzenia do solarium przynajmniej raz w tygodniu i systematycznie zwiększa czas opalania;
- ignoruje uwagi otoczenia o przesuszeniu, pomarszczeniu i postarzeniu skóry;
- osoba uzależniona od opalania się nie potrafi z niego zrezygnować nawet w przypadku propozycji atrakcyjnej nagrody rzeczowej;
- osoby te określane są mianem „poszukujących mocnych wrażeń” i wybierają najmocniejsze urządzenia, wyposażone najlepiej w całkowicie nowe i bardziej silne lampy;
- osoby takie nie przestrzegają przerw w opalaniu i tym samym nie dają skórze odpocząć, zregenerować się;
- ciągłe szukanie okazji do opalania się: do osiągnięcia celu wystarczy takiej osobie ławka w parku, balkon, taras lub dach budynku.
Mechanizm uzależnienia:
W tanoreksji motorem działań jest nie tylko kolor skóry, ale też i działanie hormonu zwanego słonecznym hormonem szczęścia. Hormon ten wydzielany jest pod wpływem syntezy witaminy D i działania promieni ultrafioletowych. Hormon ten wpływa na poprawę nastroju, zapobiega depresji, wspomaga jej leczenie. Jego brak lub niedobór może znacznie pogorszyć nastrój i samopoczucie. Jeśli organizm jest przyzwyczajony do ciągłego wydzielania go pod wypływem dużych dawek słońca, to po jakimś czasie zadziała mechanizm wspólny dla wszystkich uzależnień: zespół abstynencyjny i dążenie do wyrównania braków, przez dostarczenie kolejnej dawki.
Przyczyny tanoreksji:
- błędna samoocena;
- poczucie braku atrakcyjności;
- brak powodzenia u płci przeciwnej;
- wymogi wykonywanego zawodu np. aktor, śpiewak operowy – gdzie zewnętrzny wizerunek odgrywa istotną rolę.
Skutki tanoreksji:
- nieodwracalne zniszczenie naskórka;
- powstają znamiona, plamki, przebarwienia;
- nowotwory, głównie czerniak;
- przesuszona skóra;
- szybsze starzenie się, marszczenie skóry.

Podsumowując: tanoreksja, bulimia i anoreksja swój początek mają w psychice jednostki, a czynnikiem zewnętrznym są głównie złe, niewłaściwe relacje międzyludzkie. Ich leczenie jest trudne, gdyż rozciągnięte jest w czasie: od pół roku do kilku lat, osoby te wymagają psychoterapii, wsparcia osób kompetentnych, często wskazana jest zmiana otoczenia oraz przyjmowania odpowiednich leków. Jednak schorzenia te są możliwe do wyprowadzenia na „prostą drogę”.