Agresja u dzieci, przyczyny i sposoby jej przeciwdziałania

W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym osobom (również przeciw samemu sobie) i przedmiotom oraz działanie na ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne np.: objawy przemocy fizycznej, zadawanie ran, dyskryminacja, obraza ustna itd.
Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwości lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy.
Agresja fizyczna, to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą. np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.

Przyczyn agresji należy doszukiwać się: środowisku rodzinnym, które ma bardzo ważny wpływ na powstawanie zachowań agresywnych. Dzieci częściej są agresywne, jeżeli mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, kiedy w rodzinie panuje chaos, a role matki i ojca nie są w pełni realizowane. Może się to wyrażać między innymi przez:
-negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka,
-brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać w zachowaniu się,
-reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu dziecięcych zachowań.
Dzieci, które czują się bezpiecznie w swoich relacjach z rodzicami są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami.
Z przyczynach psychologicznych, które powodują wzrost zachowań agresywnych dzieci są następujące:
- frustracje wynikające z braku dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich strony,
-niskie poczucie własnej wartości, połączone z dużą ilością otrzymanych przez nich negatywnych komunikatów od dorosłych,
-modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach,
-brak jasnych i przestrzeganych reguł życia szkolnego,
-mała umiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i negatywnych uczuć a zwłaszcza złości,
- brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych,
-frustracja spowodowana brakiem perspektyw życiowych.
W uwarunkowaniach pedagogicznych, to min.:
-zbyt rzadko wykorzystywane umiejętności konstruktywnego rozwiązania sytuacji przez nauczycieli,
-niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami, powodujące ich agresję (poniżanie, krytykowanie, wyśmiewanie lub niezauważanie osiągnięć uczniów),
-nieumiejętności radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć (także wynikających z kontaktów z uczniami),
-nieskuteczne rozładowanie napięć podczas lekcji (nastawienie na szybki efekt, bez uwzględnienia przyczyn i warunków).
Badania psychologów pokazują, że przemoc w telewizji może wpływać na agresywne zachowanie i tłumić wrażliwość w odbiorze realnego życia.
Dzieci agresywne:
-mają potrzebę dominacji wobec innych,
-używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych,
-łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani,
-nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami,
- trudno jest im stosować się do ogólnie przyjętych reguł,
-są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie,
-są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy,
-mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko odpowiedź.

Jak sobie radzić z agresją?
• Poświęcać dziecku więcej czasu na rozmowę, wysłuchanie dziecka, a nie tylko na wydawanie poleceń.
• Zaspakajać potrzeby dziecka, np. dać dziecku szansę odniesienia sukcesu, pomagać w organizowaniu czasu wolnego.
• Ograniczyć czas spędzony przed telewizorem i komputerem, wspólnie dobierać programy, które dziecko może oglądać, jeżeli to możliwe to wybierać programy takie, które coś dziecku dadzą; po programie porozmawiać z dzieckiem na ten temat.
• Uczyć poprzez modelowanie - czyli własny przykład, w jaki sposób można sobie radzić z przykrymi emocjami, jak je wyrażać i rozładowywać, po to, aby nie uległy stłumieniu i wyparciu z obawy przed odrzuceniem, krytyką czy karą.
• Unikać własnych reakcji o charakterze agresywnym np. krzyków, złośliwych uwag. Obserwacja zachowania rodzica (osoby znaczącej) skuteczniej wpływa na umiejętności społeczne dzieci niż jego tłumaczenie.
• Ustalić wspólnie z dziećmi normy obowiązujące w rodzinie, w szkole (np. przez prace plastyczne na temat: "Jak należy zachowywać się w..."). Normy te można wywiesić pokoju dziecka, w widocznym miejscu w szkole, np. w klasie. Dzieci czując się współautorami określonych zasad, mając poczucie wpływu na życie grupy, będą w większym stopniu skłonne do przestrzegania przyjętych norm.
• Przydzielić dziecku stałe obowiązki i co ważne, sumiennie rozliczać z tych obowiązków. Dziecko powinno ponieść konsekwencje niewypełnionego obowiązku, na przykład w formie mniejszego kieszonkowego Pamiętajmy, że najpierw musimy ustalić z dzieckiem reguły postępowania.
• Znaleźć dziecka jakieś zajęcie dodatkowe (języki, sport, harcerstwo). Dziecko nauczy się lepiej planować swój czas i nie będzie się nudzić.
• W sytuacjach konfliktowych wyrazić stanowczo dezaprobatę zachowania - "Nie pozwolę na takie zachowanie", "Nie zgadzam się na takie zachowanie", "Zabraniam wam takich zachowań".
Niezwykle ważnym zadaniem wychowawców klas jest wspólne ustalenie z wszystkimi uczniami kilku prostych reguł postępowania np.:
Nie znęcamy się nad innymi uczniami. Włączamy do zabaw, rozmów i innych zajęć uczniów, którzy pozostają na uboczu. Informujemy dorosłych o przypadkach znęcania się nad kimś.
Gdy otacza się dzieci miłością i zainteresowaniem mają mało powodów do agresji i wrogości, natomiast uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, są osamotnione i pełne rozterek lub gdy mają silną potrzebę akceptacji, bądź zwrócenia na siebie uwagi.

Literatura:
Danilewska J.: Agresja u dzieci.Szkoła porozumienia. Warszawa WSiP 2002.