Wypowiedzenie. Zdanie. Równoważnik zdania. Konspekt lekcji języka polskiego dla klasy 6

Cele operacyjne:
Uczeń potrafi odróżnić zdanie, równoważnik zdania, zawiadomienie
Uczeń potrafi stosować różne wypowiedzenia w zależności od sytuacji komunikacyjnej
Uczeń potrafi sprawnie pracować z zeszytem ćwiczeń

Cele nieoperacyjne:
Uczeń utrwala wiadomości o zdaniu, równoważniku zdania, wypowiedzeniu

Metody:
Elementy heurezy

Formy pracy:
Praca zbiorowa
Praca indywidualna

Środki i pomoce dydaktyczne:
S. Jodłowski, Podstawy polskiej składni, Warszawa 1977
J. Strutyński, Gramatyka polska, Kraków 1999
Zeszyt ćwiczeń

Przebieg lekcji:

Wiecie już, że podstawową częścią zdania jest obok podmiotu- orzeczenie. Za pomocą orzeczenia wypowiadamy się, czyli orzekamy coś, o sobie lub rzeczy wskazanej przez podmiot, np.
Dzieci bawią się.
Kwiaty zwiędły.
Niekiedy samo orzeczenie może tworzyć zdanie, zwłaszcza jeżeli domyślamy się, kogo lub czego dotyczy jego treść, np.
Piszę. (ja)
Czytacie. (wy)
Orzeczenie wyrażamy zwykle osobową formą czasownika.

Istnieją jednak zrozumiale formy wypowiedzi, w których nie występuje osobowa forma czasownika. Możemy na przykład powiedzieć:
Siadać! zamiast: Siadajcie!
Gdzie Marek? zamiast: Gdzie jest Marek?
Zaraz odjazd. zamiast: Pociąg zaraz odjedzie.
Taką wypowiedz, która nie zawiera osobowej formy czasownika, ale ma zrozumiałą treść i może zastąpić zdanie, nazywamy RÓWNOWAŻNIKIEM ZDANIA.

Równoważnikami zdań posługujemy się bardzo często, zwłaszcza w mowie potocznej. Słysząc pukanie do drzwi, pytamy po prostu: Kto tam? Kupując bilet na stacji, możemy na przykład powiedzieć: Szkolny do Warszawy. Takie wypowiedzi są w pełni zrozumiale, bo łatwo można domyślić się orzeczenia, czy to w związku z sytuacją, w jakiej się wypowiadamy, czy też w związku z treścią poprzedniego zdania, np. Gdzie byłaś? W kinie.
Często spotykamy równoważniki zdań w przysłowiach, np. Komu w drogę, temu czas.

Zarówno zdania, jak i równoważniki zdań nazywamy wypowiedzeniami. Rozróżniamy więc dwa typy wypowiedzeń: ZDANIA I ICH RÓWNOWAŻNIKI.

ĆWICZENIE 1
Podane równoważniki zdań przekształć w zdania i zapisz.
Pora na kolację.
Zimno.
Park całkiem pusty.
Pogoda wspaniała.
Kiedy ślub?
Deszcz.
Późno.
Nudno.

ĆWICZENIE 2
Jaki cel posiadają podane wypowiedzenia?
- Gdzie idziesz?
- Do biblioteki.
-Teraz?
- Tak teraz.
- Już 15:30!
- Ojej, chyba nie zdążę?
- Może zdążysz.

ĆWICZENIE 3
Rozwiń podane wypowiedzenia, tworząc z nich wypowiedzenia złożone.
Po lekcjach idę do biblioteki, ponieważ .......
Poszłabym dziś na zakupy, ale ......
Boli mnie głowa, więc ......
Chcę iść do kina, ale .......
Nie byłam na lekcji języka polskiego, bo .....

Otwórzcie ćwiczenia na stronie 90 i wykonajcie ćwiczenia od 143 do 150. Po każdym ćwiczeniu następuje sprawdzenie poprawności ich wykonania.
Praca domowa
Ćwiczenie 151, 152 i 153.