Opis i analiza przypadku rozpoznawania i rozwiązania problemu edukacyjnego - trudności w nauce.

Opis i analiza przypadku rozpoznawania i rozwiązania problemu edukacyjnego - trudności w nauce.

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Opanowanie umiejętności czytania i pisania należy do podstawowych zadań w klasach I-III szkoły podstawowej. Poniższa analiza dotyczy Uli uczennicy drugiej klasy, która od początku nauki miała duże trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności edukacyjnych. Dziewczynka pracowała w domu, jednak jej technika i tempo czytania oraz pisania były poniżej przeciętnej.
Głównymi objawami, które wskazywały na istnienie problemu to: duże trudności z ekspresją siebie za pomocą słów, zaburzony poziom graficzny pisma, trudności w czytaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu oraz w liczeniu i rozwiązywaniu zadań matematycznych. Kiedy zaczęłam uczyć dziewczynkę, byłam przerażona. Początkowo nie udzielała żadnych odpowiedzi na pytania zadawane podczas lekcji, z pisemnych prac kontrolnych otrzymywała oceny niedostateczne.

2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Starałam się dokładnie zanalizować przyczyny niedoborów w wiadomościach i umiejętnościach dziecka. Były one różnorakie, a przede wszystkim zaliczyłam do nich:
o niewielkie zdolności dziecka,
o niechęć Agnieszki do nauki; zamknięcie się w sobie,
o brak pomocy ze strony domu rodzinnego ( rodzice nie wyrażali zgody na badanie w Poradni PP, bo to wstyd).

Z rozmowy z matką dowiedziałam się (kontaktów z ojcem Uli nie miałam, ponieważ na spotkania z rodzicami przychodziła zawsze mama), że dziewczynka była drugim dzieckiem z ciąży o prawidłowym przebiegu. Poród bez powikłań, noworodek urodził się w stanie dobrym. Wczesny rozwój psychofizyczny dziecka przebiegał bez zaburzeń. Zebrane dane z wywiadu wskazywały na korzystną atmosferę wychowawczą. Rodzina pełna, wielodzietna. Ojciec pracował w systemie zmianowym, a matka zajmowała się wychowaniem czwórki dzieci. Warunki materialne rodziny były, według matki, niskie. Nie ponosiła ona żadnych kosztów związanych z nauką swoich dzieci, które rzadko brały udział w wycieczkach do teatru, kina czy krajoznawczych. Otrzymywały refundowane śniadania, bezpłatne podręczniki, były też każdego roku zwolnione z opłaty składki ubezpieczeniowej i na Radę Rodziców.
Na podstawie analizy dokumentów i wywiadu z nauczycielką zerówki ustaliłam, że Ula (ruchowo rozwinięta prawidłowo, sprawna fizycznie) już w klasie "0" miała trudności w zabawach manipulacyjnych ( np. nawlekanie koralików na nitkę), źle trzymała ołówek, naciskała go za mocno, rysowała niechętnie, a jej prace były ubogie w treść i kolor.
Od chwili rozpoczęcia nauki w klasie I pojawiły się u uczennicy kłopoty. Czytała głoskami, bardzo wolno, nie rozumiała treści tekstu, często przekręcała słowa zmieniając kolejność sylab lub gubiła końcówki. Obniżona sprawność rąk znacząco wpłynęła na słaby poziom graficzny pisma. Zbyt duże dysproporcje między literami, nieprawidłowe połączenia między nimi, różne nachylenie liter, litery niedochodzące lub wychodzące poza linię sprawiały wrażenie nieporządnego i brzydkiego pisma. Dziewczynka władała w tę czynność bardzo dużo wysiłku, mimo to, nie była w stanie sprostać wymaganiom. Przepisywanie i pisanie z pamięci wychodziło jej znacznie lepiej niż pisanie ze słuchu. Szybko się męczyła, miała trudności z koncentracją uwagi. Pojawiły się problemy z nauką matematyki, zwłaszcza z rozwiązywaniem zadań tekstowych.
Specyficzne trudności w czytaniu:
- czytanie wolne, niepewne, " wymęczone" zwłaszcza głośne;
- częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów;
- częste gubienie miejsca czytania;
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby;
- pomijanie interpunkcji.
Specyficzne błędy w pisaniu:
- mylenie liter o podobnym wzorcu ruchowym: u - y np.: deszczu - deszczy;
- mylenie liter s - c; słońce - słońse;
- opuszczanie drobnych elementów graficznych- kreseczek, ogonków np. będzie - bedzie;
- błędy ortograficzne np. leżeć - lerzeć, pójdzie -pujdzie;
- błędy w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami np. konia-końa, dziś - dzisi;
- opuszczanie liter np. ma - a, deszczu - desz u, jest - jes;
- opuszczanie wyrazów np.: nie miała szalika - nie szalika;
- zapisywanie tego samego wyrazu na różne sposoby, np. lekcja, lekcia, lekca;
- brak lub niewłaściwe stosowanie znaków interpunkcyjnych (przecinków, kropek na końcu zdań);
- prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym;
- nieprawidłowe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, mylenie liniatury;
- deformacja liter, nie trzymanie się liniatury.

Ponadto:
- mylenie kierunków: prawa, lewa;
- trudności ze stosowaniem zaimków: przed, za, w środku, na zewnątrz;
- prace plastyczne ubogie w szczegóły, schematyczne, niestaranne;
- trudności z liczeniem i rozwiązywaniem nawet prostych zadań tekstowych.

Ula pisała i wykonywała prace w bardzo wolnym tempie, nie nadążała za klasą. Fakt ten bardzo negatywnie wpływał na stan emocjonalny dziecka. Dziewczynka złościła się i w rezultacie nie doprowadzała zadania do końca. Jej wypowiedzi były krótkie (często jednowyrazowe), ciche i nieśmiałe. Posiadała ubogi zasób słownictwa, potrzebowała zachęty ze strony nauczyciela.

3. ZNACZENIE PROBLEMU

Dzieci z fragmentarycznymi opóźnieniami funkcji percepcyjno -motorycznych mają trudności nie tylko w czytaniu i pisaniu, ale także i w innych przedmiotach. Uczniowie, którzy w pierwszych latach nauki nie opanują umiejętności szybkiego i bezbłędnego czytania oraz pisania, natrafią na trudności nie do pokonania w starszych klasach.
Na podstawie posiadanej wiedzy oraz przestudiowanej literatury ( M. Bogdanowicz \\" O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu\\", E. Kujawa\\" Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych\\", T. Gąsowska \\" Praca wyrównawcza z dzieckiem mającym trudności w czytaniu i pisaniu\\", J. Jastrząb \\" Usprawnianie funkcji percepcyjno - motorycznych dzieci dyslektycznych\\" ) podejrzewałam, iż uczennica jest dzieckiem z symptomami ryzyka dysleksji.
Uważałam, że powyższy problem ma wpływ na funkcjonowanie Uli w szkole i w grupie rówieśniczej. Zbyt wolne tempo czytania utrudniało korzystanie z tekstu, wymagało dłuższego i większego wysiłku. Uczennica pisała wolno i z błędami a męczenie się dłoni podczas pisania prowadziło do braku kontroli nad stroną graficzną i ortograficzną pisma.
Przeżywałam każdą jednostkę lekcyjną będąc w świadomości, że dziewczynka niewiele wyniosła z lekcji. Rozważałam jak do niej przemówić, aby otworzyła się, zaczęła chętniej uczestniczyć w zajęciach. Nie ulegało wątpliwości, że uczennica potrzebuje wielokierunkowej pomocy. Potrzebowała wsparcia materialnego, umożliwienia jej nawiązania prawidłowych relacji z klasą i musiała być przebadana w Poradni PP w celu dokładnego zdefiniowania deficytów i ewentualnego obniżenia poziomu wymagań.

4. PROGNOZA

Negatywna
Ula, bezradna wobec własnych trudności, pozbawiona pomocy z mojej strony jak i rodziców, narażona byłby na pogłębianie się deficytów w zakresie jej zaburzeń, a także reakcji nerwicowych. W rezultacie stan ten mógłby doprowadzić do poważnych niepowodzeń szkolnych, związanych z brakiem odnoszenia sukcesów w nauce. Nie podejmując badań w Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej nie ustaliłoby się przyczyn powstania trudności w nauce.
Pozytywna
Spodziewałam się, że po ustaleniu diagnozy i po zastosowaniu właściwych metod i technik pracy dostosowanych do możliwości dziewczynki doprowadzę do:
- usprawnienia ręki,
- poprawy czytelności pisma,
- rozwinięcia w niej czujności ortograficznej,
- usprawnienia techniki czytania,
- wyrównania braków w wiadomościach i umiejętnościach,
- wdrożenia do samokontroli i wytworzenia prawidłowej postawy emocjonalnej do nauki.
Przewidywałam, że rezultaty z pewnością nie będą widoczne od razu, ale każda pozytywna zmiana będzie dla mnie motorem do dalszego działania, dla dziecka tym bardziej.

5. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Działania podjęte wobec Uli miały doprowadzić do wyrównania braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych oraz pomóc dziecku w przezwyciężaniu trudności, które mogłyby doprowadzić do poważnych niepowodzeń szkolnych.
Przede wszystkim należało skierować dziecko do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, po uprzednim przekonaniu o tym matki dziewczynki. Dokładne zbadanie uczennicy ułatwiłoby zaplanowanie i przeprowadzenie odpowiednich działań. Głównym celem działań naprawczych i profilaktycznych powinno być:
- zapewnienie Uli ogólnego wsparcia emocjonalnego, zwłaszcza poprzez wytwarzanie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa;
- zapobieganie powstawaniu wtórnych zaburzeń emocjonalnych i likwidacja istniejących;
- ułatwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania poprzez ćwiczenie koncentracji uwagi, rozwijanie spostrzegawczości, usprawnianie zaburzonych funkcji;
- podnoszenie poziomu czytania i pisania;
- wyrabianie właściwej motywacji do nauki;
- pokonanie trudności edukacyjnych.

Powyższe cele realizowałam poprzez następujące działania:
1. Włączenie dziecka na zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze prowadzone w szkole.
2. Wielokrotne rozmowy z matką uczennicy na temat jej kłopotów, sugerujące wykonanie badań specjalistycznych i skierowanie do w Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej.
3. Udzielanie matce wskazówek do pracy w domu.
4. Prowadzenie wielu rozmów z dzieckiem w celu dowartościowywania go, podkreślania jego osiągnięć.
5. Przeprowadzenie badań socjometrycznych w klasie, badających faktyczną pozycję Uli w klasie oraz stosunek pozostałych uczniów do niej.
6. Przeprowadzenie zajęć:
- integrujących zespół klasowy,
- diagnozujących samopoczucie uczniów w klasie - ankieta,
- dotyczących wdrażania postaw tolerancji,
- na temat określania swoich mocnych i słabszych stron,
- dotyczących poczucia własnej wartości, sukcesów, porażek, radzenia sobie ze stresem.
Wszelkie oddziaływania, które podjęłam w stosunku do uczennicy przebiegały dwutorowo:
1. w klasie, w ramach realizowanego procesu dydaktycznego,
2. na zajęciach wyrównawczych.

6. WDROŻENIE ODDZIAŁYWAŃ

Pierwszym krokiem mającym na celu pomoc uczennicy było nawiązanie kontaktu z rodzicami. W trakcie rozmów z matką dziecka starałam się jej uświadomić jak ważne są jednakowe oddziaływanie i jednakowe wymagania osób wychowujących. Przekazałam szereg cennych wskazówek do pracy z córką.
Moja praca wychowawcza i wszelkie zabiegi naprawcze nie koncentrowały się jedynie na osobie Uli, ale objęły również całą klasę. Temu celowi służyły m.in. prowadzone przeze mnie zajęcia "Spójrz inaczej"w których dzieci miały możliwość:
- uaktywnienia pozytywnego myślenia o sobie i innych,
- uświadomienia sobie własnych mocnych i słabych stron,
- poznania potrzeb własnych i kolegów,
- poznawania różnorodnych emocji i uczuć oraz ich akceptacji.
Przeprowadziłam również wśród uczniów badania socjometryczne. Dały mi one rzetelny obraz stosunków społecznych panujących w tej klasie, oraz odpowiedź, jaką pozycję zajmuje w niej Ula. Okazało się, że sytuacja nie wygląda optymistycznie. Dziewczynka otrzymała siedem wyborów negatywnych, a tylko jeden pozytywny.

W klasie na zajęciach zapewniłam uczennicy możliwość odniesienia sukcesu poprzez :
- obniżenie wymagań i dostosowanie ich do faktycznych możliwości dziecka,
- indywidualizację oceniania (ocena za wysiłek włożony w pracę, a nie za efekt),
- nagrodę w postaci pochwały za nawet najmniejszy sukces na forum klasy, a także rodzicom poprzez adnotację w zeszycie.

W przypadku Uli, moje oddziaływania stały się istotnym czynnikiem mobilizującym ją do dalszych ćwiczeń. Dziecko ośmieliło się. Wkrótce dziewczynka zaczęła sama się zgłaszać, za co również stosowałam pochwały ustne.

W czasie zajęć wyrównawczych realizowałam z dziewczynką zestawy ćwiczeń ukierunkowane na :
- rozluźnianie napięcia mięśniowego
- korygowanie nieprawidłowej techniki pisania
- usprawnianie spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej
- usprawnianie analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej,
- usprawnianie liczenia i rozwiązywania zadań.


7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

Prowadzone w ciągu roku szkolnego oddziaływania dydaktyczne i wychowawcze miały na celu wprowadzenie zmian zarówno w sytuacji dydaktycznej, jak również społecznej Uli. Zgodnie z moimi przewidywaniami po rozpoczęciu ćwiczeń, stosunkowo szybko nastąpiła poprawa. Najprostsze okazało się usprawnienie ręki, które trwało około pół roku i przyniosło oczekiwany przeze mnie efekt. Pismo uczennicy stało się czytelne, znacznie poprawiła się strona graficzna. Jednocześnie Ula przekonała się, że jest w stanie pisać coraz lepiej i szybciej. W drugiej klasie dziewczynka już nadążała w pisaniu za rówieśnikami i doprowadzała swoją pracę do końca.
W stopniu zadowalającym, chociaż trwało to znacznie dłużej, bo około dwóch lat, opanowała umiejętności czytania (tempo, poprawność rozumienia czytanego tekstu) oraz pisania z pamięci i ze słuchu. Potrafiła nieraz dokonać samokontroli krótkich tekstów. Podczas analizy napisanego z pamięci tekstu zaczęła dostrzegać popełnione przez siebie błędy i umiała je poprawić, opierając się na poznanych regułach ortograficznych. Jeszcze nie opanowała w stopniu zadowalającym materiału programowego z edukacji matematycznej, gdyż wykazuje słabą zdolność rozumienia matematycznego.
Odpowiednia motywacja, a przede wszystkim pochwały na forum klasy i coraz lepsze oceny, były dla dziewczynki zachętą do dalszego działania. Ćwiczenia wykonywała chętniej, przestała reagować złością na swoje niepowodzenia, ponieważ uwierzyła we własne siły, stała się pogodniejsza i aktywniejsza nawet przy całej klasie, jednak najlepiej czuje się w małej grupie, jaka jest na zespole wyrównawczym.
Mimo postępów, jakie poczyniła uczennica, nie zaprzestałam z nią ćwiczeń. Wierzę, że moja i jej praca zostanie uwieńczona sukcesem w klasie trzeciej. Ważne jest również to, że poprawił się kontakt z rodziną. Matka wypełniła formularz do poradni i pojedzie z dziewczynką na badania (niestety termin oczekiwania jest zbyt długi).
Z pełną odpowiedzialnością stwierdzam, że istotnym elementem mającym wpływ na przezwyciężanie trudności Uli w pisaniu, czytaniu i rozwiązywaniu zadań była moja konsekwentna realizacja ćwiczeń dostosowanych do tego przypadku prowadzona w życzliwej atmosferze. Na pewno przyczyniła się do tego również praca matki, która w wolnych chwilach wykonywała z nią w domu zalecane przeze mnie ćwiczenia.
Ktoś stojący z boku mógłby powiedzieć, że to dopiero "wierzchołek góry lodowej". Owszem, Ula w dalszym ciągu nie czyta jeszcze płynnie, robi błędy, tempo pracy jest wciąż za wolne, ale patrząc na to, co udało jej się osiągnąć uważam, że jest to jej i mój sukces. To zalążek tego, nad czym w dalszym ciągu pracować będzie ona, jej mama i ja.

Bibliografia:

1. M. Bogdanowicz Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1983.
2. M. Bogdanowicz: O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lublin 1994.
3. B. Sawa: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, W - wa 1999 WSiP.
4. B. Zakrzewska: Trudności w czytaniu i pisaniu, W - wa 1996.
5. T. Gąsowska, Z. Pietrzak - Stępkowska: Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu,cz.2 W-wa 1984 WSiP.