Rola ojca w rodzinie

Według rozległych studiów i badań empirycznych autorów różnych krajów rola ojca w wychowaniu jest gwarantem właściwego rozwoju psychospołecznego dziecka. Jest to rola wręcz niemożliwa do zastąpienia przez kobiety, a w poglądach niektórych autorów jest ona ważniejsza niż rola matki . Jakość relacji z ojcem ma kolosalny wpływ na życie młodych ludzi! Z chłopców mających dobre relacje z ojcem wyrastają mężczyźni, na których można polegać, mający poczucie własnej wartości, a z dziewcząt zaś – kobiety wykazujące dużą odpowiedzialność w relacjach z mężczyznami .
Ojciec – jako wychowawca pobudza rozwój intelektualny i pragmatyczny dziecka, lecz nie narzuca mu drogi życiowej. Jest poprzez swój wpływ wychowawczy strażnikiem wolności dziecka. Uczy je wybierać między impulsywnością, a racjonalnością i stawać się w pełni dojrzałą dorosłą osobą. Dzieci uczy się ról pełnionych przez własnego ojca w sposób spontaniczny, obserwując naturalne, nie wyreżyserowane zachowania ojca. Jest to niejako „wychowanie przez życie”, wychowanie przez współżycie rodzinne z ojcem, który pełniąc określone role społeczne, stwarza wzorzec zachowań. Te wzorce zachowań dzieci interioryzują, niejako „wmontowaną” w swoją osobowość. I tak np. chłopcy uczą się ról męża, ról dojrzałego mężczyzny w kontaktach osobistych, by później, po osiągnięciu dorosłości, móc te role w swym dojrzałym życiu z powodzeniem „odegrać”. Natomiast dziewczęta obserwując ojca i zarazem męża swojej matki, tworzą sobie obraz swojego przyszłego męża oraz ojca własnych przyszłych dzieci – a także obraz mężczyzny w ogóle. Ma to niebanalne znaczenie dla ich późniejszego okresu dojrzałości. Pomyślność życiowa, poprawność własnej życiowej drogi – w tym sukces małżeński i rodzinny – dziewcząt i chłopców w znacznej mierze zależy od tego, czy dzieci miały dostatecznie wiele okazji obserwowania swych ojców w środowisku domowym i w ogóle w środowisku życia prywatnego. Ważne jest także oczywiście i to, w jakiej mierze ojcowskie role były pełnione poprawnie .
Specyficzna rola ojca, jej element wewnątrzrodzinny pozarodzinny, polega na pierwszoplanowym kierowaniu życiem rodzinnym oraz na reprezentowaniu rodziny w środowisku zewnętrznym i łączeniu życia rodzinnego z życiem szerszego środowiska społecznego. Element wewnątrzrodzinny można jeszcze podzielić na element ogólno rodzinny i rozwojowo-wychowawczy. W zakresie rozwojowo-wychowawczym ojciec reprezentuje wobec dziecka siłę fizyczną, energię, stanowczość, zapewnia mu odpowiednie warunki materialne, daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności. W obrębie życia rodzinnego ojciec w coraz szerszym zakresie liczy się z pozycją i zdaniem matki, uzgadniając z nią decyzje w najważniejszych sprawach rodziny, metody postępowania z dziećmi, kwestię organizacji czasu wolnego etc. Naturalnie, różne może być ich spełnienie w praktyce .
To, co napisałam dobrze podsumowują i zarazem odzwierciedlają słowa Fryderyka Nietzschego zawarte w głośnej książce pt. „To rzekł Zaratustra”, a słowa brzmią tak: „To, co przemilczał ojciec, w synu się odzywa.”. Każdy człowiek zinterpretuje to zapewne inaczej, moim zdaniem te słowa ukazują relacje miedzy ojcem i synem a ogólniej patrząc, między ojcem a dzieckiem, bądź dziećmi. Rola ojca jest bardzo ważna w życiu zarówno dzieci jak i całej rodziny. Niezaspokojenie potrzeb rodziny przez ojca niezależnie od czasu i tak da o sobie znać w późniejszym życiu. Należy też pamiętać, że często może być już zbyt późno na naprawienie własnych błędów i odbudowania poprawnych relacji.
Amerykański ruch mężczyzn Promise Keepers w swojej pracy podkreśla istnienie następujących etapów rozwoju mężczyzny:
- chłopiec (definiowany jako osobnik rodzaju męskiego, nie mający ustabilizowanego porządku w życiu),
- mężczyzna (definiowany jako osobnik rodzaju męskiego, który przyjął odpowiedzialność za wprowadzenie i dopilnowanie porządku w życiu swoim i najbliższej rodziny),
- patriarcha (definiowany jako osobnik rodzaju męskiego, który przyjął odpowiedzialność za wprowadzenie dojrzałości dla siebie i stosowanie jej dla siebie, najbliżej oraz rozszerzonej rodziny, nawet narodu).
Fazy te nie są równoznaczne z wiekiem – można mieć 40 lat i nadal być chłopcem. Dwie najważniejsze decyzje życiowe: o zostaniu mężem i o zostaniu ojcem powinny być świadomie i odpowiedzialnie podjęte przez mężczyznę – ale jeśli są przypadkowe, znaczy to, że tym mężem czy ojcem został chłopiec.
Podstawą ojcostwa (we właściwym rozumieniu – ojcostwa ze strony mężczyzny, a nie chłopca) są dwa filary:
a) miłość bezwarunkowa ( relacja)
b) Odpowiedzialność za dziecko (działanie).
Ta pierwsza jest bazą: kocham ciebie za to, że jesteś moim dzieckiem, a nie za to jaki jesteś. A jednocześnie właśnie, dlatego, że cię kocham, nie jest mi wszystko jedno, co z tobą będzie, więc podejmuje wysiłek: nauczania, wychowania, dyscypliny. Zaś właśnie bezwarunkowa miłość jest motywacją do wytrwałości.
Jakie będą, więc aspekty działania ojca? Zasadniczo można wyróżnić trzy. Otóż ojciec:
a) zapewnia wiedzę (uczy, prowadzi)
b) dba o potrzeby (zaopatruje)
c) daje bezpieczeństwo (chroni).
Tak jak chłopiec z natury chce brać i potrzebuje matkowania, tak dojrzały mężczyzna, który świadomie został ojcem, wie, że jego zadaniem jest dawać z siebie, służyć. Takie jest prawdziwe ojcostwo, to, które współcześnie zostało zapomniane .
W tradycyjnym modelu rodziny zakłada się, że mężczyzna posiada naturalny autorytet u dzieci. Powinny one okazywać mu szacunek i respekt. Mężczyzna uczestniczy w wychowaniu dzieci, ale w inny sposób niż kobieta. Musi być stanowczym wychowawcą opierającym się na męskim autorytecie, a nie partnerem lub opiekunem dzieci. Wzór srogiego wychowawcy akcentuje funkcję instrumentalną i kontrolną. Mężczyzna jest emocjonalnie odległy od dzieci i nie zajmuje się fizyczną opieką nad nimi, gdyż funkcje emocjonalne i opiekuńcze wypełnia kobieta. Mężczyzna dyscyplinuje dzieci; bywa groźny i karzący. W rodzinie patriarchalnej ojciec nie okazał swym dzieciom uczuć, dawał im jednak poczucie pewności i bezpieczeństwa.
Nowy wzór pokazuje, że wychowanie może się opierać nie tylko na utrzymaniu rygoru, ale na tratowaniu dziecka jako partnera. Postawa mężczyzny – wychowawcy – opiekuna polega na pomaganiu i tworzeniu optymalnych warunków do rozwoju. Wzorzec ten daje możliwość rozwijania głębokich więzi emocjonalnych z dzieckiem. Mimo że wzór mężczyzny jako opiekuna dziecka zaczyna być coraz bardziej popularny i korzystniejsze są rozwiązania alternatywne bardziej zrównoważonego udziału mężczyzn i kobiet w opiece nad dzieckiem, to jednak w większości przypadków rzeczywistość jest inna. Dominujące w Polsce stereotypy płci powodują, że mężczyźni są nieustannie poddawani presji społecznej, która przypisuje im tradycyjne role. Bywa ona zatem w dalszym ciągu nieobecny w opiece i wychowaniu. Nowe rozumienie ojcostwa wychodzi daleko poza fizyczną obecność ojca przy dziecku. Jego istota leży w obecności psychicznej, wyrażającej się w nawiązaniu głębokiej więzi uczuciowej z dzieckiem. Dobry ojciec to ktoś obecny na co dzień; ktoś, czyja obecność bardzo cieszy. Jest pierwszą osobą, do której biegnie się w niebezpieczeństwie; jest znajomym i bezpiecznym schronieniem; to ktoś, u kogo, niczym w bezpiecznej przystani, dziecko może w każdej chwili schronić się przed niebezpieczeństwem.
Nowe spojrzenie na współczesnego ojca i stawianie go w roli wychowawcy dziecka jest niewątpliwie zasługą zainteresowania się problemem ojcostwa ze strony nauki. Choć o ojcostwie naukowcy mówią stosunkowo od niedawna i w zestawieniu z opracowaniami na temat macierzyństwa jest to zagadnienie nowe, zebrano już spory dorobek badawczy o oddziaływaniu ojcostwa na rozwój dziecka. Podkreśla się w nim specyfikę ojcowskiego wpływu na dziecko, wpływu nie dającego się nikim i niczym zastąpić .
Ewidentnie, więc widać, iż ojciec pełni w rodzinie znaczącą funkcję i jego brak powoduje w pewnym stopniu zaburzenia dzieci.

Literatura:
1. S. Kawula, J. Brągiel, A.W. Janke, Pedagogika rodziny, Toruń 2004.
2. Pod red. M. Chymuk i D. Topy, Edukacja prorodzinna, Kraków 2000.
3. Pod red. B. Muchackiej i K. Kraszewskiego, Dziecko w świecie współczesnym, Kraków 2008.