Czy Gustaw z IV części "Dziadów" był paranoikiem?

Tezę taką stawia stawia zafascynowany Adamem Mickiewiczem francuski lekarz i psycholog Jean Charles Gille - Maisani w książce " Adam Mickiewicz-człowiek". Jak sam zauważa:
" Jeśli więc odważyłem się o nim pisać, choć jestem cudzoziemcem, to dzięki przekonaniu, że wiedza o wielkich ludziach i arcydziełach nigdy nie stanowi zamkniętej całości, a każdy nowy punkt widzenia wzbogaca ją , lecz nie wyczerpuje."
Gille- Maisani to nie jedyny Francuz zachwycony twórczością Mickiewicza. Wystarczy wspomnieć prozatorski przekład "Pana Tadeusza" pióra Paula Cazin.
Wróćmy jednak do pytania postawionego w temacie tego tekstu.
Gille - Maisani jest przekonany o paranoi nie tylko Gustawa ale i samego Mickiewicza. Zaznacza, że
"(...) bohater poematu rzadko nie posiada cech wspólnych z autorem , zwłaszcza w literaturze romantycznej...".
Aby poznać bliżej swoistą diagnozę autora, trzeba przyjrzeć się najbardziej znanym objawom paranoi. Nie jestem lekarzem, jak autor książki, więc pozwolę sobie skorzystać z ogólnej definicji umieszczonej na stronie Zdrowa Strona .pl (http://www.zdrowastrona.pl/index.php?mact=Choroby,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=524&cntnt01returnid=78)
"paranoja – charakteryzuje się silnym brakiem zaufania do innych; kiedyś uważana za objaw schorzeń psychicznych określanych jako zespoły urojeniowe; obecnie traktowana jest przez psychiatrów jako odrębna choroba; występujące urojenia uniemożliwiają człowiekowi z osobowością paranoidalną nawiązywanie normalnych kontaktów z otoczeniem
urojenia – złożone przeżycia, które charakteryzują się fałszywym przekonaniem związanym z silnymi emocjami i ekstremalnymi zachowaniami
objawy chorób często pojawiają się u osób dorosłych; podejrzewa się jednak, że mają one swe podłoże w dzieciństwie
choroby rozwijają się najczęściej, gdy chory za swoje niepowodzenia życiowe wini siły zewnętrzne, niezależne od niego samego."
Przyjrzyjmy się teraz jak wspomniana definicja odnosi się do zachowania Gustawa, a jak twierdził Mickiewicz i jego przyjaciele samego autora poematu.
Gille - Maisani wspomina, że pierwszy objaw paranoi to usunięcie się z czynnego życia. Paranoik jest nieprzystosowanydo świata, ma wypaczony ogląd rzeczywistości.
Taka jest właśnie postawa Gustawa Z IV części "Dziadów". Stosuje on do siebie określenie "umarły dla świata". Ilustruje to bezpośrednio kompleks usunięcia się od życia wskutek zawodu miłosnego.
W wyobraźni Mickiewicza często pojawia się "motyw skamienienia". Kamień jako nieruchoma i zimna materia przeciwstawiony jest czuciu, życiu, miłości.
U samego Mickiewicza postawę odsunięcia sie od świata widać w postaci bezruchu, zaburzeniu odczuwania czasu, ktore prowadzą , do tak lubianego przez romantyków,całkowitego odrzucenia poczucia czasu.
Usunięcie się od życia i Mickiewicza, i Gustawa bardzo silnie zaznacza się w "Upiorze" . Pojawiają się sformułowania: "nie dla świata", "zabił sam siebie". Ten stan jest wyjątkowo adekwatny do traumatycznego przeżycia Mickiewicza - ślubu Maryli. Warto wspomnieć, że przyjaciele początkowo opiekowali się nim, bojąc się, że popełni samobójstwo. W w opisywanym okresie Mickiewicz również istniał jak "umarły dla świata".
Trudno też nie dostrzec u Gustawa myśli prześladowczych. Gustaw skarży się , że przyjaciele - racjonaliści nie zrozumieli go i wyśmiali. Zapewne jednak ci bali się o Mickiewicza i nie zgadzali się na tak ekstrawagancką namiętność autora, która, według nich mogła skończyć się samobójstwem.
Gustaw podejrzewał o zdradę nawet Księdza, który " podstępnie badał na spowiedzi'.
W tekście pojawia się też idea niesienia światła, którą przedstawia robaczek świętojański.
Ważne jest też proroctwo Gustawa dotyczące istnienia duchów, co może zapowiadać u niego budzenie się rodzaju paranoika - proroka (podobnie jak w "Romantyczności").
Przedstawiłam tylko niewielki fragment opracowania francuskiego lekarza i psychologa. Mam jednak nadzieję, że zaciekawił on Państwa na tyle, że sięgniecie do niego nie tylko przy omawianiu "Dziadów".
Myślę, że dzisiejsza młodzież ulega pewnej fascynacji depresją, paranoją i innymi schorzeniami psychicznymi. Może więc takie podejście do Mickiewicza i Gustawa zaciekawi ich i pozwoli uczynić lekcję ciekawszą?

Bibliografia:

1.Gille- Maisani J. Ch., Adam Mickiewicz- człowiek, PIW , Warszawa 1987, ISBN 83-06-01542-8, s.77-87