Istota rozumienia tekstu w klasach I-III. Ćwiczenia wdrażające do czytania ze zrozumieniem - praca z tekstem

J. W. Dawid uważa, iż ,, ....rozumieć coś, znaczy w ogóle z pewnymi znakami, wyrazami, gestami, rysunkami wiązać określone wyobrażenia, pojęcia, sądy” Dziecko rozumie jakiś wyraz, czy jakieś zjawisko zwykle wtedy, kiedy są mu one znane z bezpośredniego doświadczenia. tzn. już je widziało, słyszało itp.

Według Szumana ,, ... wyraz rozumieć oznacza ustalenie związków i stosunków istniejących miedzy pewnymi przedmiotami, a innymi przedmiotami. Czyli jeżeli ustalimy związki i stosunki istniejące miedzy różnymi przedmiotami
To te przedmioty staną się dla nas zrozumiałe.
W wyniku badań nad rozumieniem obrazu o treści realistycznej przez dzieci w wieku 4- 15 lat S. Szuman wyróżnił 3 poziomy interpretacji:

- interpretacja faktyczna- jest próbą wyjaśnienia tego, co przedstawia obraz. Wyjaśnienie to jednak powstaje w obrębie konkretnej, dosłownej treści obrazu.
Dziecko nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, że obraz może mieć znaczenie ukryte, symboliczne i ujmują jego treść tylko jako konkretne zdarzenie.

- interpretacja moralno – dydaktyczna – ( pojawia się w wieku 8 lat) dziecko potrafi już ocenić zachowanie bohatera, oraz poszukuje innego znaczenia obrazu, ukrytego poza konkretnymi faktami.

- interpretacja symboliczna- jest wynikiem zrozumienia, że kształty i treści mogą przedstawić coś innego niż to, co faktycznie przedstawiają, oraz odkrycia, że dany obraz jest przenośnią.

Ryszard Więckowski ukazuje trzy poziomy rozumienia tekstu:

I Poziom konkretny- uczniowie wyodrębniają konkretne fakty i zdarzenia, zapamiętują je i odtwarzają na polecenie nauczyciela.
II Poziom wyjaśniający- to wypowiedzi, które wyjaśniają przyczyny zachowania bohatera lub przebiegu wydarzeń, czyli w czytanym tekście uczniowie wyodrębniają związki przyczynowo – skutkowe miedzy faktami i zdarzeniami.( klasa II).
III Poziom wyjaśniająco- uogólniający- uczniowie potrafią wyodrębnić ideę utworu elementy podstawowe i drugorzędne tekstu oraz myśl przewodnią.
Np. pytanie: ,, Co ważnego chciał Ci powiedzieć autor tego opowiadania” – klasa III dominuje tu trzeci poziom rozumienia tekstu.

Rozumienie czytanego tekstu jest ważne w klasach I-III przede wszystkim ze względów praktycznych. Tylko te informacje, które dobrze uczeń rozumie, korzystnie wpływają na postępowanie i przystosowanie się do sytuacji. Informacje, których uczeń nie rozumie są bezużyteczne. Rozumienie czytanego tekstu jest szczególnie ważne w procesie zdobywania wiedzy. Jeżeli uczeń nie rozumie tekstu, na jego czytanie zużywa więcej czasu, a bywa i tak że uczy się go na pamięć.

W okresie elementarzowym stopień trudności ćwiczeń wdrażających do czytania ze zrozumieniem jest jeszcze niski i zróżnicowany. Ćwiczenia te spełniają dwie funkcje:
1. wdrażają uczniów do umiejętności czytania,
2. informują nauczyciela o jego postępach w tym zakresie.

Ćwiczenia wdrażające do czytania ze zrozumieniem;

KLASA I

1. Szukanie w zdaniu, wyrazie z literą, które dziecko nauczyło się pisać. Litera może być na końcu, w środku lub na początku wyrazu. Dzieci odczytują te wyrazy po cichu, a potem głośno.
2. Rozsypanka wyrazowa. Zadaniem ucznia jest przyporządkowanie wyrazom oznaczającym imiona, wyrazy oznaczające czynności – np. Ala rysuje, pomaga, śpiewa.
3. Wykonanie polecenia, którego treść jest zapisana na tablicy lub kartkach. Dzieci czytają je po cichu i wykonują te czynność.
4. Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej, wyrazowo sylabowej, wyrazowo – zdaniowej.
5. Polega na odpowiednim doborze wyrazów z podanych zdań, aby nowe zdania były prawdziwe:
- Motyl wylądował na pasie lotniska.
- Samolot usiadł na kwiatach.
- Cukierki lubią czekoladowe dzieci.
Dzieci poprawiają zdania:
- Motyl usiadł na kwiatach.
- Samolot wylądował na pasie lotniska.
- Dzieci lubią czekoladowe cukierki.
6. Dobór właściwego podpisu do określonego obrazka lub odwrotnie dobieranie obrazków do przygotowanych zdań..
7. Indywidualne i zespołowe przygotowanie odpowiedzi na pytania odczytane po cichu
Odpowiedzi uczniowie przygotowują ustnie, wybierają odpowiednie wyrazy i zdania z rozsypanki wyrazowo- zdaniowej.
8. Dobieranie kartek parami ( rozsypanka zdaniowa) o treści pytań i odpowiedzi. Na kartkach papieru dzieci otrzymują pytania i odpowiedzi na te pytania. Kartki dobierają w pary.
Utrudnienie - można włączyć 1-2 zdania, które nie mają nic wspólnego z treścią pytań i odpowiedzi lub 2 odpowiedzi pasujące do tego samego pytania. Dziecko musi dokonać wyboru, uczy podejmowania decyzji.
9. Odczytanie fragmentu czytanki jako uzasadnienie ustnej odpowiedzi, na podstawie wspomnianych tekstów.
10. Ciche czytanie jako przygotowanie do ćwiczeń w mówieniu i czytaniu głośnym ( przygotowanie do rozmowy, swobodnych wypowiedzi).
11. Ciche czytanie celem wybrania określonego fragmentu zdania, informacji. Albo wybranie zdań dotyczących obrazka lub postaci.
12. Porządkowanie kartek wg porządku podanego przez nauczyciela. np. Kartki z wyrazami oznaczającymi rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki.
Kartki, które zawierają określone litery, sylaby itp.
13. Układanie opowiadania z rozsypanki zdaniowej.

KLASA II

1. Uczniowie szukają odpowiedzi na pytania w tekście podręcznika. Pytania mogą dotyczyć postaci.
2. Oglądanie i omawianie ilustracji posłuży jako przygotowanie do czytania ze zrozumieniem. Wyszukiwanie fragmentu tekstu, który opisuje obrazek, przeźrocza
3. Ciche czytanie, którego celem jest wybór fragmentu tekstu, który może być zilustrowany przez uczniów .Im wierniejsza jest ilustracja, tym bardziej uczeń zrozumiał czytany tekst.
4. Odczytanie podpisów pod obrazkami, a następnie porządkowanie i ustawianie obrazków w porządku chronologicznym.
5. wyszukiwanie fragmentów tekstu odtwarzających wydarzenia zgodnie z kolejnością ich przebiegu.
6. Czytanie ze zrozumieniem, a następnie ilustrowanie treści czytanek za pomocą kilku obrazków jako przygotowanie do planu.
7. Szukanie odpowiedzi ( podczas czytania cichego) na pytania nauczyciela- wspiera się tekstem.
8. Uczniowie po cichym przeczytaniu tekstu powinni również uczyć się układać pytania do treści, do autora, do wydawcy.
9. Porządkowanie podpisów pod obrazkami ( dobór)jako przygotowanie do wspólnego układania opowiadania.
10. Po cichym przeczytaniu ilustrowanie treści w postaci historyjki obrazkowej.

KLASA III

1. Uczniowie czytając tekst po cichu, powinni go rozumieć, a zdanie sprawy z treści czytanego tekstu świadczy o stopniu zrozumienia.
2. Polega na wyodrębnieniu w czytanym po cichu tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazków, które w czytance można wyodrębnić. To ćwiczenie można wykorzystać również do omówienia kolejności wydarzeń.
3. Wyszukiwanie najciekawszych i najładniejszych fragmentów tekstu w tym celu czytanie ze zrozumieniem.
4. Czytanie ciche jako przygotowanie do dłuższych wypowiedzi zarówno na podstawie lektury jak i artykułu czasopisma dziecięcego.
5. Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie i zachowaniu, postępowaniu oraz niektórych cechach charakteru.
6. Wyodrębnianie fragmentów opisujących wydarzenia, osoby, miejsca akcji.
7. Uczeń otrzymuje fragment tekstu z lukami przeczytanej czytanki i szereg wyrazów, którymi może luki wypełnić. Prawidłowe wykonanie tego zadania świadczy o rozumieniu tekstu.
8. Wyróżnianie opowiadań, opisów, dialogów.