Dysleksja rozwojowa

Rozwój psychofizyczny większości dzieci w wieku przedszkolnym mieści się w granicach norm dla wieku i jest w miarę harmonijny. Jednak istnieje pewien procent dzieci, które od najmłodszych lat życia wykazują odmienne tempo rozwoju. Są wśród nich dzieci o rozwoju przyśpieszonym, opóżnionym, a także dzieci z dysharmoniami rozwojowymi, czyli z tzw. fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi. Są to dzieci u których mogą wystąpić specyficzne trudności w uczeniu się (tzw. dysleksja rozwojowa).
„Dysleksja rozwojowa czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania (ICD-10 R48) to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie”.
Termin dysleksja jest pochodzenia greckiego (dys -źle, ciężko, leksis – słowo, wyraz). Określa on kompleks zagadnień związanych z mową, czytaniem. Niektórzy autorzy przyjmują także etymologię terminu „dysleksja” w greckim dys. – źle, słabo, ciężko i w łacińskim legere – czytać.
Dysleksja rozwojowa nie jest chorobą, pomimo iż została na początku XX wieku odkryta przez lekarzy, wyodrębniona jako izolowana jednostka nozologiczna, czyli zespół zaburzeń o określonych objawach, przyczynach i sposobach postępowania terapeutycznego (ćwiczenia usprawniające), oraz umieszczona w międzynarodowych klasyfikacjach chorób w kategoriach: „Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych”, „Zaburzenia uczenia się”.
Pojęcie dysleksji w literaturze obcej jest rozumiane w szerokim znaczeniu. Łączy się ono z trudnościami w pisaniu w sensie ortograficznym jak i graficznym.
Najczęściej stosuje się termin "dysleksja rozwojowa" dla określenia specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Wyróżnia się następujące postaci trudności:
- dysleksja - trudności w czytaniu,
- dysortografia - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne),
- dysgrafia - zniekształcenia strony graficznej pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo,
- dyskalkulia - specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu,
- dysfonia - objawia się niewyraźnym i cichym mówieniem - wada bardzo rzadko stwierdzana.
Związki pomiędzy dysleksją, dysgrafią oraz dysortografią są rozumiane przez badaczy w różny sposób. Większość jednak jest zdania, iż te pojęcia są specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, choć mają one charakter izolowanych objawów. Nie są do końca znane przyczyny dysleksji. Są one źródłem ciągłych kontrowersji oraz dyskusji. Istnieje wiele koncepcji dotyczących etiologii (pochodzenia) dysleksji.
Wymienić należy kilka koncepcji:
1. Koncepcja genetyczna – czynnikiem patogennym są geny, przekazywane z pokolenia na pokolenie,
2. Koncepcja opóżnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego – czynniki patogenne to: geny, czynniki uszkadzające c.u.n.: hormony,
3. Koncepcja organiczna – czynniki patogenne chemiczne, fizyczne i biologiczne oddziałujące na c.u.n. w okresie okołoporodowym,
4. Koncepcja hormonalna – czynniki patogenne: nadprodukcja hormonów, np. testosteronu (gdyż 4 na 5 dyslektyków to chłopcy).
5. Koncepcja psychodysleksji – czynniki patogenne: urazy psychiczne, stres.
Dysleksję nazywa się słowną ślepotą, legastenią, albo ukrytym kalectwem. Ukrytym, ponieważ przyczyny i trudności leżą wewnątrz dziecka i bardzo trudno je zidentyfikować. Dysleksja jest uwarunkowana polietiologicznie (wieloprzyczynowo), ponieważ w różnych przypadkach mogą ją spowodować różne przyczyny, a nawet mogą one wystąpić równocześnie w tym samym przypadku.
Tak więc zarówno etiologia jak i patomechanizmy są różnorakie, mogą one występować wskutek działania pojedynczego czynnika lub grupy czynników patogennych i wciąż są nie do końca poznane.

Typy dysleksji

U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. W związku z tym niektórzy autorzy wyróżniają następujące typy dysleksji:
- dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo–przestrzennej,
- dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych,
- dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej,
- dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej,
- dysleksja wizualna, gdy występuje nieład tzw. nieporządek.
W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci.

Objawy dysleksji rozwojowej

Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci ryzyka dysleksji. Są to:
- opóźniony rozwój mowy,
- wadliwa wymowa, błędy gramatyczne,
- mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo),
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie, z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntetyzowaniem i dokonywaniem operacji na głoskach i sylabach,
- trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych,
- zbyt długo utrzymująca się oburęczność,
- mylenie prawej i lewej ręki,
- trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji i braku zaniedbania pedagogicznego,
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni: pismo zwierciadlane, mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g), liter odpowiadających głoskom zbliżonym fonetycznie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne nie uwarunkowane obniżeniem sprawności intelektualnej ani zaniedbywaniem pedagogicznym.
Uczniowie klas starszych mają problemy z :
1. przypominaniem słów, wyrazów,
2. wolno i niepoprawnie czytają i piszą z wieloma błędami,
3. mają trudności z organizacją swoich czynności, co odbija się na ich pracach pisemnych,
4. mają trudności z rozumieniem bardziej skomplikowanych instrukcji, mogą je błędnie zrozumieć,
5. mylą kierunki przestrzeni, miejsca, czas,
6. trudność sprawia im zapisywanie informacji z tablicy i podczas ich dyktowania,
7. nie potrafią ukończyć zadań w wyznaczonym czasie, szybko się męczą.
Dzieci dyslektyczne sprawiają też trudności wychowawcze; spóżniają się na lekcje, mylą drogę do klasy, gubią się w budynku szkoły.
Wiedza na temat przyczyn i mechanizmów trudności w czytaniu i pisaniu umożliwia zrozumienie wielu niewytłumaczalnych paradoksów, które im towarzyszą:
- dziecko niby widzi, a nie widzi;
- dziecko jest inteligentne, a nie może nauczyć się czytać i pisać;
- dziecko uczy się, a posądzane jest o lenistwo;
- dziecko umie, lecz...nie umie;
- dziecko dobrze radzi sobie z przedmiotami szkolnymi poza językiem polskim;
- dziecko jest dobrym uczniem z określonego przedmiotu, a nie jest w stanie wykonać niektórych zadań;
- dziecko zna zasady ortografii, a robi błędy ortograficzne;
- dziecko przepisuje teksty ze wzoru z błędami;
- dziecko jest twórcze, a nie potrafi wykonać zadań odtwórczych;
- dziecko dobrze widzi, a rysuje i pisze zwierciadlanie;
- dziecko nie ma wad słuchu i wymowy, lecz przekręca słowa lub nie potrafi ich sobie przypomnieć;
- dziecko komunikuje się ustnie w języku obcym, lecz ma trudności z opanowaniem pisma;
- dziecko potrafi pierwsze linijki tekstu przepisać ładnie, pozostałe prawie nieczytelnie.
Dzięki znajomości symptomów zapowiadających możliwość wystąpienia w przyszłości dysleksji rozwojowej, można bardzo wcześnie próbować przewidywać trudności w szkole i poddawać dziecko oddziaływaniom stymulacyjnym. Dzieci ryzyka dysleksji powinny korzystać z opieki specjalistów, aby nadrobić opóżnienia rozwojowe jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej. Skuteczność interwencji zależy od tego jak szybko rozpoznamy problem. Dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać się uczniem dyslektycznym, jeśli wyrówna się dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym. Sytuację dziecka ryzyka dysleksji wyznaczają warunki organizacyjne, zasady prawne systemu edukacji, nauczyciel – jego wiedza, umiejętności i postawa wobec problemu dziecka, a także świadomość i aktywność rodziców.
Dekalog dla rodziców dzieci dyslektycznych:
I. Nie traktuj dziecka jako chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.
II. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka, w nadziei, że zmobilizuje je to do pracy.
III. Nie łudż się, że dziecko „samo z tego wyrośnie”, „weżmie się w garść”.
IV. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej opieki ograniczą się do czytania i pisania i że skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
V. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj je od systematycznych ćwiczeń.
VI. Staraj się zrozumieć swoje dziecko: jego potrzeby, możliwościi ograniczenia, aby zapobiec trudnościom w szkole.
VII. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się z psychologiem, logopedą i pedagogiem.
VIII. Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
- zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
- korzystaj z literatury i z fachowej pomocy nauczyciela-terapeuty,
- bądż w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
IX. Bądż życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
X. Chwal i nagradzaj swoje dziecko nie tylko za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem stała się przyjemna dla was obojga.
O zapewnienie pomocy dzieciom z ryzykiem dysleksji powinny dbać placówki opiekuńczo-dydaktyczne jest to ich podstawowym obowiązkiem.

Bibliografia
1. M. Bogdanowicz, O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Wydawnictwo Popularnonaukowe „LINEA”, Lublin 1994.
2. M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji – problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002.
3. M. Bogdanowicz, Dysleksja rozwojowa i paradoksy, w: Forum Nauczycieli – Nauczanie Zintegrowane nr 1, Wydawnictwo MAC EDUKACJA S.A., Kielce 2002.
4 pl.wikipedia.org/wiki/Dysleksja - 35k