Rola matki w rodzinie

Pojęcie roli matki wyprowadza się z definicji roli społecznej, przez którą najczęściej rozumie się względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będący reakcją na zachowania innych osób, przebiegający według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru, zależy od wielu czynników: 1) zespołu cech bio- i psychogennych, które mogą ułatwić lub utrudnić wykonywanie roli; 2) wzoru osobowego, określającego zespół pewnych cech i sposobów zachowań ideowych, jakie jednostka, pełniąc określoną rolę, powinna okazywać; 3) definicji roli przyjętej w grupie czy społeczeństwie, które kontroluje jej wykonanie; 4) struktury grupy i jej systemu kontroli społecznej, którym dysponuje wobec swoich członków; 5) stopnia identyfikacji jednostki z grupą. Przez rolę matki będziemy więc rozumieć względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań kobiety będącej i (lub) wykonującej zadania matki. Rola matki zależy od wyżej omówionych czynników. Źródłem roli jest grupa (grupy) społeczna, określająca jej zadania, obowiązki i przysługujące jej prawa .
Gdy dziecko przychodzi na świat, w pierwszych latach swojego życia, jego kontakt z matką ma bardzo szczególne znaczenie. Opiera się głównie na niezmiernym zaufaniu oraz miłości. Matka poprzez obcowanie ze swoim dzieckiem rozwija i wzmacnia u niego poczucie pewności i miłości. Dzięki temu ono prawidłowo rozwija się pod względem psychicznym. Dla niego najważniejszą osobą jest właśnie matka i nie ważne czy ono ma 2 lata czy 5 lub 10. Ważność matki jest proporcjonalna do bezradności dziecka. Im dziecko potrzebuje więcej opieki tym rola matki jest większa. Zerwanie takiej więzi między nimi może prowadzić do bardzo poważnych skutków. Owa rola matki i jej stosunek do dziecka ma bardzo wielkie znaczenie również pod względem wychowawczym. To matka stwarza w rodzinie klimat uczuciowy i to od tego klimatu zależy kształtowanie postawy uczuciowej, a przy tym społecznej u dziecka. Szczególnie ważne zadanie, jakie ma do spełnienia matka, polega właściwie na podtrzymywaniu więzi rodzinnych oraz na kultywowaniu tradycji. To ona zaspokaja potrzeby biologiczne i psychiczne dzieci, zajmuje się opieką oraz obdarza uczuciem i kształtuje u dzieci uczucie miłości i inne pozytywne uczucia.
Rola matki jako jeden z elementów konstytuujących rodzinę jest przedmiotem działalności wychowawczej państwa i Kościoła. Wpływają na nią przez propagowanie określonych modeli, zarówno rodziny, jak i samej roli matki. Te oraz inne instytucje społeczne (np. mass media) są źródłem uniwersalnych reguł, mówiących jak rodzina ma być zorganizowana, czyli reguł, od których zależy struktura rodziny i w związku z tym dominujące wzorce rodzin. Oprócz reguł uniwersalnych w każdej funkcjonują reguły jej tylko właściwe, przekazywane czasem z pokolenia na pokolenie, dotyczące specyficznych czynności czy faktów rodzinnych, decydujące jednak o tożsamości danej rodziny. Reguły te są łatwo podatne na działania modyfikujące, płynące z zewnątrz rodziny .
Bardzo ważny jest sposób komunikowania się z dzieckiem. Matki nie przechodzą żadnego „szkolenia” w tej dziedzinie, rozumieją jednak intuicyjnie potrzebę używania specjalnego języka w rozmowie z dzieckiem. Umożliwia to werbalne kierowanie czynnościami dziecka: wydawanie poleceń, nakazów, zakazów, regulowanie jego postępowaniem w różnych sytuacjach życia codziennego. Mowa matki i innych osób stanowi jednocześnie jakby komentarz do zachowania się dziecka: nazywa, wyjaśnia wszystko, co się wokół dzieje. Dla odpowiedniego rozwoju społecznego dziecka duże znaczenie ma stosunek matki do innych ludzi. Małe dziecko obserwuje matkę i jej relacje z innymi. Dziecko dostrzega, że są inni ludzie, których matka kocha i zaspakaja ich potrzeby. Zanim samo zacznie nawiązywać kontakty z innymi osobami, uczy się przede wszystkim od matki, jak należy je traktować, jak się do nich odnosić .
Rozważając rolę matki w kontekście modelu rodziny należy zauważyć, że ciągle dominuje w literaturze pedagogicznej (nie tylko o profilu katolickim) traktowanie macierzyństwa jako nierozerwalnie złączonego z małżeństwem oraz w aspekcie instytucjonalnym, co wynika z samej definicji rodziny (jako instytucji, chociaż nie tylko), według której struktura rodziny ma charakter formalny. W związku z tym rolę matki i żony omawia się łącznie i wymienia się tu następujące role: 1) gospodyni domowej, 2) opiekunki, 3) wychowawczyni, 4) integratorki życia rodzinnego, 5) stałej partnerki seksualnej, 6) partnerki zaspokajającej potrzeby emocjonalne członków rodziny, 7) partnerki „towarzyskiej” .
Występujące zmiany w świadomości społecznej i współegzystowanie traktowanych jako równorzędne form życia rodzinnego prowadzi do powstania różnych jakościowo typów macierzyństwa. Każda z wymienionych form życia rodzinnego stawia przed matką innego rodzaju (przynajmniej w niektórych funkcjach) zadania, a w związku z tym wymaga od kobiety innych cech osobowościowych i sprawności praktycznych, aby mogła funkcjonalnie pełnić swoją rolę wobec potomstwa. Stąd też propagowanie pewnych form życia rodzinnego (o ile należy to robić) pociąga za sobą konieczność prowadzenia alternatywnych form edukacyjnych wobec dorastającego pokolenia, aby mogło ono wypełnić efektywnie rolę rodzicielską ( jeżeli jest to w ogóle możliwe). Należy też dodać, biorąc pod uwagę fakt, że kształtowanie postawy rodzicielskiej dokonuje się w głównej mierze na wzorach zachowań przekazanych przez rodziców oraz najwcześniejszych doświadczeń dziecka, że nastąpią najprawdopodobniej głębokie przekształcenie nie tylko w pojmowaniu samego macierzyństwa, ale i w typie osobowości kształtowanych w tych rodzinach dzieci. Trudno też powiedzieć, jaki kierunek obiorą te zmiany ( pozytywny – negatywny) oraz jakie to wywoła skutki w tkance społecznej jako takiej. Innym problemem związanym z traktowaniem różnych form życia rodzinnego jako równorzędne są zmiany w sferze wartości kształtowanego w takich rodzinach pokolenia. Pewne wartości związane do tej pory z rolą matki, (np. czystość, wierność, macierzyństwo jako wartość nie tylko indywidualna, ale społeczna, ofiarność, bezinteresowność a nawet religijność) mogą ulegać stopniowo atrofii, co może także spowodować głębokie przemiany w całym życiu społecznym .
Rola matki jest najbardziej wiodącą i wysoko cenioną rolą przez rodzinę własną, społeczność lokalną i samą kobietę. Uogólniając, matka jest tą kobietą, która daje dziecku życie i tą, która to życie podtrzymuje, pomaga mu w rozwoju, zwłaszcza we współczesnym dzieciństwie. Erich Fromm, stwierdza, iż dziecko w decydujących pierwszych latach swojego życia doświadcza matki jako siły wszechogarniającej je i żywiącej. Matka jest pokarmem, miłością, ciepłem i ziemią. Być kochanym przez nią to tyle, co być żywym, zakorzenionym, mieć ojczyznę i dom przepojony miłością. Jednak przemiany gospodarcze oraz dzisiejsze zmiany jakościowe na rynku pracy wyraźnie wpłynęły na ograniczenie możliwości realizacji zadań macierzyńskich, głównie przez młode kobiety. Przemiany te wpłynęły ograniczająco na realizację zadań wychowawczych i kontrolnych wobec dzieci .
Matka jest wiec piastunką klimatu emocjonalnego i ciepła w rodzinie. Stara się o zachowanie stałego rytmu życia domowego. Daje członkom rodziny swoja miłość, swój czas, swoją pracę. To na niej ciąży większość obowiązków, to ona stara się jak najlepiej wypełniać funkcję opiekuńczo wychowawczą. I to w sytuacji, gdy cecha charakterystyczną bardzo wielu współczesnych rodzin jest brak poczucia bezpieczeństwa i ciągła niepewność, co do źródeł utrzymania, co do wychowania dzieci, co do przyszłości .

Literatura:
1. Pod red. M. Chymuk i D. Topy, Edukacja prorodzinna, Kraków 2000.
2. http://www.literka.pl/rola-matki-w-wychowaniu-dziecka,artykuł,11906.html
3. S. Kawula, Kształty rodziny współczesnej szkice familologiczne, Toruń 2005.
4. http://szkolnictwo.pl/index.php?id=PU0772