Jak się uczyć, żeby się nauczyć?

Symptomem dzisiejszych czasów jest rosnąca w zaskakującym czasie i tempo i ilość informacji. Wystarczy włączyć telewizor czy radio aby zalała nas fala niusów i wszelkiego innego rodzaju mniej lub bardziej ważnych wiadomości.
Jak nie zaginać w gąszczu słowa pisanego i mówionego, jak oddzielić informacje istotne od tych błahych? Jeśli nam dorosłym trudno czasem poruszać się w gąszczu nowości możemy sobie łatwo wyobrazić co czuje dziecko, które na co dzień musi sobie poradzić z natłokiem wiedzy, którą musi sobie usystematyzować i umieć odtworzyć w odpowiednim momencie.
Nasuwa się wobec powyższego pytanie – jak pomóc dziecku uczyć się tak aby:
1. potrafiło kojarzyć fakty i korzystać z informacji, które już posiada
2. poznawane wiadomości zostawały w pamięci na trwale i można było by po nie sięgnąć w dowolnej chwili
3. optymalnie wykorzystywać czas potrzebny na naukę

Prawa pamięci
Aby skutecznie zapamiętywać, podczas uczenia się należy stosować prawa, którymi rządzi się pamięć.
Oto one:
Zrozumienie
Zrozumienie to bardzo silne narzędzie wspomagające zapamiętywanie. Dzięki niemu możesz odtworzyć o wiele więcej informacji niż gdybyś ją samą chciał zapamiętać bez zrozumienia (popularnie mówiąc - "wykuć na blaszkę").
To jest czynnik, który pomaga również odbudować zapomnianą informację, dzięki temu, że w zrozumianej zasadzie zawarty jest sposób dotarcia do niej lub jej zrekonstruowania.
Rytm
Czy wiesz dlaczego słowa piosenek, zwłaszcza tych, które lubisz, tak łatwo wpadają do ucha? Po pierwsze, ponieważ są spowite w melodię, która stymuluje uczucia i emocje (prawa półkula).
Po drugie, słowa piosenek zwykle rymują się, dzięki czemu są łatwiejsze do zapamiętania - i mają własny rytm. Wszystkie te elementy razem wzięte sprawiają, że piosenki głęboko zapadają w pamięci

Częstotliwość
Łatwiej zapamiętać informację z którą często mamy kontakt. To dzięki temu tak trwale pamiętasz adres własnego domu, numery PIN itd. To samo dotyczy nauki. Coś, co jest często powtarzane zapamiętuje się o wiele lepiej i na dłużej niż np. po jednorazowym wielkim wkuwaniu bez powtórek. Małe, ale częste powtórki są esencjonalnym czynnikiem skutecznego zapamiętywania. Powtórka, która trwa nawet kilka minutek, może zaoszczędzić ci godzin poświęconych na powtórne uczenie się tego samego.

Ważność
Jest to zupełnie naturalne, że lepiej będziemy pamiętać informacje, które są dla nas ważne.
To prawo jest jakby ponad wszystkimi innymi; sprawia, że nawet jeśli nie stosujesz innych praw - kiedy np. nic o nich nie wiesz - nadal możesz osiągać wysokie wyniki.

Świeżość
Następne naturalne prawo - świeżo zapamiętane informacje są łatwiejsze do przypomnienia.
Jest to możliwe dzięki pamięci krótkoterminowej w której zachowuje się taka informacja. Ale również dzięki niej, informacje takie szybko są zapominane. Aby wyeliminować to zjawisko, zaraz jak tylko świeża informacja znajduje się jeszcze w pamięci krótkoterminowej - należy ją przetransportować do pamięci długoterminowej - np. dzięki krótkim i częstym powtórkom.

Śmieszność
Śmieszne, absurdalne informacje są łatwiejsze do zapamiętania i przypomnienia sobie.
Trafnie śmieszny rysunek, kawał ilustrujący uczoną zasadę, śmieszne wydarzenie, anegdota związana z zapamiętywanym materiałem zapadnie ci o wiele lepiej w pamięci niż ponure, "suche" informacje.

Żywość, Przesada, Intensywność
Automatycznie lepiej będziesz pamiętać wszystko, co odbiega od normy, co wyróżnia się, nie pasuje do kontekstu, jest dziwne, wyolbrzymione, niesamowite, niezwykłe, uderzające.
Wszystko, co wybija się ponad przeciętność, normalność dnia codziennego o wiele lepiej zapada w pamięci.

Otoczenie
Otoczenie wpływa dwojako na zapamiętywanie.
1. W wersji negatywnej - przeszkadza ci w zapamiętywaniu, kiedy np. ucząc się oglądasz telewizję, słuchasz radia i rozmawiasz z przyjaciółmi jednocześnie. Atmosfera - jak ta na rysunku obok - nie wpływa korzystnie na naukę (no bo któż chodzi na basen uczyć się :-))
2. W wersji pozytywnej może ci ono pomóc w zapamiętywaniu i późniejszym przywoływaniu informacji. Np. studiując w pokoju przepełnionym zapachem róż - możesz wykorzystać to do zapamiętywania - np. ucząc się historii możesz wyobrazić sobie na moment rycerzy walczących różami zamiast mieczami. Późniejsze przywołanie zapachu róży pomoże ci przypomnieć sobie prawdziwą treść studiowanego materiału.

Początek
Efekt początku związany jest z fenomenem lepszego zapamiętywania informacji podawanych na początku okresu przeznaczonego na uczenie się, niż w środku tego okresu. Np. jeżeli spośród podawanych uczniom informacji nie będzie takich, które będą się wyróżniać, to początek lepiej utrwali się w pamięci niż jej środek.

Koniec
Efekt końca wiąże się dokładnie z efektem początku. Informacje podawane na początku i na końcu danego odcinka są lepiej absorbowane niż w jego środku.

Przerwa
Długie, ciągłe uczenie się jest bardzo nieskuteczne, ponieważ już po kilkunastu minutach zmniejsza ci się koncentracja. A wówczas niemożliwym jest skuteczne zapamiętywanie. Dlatego robienie przerw najlepiej po kilkunastu minutach nauki silnie wspomaga zapamiętywanie. Jest to również związane z poprzednimi prawami. Ucząc się jednym nieprzerwanym blokiem masz tylko jeden początek i koniec. A robiąc przerwy w trakcie nauki masz ich o wiele więcej - dzięki czemu zapamiętujesz o wiele lepiej (a poza tym jesteś bardziej wypoczęty).

Wizualizacja, Skojarzenia
Znacznie lepiej zapamiętasz słowa, fakty, informacje kojarząc je z innymi. Pojedyncze, odosobnione informacje, które nie tworzą żadnych skojarzeń są niesłychanie trudne do zapamiętania.

Związek
O wiele łatwiej zapamiętać informację, jeśli ma ona jakiś związek z tym, co już wiesz. Dzięki temu jest ona dobudowywana do posiadanej już wiedzy - w ten sposób lepiej jest zapamiętywana.

Rysunki
Rysunki bardzo dobrze oddają treść, pomagają w zrozumieniu, w dodatku są łatwe do zapamiętania dla "wzrokowców"
Zatem robiąc notatki używaj jak najwięcej rysunków, kolorów, ilustracji, schematów itd. Jest to o wiele skuteczniejsze niż zalewanie kartki ciągiem nieczytelnego pisma.

Kolejność
Jest to bardzo silne prawo pamięci. Porządkowanie, sortowanie informacji bardzo pomaga je zapamiętać.

Indywidualny Styl Przyswajania Informacji
Każdy człowiek ma jeden dominujący, indywidualny, najlepszy dla niego sposób przyswajania, zapamiętywania informacji.
Nikt nie używa wyłącznie jednego stylu, aczkolwiek jeden z nich jest zwykle używany w przytłaczającej większości - zwykle wizualny.

Mnemotechniki
Systemy mnemoniczne powstały już w starożytnej Grecji, gdzie były z powodzeniem wykorzystywane przez członków Rady Starszych, następnie rozwinęły się w Rzymie, pozwalając senatorom robić spore wrażenie na plebsie i innych politykach. Proste metody sprawiały, że zapamiętywali oni tysiące jednostek informacji, danych statystycznych, czy imion. Co stanowiło ich sekret? Starożytni odkryli dwa podstawowe czynniki wzmagające pamięć: wyobraźnię i skojarzenia.
Optymalne powtórki
W roku 1885 Hermann Ebbinghaus opublikował wyniki swoich badań na temat pamięci, jeako pierwszy opisał "krzywą zapominania". Znając ten wykres możemy, w przybliżeniu, ocenić kiedy dana informacja będzie bliska zapomnienia.
Niestety, przybliżenie terminu zapomnienia tylko na podstawie tego wykresu jest niedokładne. Na proces zapominania wpływ mają m.in. takie czynniki jak trudność materiału, znajomość danego materiału przed rozpoczęciem nauki i aktualna znajomość.

Aktywne powtórki
Najdłuższy ślad pamięciowy zostawiają pytania, na które staraliśmy się znaleźć odpowiedź. Innymi słowy: jeśli zadasz sobie pytanie: "Czym są Mapy Myśli?" i spróbujesz przypomnieć sobie odpowiedź na to pytanie, dość skutecznie utrwalisz sobie odpowiedź na to pytanie (jeśli tylko sobie ją przypomnisz). Dużo skuteczniej, niż gdybyś zamiast pytania ujrzał po prostu gotową odpowiedź. Program wspiera aktywne powtórki i pomaga je używać (dzięki opcji "wskazówka") do pewnego stopnia nawet gdy nie pamiętamy odpowiedzi.
Nie należy robić powtórek w sposób chaotyczny. Załączony wykres pokazuje, jak najoptymalniej je rozłożyć, aby ilość zapamiętanych informacji utrzymywała się na stałym, wysokim poziomie. I tak:
1. Pierwszą powtórkę wykonujemy bezpośrednio po nauce. Jeżeli robiliśmy notatki, np. w postaci Mapy Myśli, to teraz powinniśmy je dokładnie przejrzeć, usunąć ewentualne pomyłki i uzupełnić braki. Nie powinno nam to zająć więcej niż 10 minut.
2. Następnego dnia ilość zapamiętanych informacji może gwałtownie spaść, dlatego kolejną powtórkę powinno wykonać się już po 24 godzinach od zakończenia nauki. Niech będzie to aktywna powtórka, podczas której przypominamy sobie wszystkie istotnie informacje i zapisujemy je, np. w formie Mapy. Gdy skończymy, porównujemy nową notatkę z poprzednią, uzupełniamy i poprawiamy błędy. Ta powtórka powinna nam zająć najwyżej 2 do 4 minut.
3. Po siedmiu dniach czas na następną powtórkę - jeżeli uczymy się regularnie, np. co tydzień innego przedmiotu, powtórka może być elementem przygotowania się do nauki, częścią Organicznej Techniki Studiowania opisaną w dalszych rozdziałach, gdy staramy się przypomnieć sobie naszą wiedzę dotyczącą tematu i kreślimy z niej Mapę Myśli. Nie powinna nam zająć dłużej niż dwie minuty, a po niej jak zwykle powinniśmy sprawdzić błędy i uzupełnić ewentualne braki porównując nową notatkę z poprzednimi.
4. Po około 30 dniach przeprowadzamy ostatnią powtórkę materiału. Tak jak poprzednio, przypominamy sobie informacje i robimy nową notatkę.
Ćwiczenia rozwijające pamięć:
Mózg tak jak mięśnie – trenowany rozwija swoje możliwości.! Odpowiednio wykorzystywana i trenowana pamięć może stawać się coraz lepsza. Wraz z pamięcią rozwija się jednocześnie inna ważna cecha umysłu - kreatywność.
• Być może udało ci się odkryć, co najlepiej tobie pomaga w zapamiętywaniu. Jeżeli tak, ćwicz to i doskonal.
• Zwracaj szczególną uwagę na sny, spróbuj zapamiętywać te obrazy z przeszłości, które mogłoby się wydawać zostały bezpowrotnie zapomniane.
• Gdy masz wolną chwilę wróć pamięcią do minionych już wydarzeń w twoim życiu, starając sobie przypomnieć jak najwięcej szczegółów i faktów.
• Wykorzystuj mnemotechniki dla przyjemności i do ćwiczeń pamięci, nie tylko w praktyce dnia codziennego.
• Organizuj sobie czas nauki w taki sposób, by rozumienie i stopień zapamiętywanych informacji były na najwyższym poziomie, a więc nie ucz się za długo i stosuj krótkie przerwy.
• Powtarzaj regularnie to, czego się uczyłeś. Dobrze byłoby w kalendarzu wyznaczyć daty kolejnych powtórek.
• Jak najczęściej ćwicz prawą półkulę mózgu, po prostu wyobrażając sobie różne sceny. Wiadomo obecnie, że właśnie takie "żywe" obrazy stworzone w umyśle ułatwiają zapamiętywanie.
• Staraj się być bacznym obserwatorem, widząc i czując maksymalnie dużo szczegółów z otoczenia.
• Możesz zacząć pisać pamiętnik wykorzystując słowa-klucze, rysunki, symbole i najważniejsze - Mapy Myśli.
I jeszcze kilka ciekawostek –

Światło i sen
Światło zmniejsza senność. Jądro nadskrzyżowaniowe (suprachiasmatic nucleus, SCN), położone w podwzgórzu, kontroluje rytm okołodobowy. Jasność oświetlenia, a szczególnie składowa niebieska, jest dla SCN jednym z najważniejszych sygnałów. W badaniach naukowych osobom, które były poddane niebieskiemu oświetleniu przez 6,5 godziny wewnętrzny zegar okołodobowy przestawił się o 3 godziny, zielonemu oświetleniu – o ok. 1,5 godziny.
Sen polifazowy
Sen polifazowy polega na ok. 25 minutowych drzemkach co 4 godziny i redukuje czas spędzony na sen do kilku godzin na dobę. Sen w takim harmonogramie jest bardziej efektywny niż spanie sumarycznie taką samą ilość czasu, ale raz na dobę, lecz trudno się przestawić na taki harmonogram.
Warto wiedzieć, iż jeśli zależy nam na regeneracji sił po nieprzespanej nocy: krótka drzemka (do 25 minut) jest najbardziej efektywna; po dłuższej drzemce trudniej się obudzić i możemy być po niej być bardziej senni.

Jak przetrwać noc
"Zarywanie nocy" (np. przed egzaminem) nie jest zalecane! Jeśli już jednak trzeba – pomóc może:
• mocne światło
• kawa, herbata (kofeina)
• muzyka, ruch (np. krótki spacer po domu co 30 minut)
• krótka drzemka (do 25minut)
• wstrzymanie się ze spożywaniem czegokolwiek (prócz napojów)

Tlen i pamięć
Zwiększenie poziomu tlenu w powietrzu, którym oddychamy, poprawia pamięć: w badaniach naukowych wykazano, iż osoby które oddychały przed nauką tlenem były w stanie przypomnieć sobie później (10 minut później, a nawet 24 godziny później) więcej informacji. Dorosły człowiek ma ok. 16 oddechów na minutę (50m3/h);
skład normalnego powietrza to ok. 78% azotu, 21% tlenu, 0,04% dwutlenku węgla;
skład wydychanego powietrza to ok. 78% azotu, 16,5% tlenu, 4% dwutlenku węgla.
Do, stosunkowo częstych, powodów zmniejszonych dostaw tlenu do mózgu należy anemia (niski poziom hemoglobiny we krwi).
Głębokie i szybkie oddychanie (wymuszone aby zwiększyć poziom tlenu we krwi) ma odwrotny skutek do zamierzonego, w skrajnym wypadku powodując omdlenie: obniżony poziom dwutlenku węgla we krwi zmniejsza pH krwi, a to powoduje zwężenie naczyń krwionośnych.
Literatura:
T. Buzan – Pamięć na zawołanie
M. Szurawski – Pamięć – trening interaktywny
H. Lorayne – Sekrety superpamięci
U. Normann – Trening pamięci