Nauczyciel wspomagający w procesie edukacyjno - wychowawczym dzieci ze specjalnymi potrzebami w nauce

1. Kompetencje nauczyciela

Ważnym aspektem w edukacji integracyjnej są kompetencje nauczycieli. Pisze o nich Jarosław Bąbka (J. Bąbka 2001, s. 517). Przyjmuje on podział tych kompetencji na:
interpretacyjne
realizacyjne.
Wśród nich wyróżnia:
kompetencje specyficzne
niespecyficzne, które odnoszą się do wiedzy i umiejętności nauczycieli, sprzyjających nauczaniu i wychowaniu dzieci zdrowych i niepełnosprawnych.
Swoistość edukacji integracyjnej określa zakres specyficznych kompetencji. Dotyczą one wiedzy specjalnej z zakresu pedagogiki rewalidacyjnej i psychologii klinicznej, umiejętności diagnostycznych i wychowawczo-dydaktycznych.

Wiedza specjalna nauczycieli umożliwia im właściwą organizację działań rewalidacyjnych z niepełnosprawnymi, w tym działania z dziećmi objętymi programem szkoły specjalnej. Wiedzę tę nauczyciele zdobywają w drodze samokształcenia i doświadczeń zdobytych w toku pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Kompetencje diagnostyczne z kolei umożliwiają poznanie możliwości wychowanków, ich potrzeb, zainteresowań oraz stosunków społecznych między nimi. W teorii pedagogiki specjalnej upowszechnił się pogląd, że dla efektów kształcenia integracyjnego istotne znaczenie ma ustalenie cech wspólnych i swoistych osób sprawnych i niepełnosprawnych. Do cech wspólnych zalicza się wiek, płeć, potrzeba zabawy (ciekawości i osiągnięć) oraz zainteresowania czy sympatie Do cech swoistych z kolei zaliczyć należy indywidualne tempo pracy, możliwości uczenia się, zdolności, cechy charakteru oraz specyficzne cechy, wynikające z niepełnosprawności (niezręczność, agresywność, niemożność komunikacji werbalnej).

Kompetencje wychowawczo-dydaktyczne umożliwiają nauczycielom rozwiązywanie problemów, związanych z organizacją edukacji w taki sposób, by była ona skuteczna dla wszystkich dzieci. Należą tu takie konkretne działania jak:
- dostosowanie zadań do możliwości dziecka,
- stosowanie szeroko rozumianej indywidualizacji,
- uwzględnianie specyficznych właściwości dzieci,
- elastyczność planów,
- współpracę z nauczycielami,
- stwarzanie odpowiedniej atmosfery,
- życzliwość wobec dzieci.
Kompetencje niespecyficzne przejawiają się w działaniach interpersonalnych i innowacyjnych potrzebnych każdemu nauczycielowi, bez względu na specjalizację.

Na kompetencje interpersonalne nauczyciela składają się umiejętności wyznaczające jakość stosunków międzyludzkich. Autor podkreśla rolę uważnego patrzenia i słuchania, skierowanego na wychowanków oraz grupę w procesie integracji, jak również konieczność kontaktowania się nauczyciela z innymi pracownikami, zaangażowanymi w proces integracji w celu zapewnienia przepływu informacji o dzieciach, życiu przedszkola, jak i zachowania ciągłości oddziaływań. Podstawę kompetencji interpersonalnych jednostki stanowią jej cechy osobowe, takie jak cierpliwość, otwartość, poczucie humoru, konsekwencja, tolerancja, miłe usposobienie, opiekuńczość, opanowanie, tolerancja, empatia i komunikatywność.

Kompetencje innowacyjne nauczyciela wiążą się z potrzebą tworzenia, poszukiwania i wdrażania do praktyki najlepszych rozwiązań dotyczących procesu wychowawczo-dydaktycznego. (J. Bąbka 2001, s. 517 - 518)
W opinii Z. Januszewskiej-Nieścioruk nauczyciel wyrażający gotowość do pracy z niepełnosprawnym dzieckiem powinien posiadać następujące dyspozycje:
1.odpowiedni zasób wiedzy dotyczącej rozwoju, nauczania i wychowania dzieci i młodzieży zdrowej i niepełnosprawnej;
2.odpowiedni zasób umiejętności pełnienia opieki, wychowania i nauczania, w tym także umiejętności specjalnych;
3.pozytywne postawy emocjonalne wobec dzieci i młodzieży;
4.wrażliwość na ich potrzeby rozwojowe oraz chęć ich zaspokajania;
5.przekonanie o wartości integracyjnego wychowania i nauczania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. (Z. Janiszewska-Nieścioruk, 1999, s. 33)

Preferowane są również następujące cechy osobowościowe: cierpliwość, wytrwałość, pogodne usposobienie i dobra kontrola emocjonalna.

U pedagogów specjalnych kształtowane są intencjonalne określone cechy osobowości. H. Bonyszkowska wymienia następujące właściwości, które powinien posiadać pedagog specjalny:
musi zrozumieć wartość społeczną swojej pracy i charakteryzować się specjalnym stosunkiem do jednostki upośledzonej,
ma odznaczać się racjonalną organizacją opieki rewalidacyjnej,
powinien odznaczać się dużą wnikliwością poznawczą i badawczą dociekliwością,
pedagog specjalny musi być wyjątkowo odpowiedzialny za organizowany proces dydaktyczno-wychowawczy z jednostką upośledzoną,
konieczna jest umiejętność współpracy z różnymi specjalistami, rodziną, środowiskiem społecznym,
musi cechować go wyjątkowe zaufanie i przychylność do jednostek niepełnosprawnych, osobista emocjonalna przychylność,
osobowość pedagoga specjalnego powinna odznaczać się również dużym optymizmem (W. Dykcik 1998, s. 104)

Zatrudniony w oddziale integracyjnym nauczyciel wspierający powinien posiadać kwalifikacje do pracy z uczniem niepełnosprawnym w zakresie niepełnosprawności dziecka - surdopedagog, tyflopedagog, oligofrenopedagog. W zależności od potrzeb uczniów niepełnosprawnych nauczyciel wspierający powinien:
diagnozować potrzeby i oceniać możliwości ucznia,
prowadzić indywidualne zajęcia dydaktyczne i wyrównawcze oraz zgodne ze swoimi kwalifikacjami - zajęcia specjalistyczne typu: orientacja w przestrzeni, alternatywne metody komunikacji, ruch rozwijający i inne,
prowadzić działania zmierzające do integracji i bezpiecznego funkcjonowania ucznia niepełnosprawnego w społeczności szkoły ogólnodostępnej.
Nauczycieli uczących w oddziałach integracyjnych zobowiązuje się do opracowania programu edukacyjno-wychowawczego i rewalidacyjnego. Wymaga to dostosowania obowiązujących programów szkół ogólnodostępnych do możliwości i potrzeb danego ucznia bądź grupy uczniów (MEN o kształceniu integracyjnym 2001, s. 38 - 40)

2. Postawy nauczycieli i uczniów wobec systemu integracji

Warunkiem prawidłowego przebiegu integracji dziecka niepełnosprawnego z jego pełnosprawnymi rówieśnikami w celu przygotowania go do życia w społeczeństwie jest atmosfera tolerancji i współpracy. Ma ona ogromne walory wychowawcze.
„Potrzeby, możliwości, oczekiwania psychospołeczne osób upośledzonych i poszkodowanych były i są rozmaicie postrzegane przez otoczenie. Czynnikami które na przestrzeni całej historii wpływały na degradację, izolację i dyskryminację osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i opóźniały ich rozwój, były: ignorancja, przesądy, lęki zaniedbania (Dykcik,1997,s.43).
Szkoła masowa stwarza obecnie warunki dzieciom niepełnosprawnym do nauki i wychowania razem ze zdrowymi rówieśnikami. W wieku szkolnym jedną z najsilniejszych potrzeb dzieci jest chęć przebywania w grupie rówieśniczej, wypływająca z potrzeby kontaktu społecznego i uzyskania aprobaty. Sytuacja dziecka niepełnosprawnego nie zawsze jest korzystna zarówno pod względem dydaktycznym jak i wychowawczym. Długotrwałe obserwacje dzieci niepełnosprawnych dowiodły, że unikają one większej liczby kolegów, ograniczają kontakty interpersonalne do nielicznych osób, dążą do interakcji z dorosłymi, wykazują duży stopień uzależnienia od otoczenia i niski poziom aktywności własnej. W życiu społecznym nie uczestniczą czynnie, usuwają się z niego. Dziecko z defektami wymaga pomocy ze strony nauczyciela w nawiązaniu kontaktów z kolegami. Pomoc ta powinna zmierzać do:
stwarzania dzieciom niepełnosprawnym sytuacji sprzyjających nawiązaniu prawidłowych kontaktów z pełnosprawnymi rówieśnikami,
wyuczenia prawidłowego postrzegania i oceny zarówno zachowania dzieci zdrowych przez jednostkę chorą, jak i reakcji dziecka niepełnosprawnego na zdrowych rówieśników,
wzmacniania odporności dzieci z defektami na negatywne reakcje emocjonalne i zachowania zdrowych kolegów,
korygowania niewłaściwych form zachowania społecznego utrwalonych w wychowaniu rodzinnym lub dotychczasowych kontaktach rówieśniczych przez udział dzieci w różnych formach terapii oraz w rzeczywistym życiu grupy.
Cele te powinny być realizowane w codziennych zabiegach wychowawczych oraz na specjalnych zajęciach integrujących klasę. W klasie o dużej spójności uczniowie współpracują ze sobą nawzajem, nie ma uczniów lepszych i gorszych, panuje klimat zaufania i zachęty do wyrażania własnych opinii i uczuć. Uczniowie słabsi otrzymują tam wsparcie, zarówno współczucie, jak i konkretną pomoc, w grupie nie pozostają na uboczu, nie są wyśmiewani.
Jak widać, budowanie zgranych zespołów umożliwia wspomaganie osób z defektami, jest więc istotną i konieczną działalnością wychowawcy, do którego klasy takie dzieci uczęszczają. Nauczyciel powinien prowadzić lekcje wychowawcze w formie warsztatów, a więc zajęć, w czasie których uczniowie sami wykonują konkretne ćwiczenia. Metoda ta powinna pobudzać uczestników do aktywności. Dzieci lepiej poznają siebie i kolegów, kształtują umiejętności interpersonalne: właściwego komunikowania się, wyrażania własnych odczuć, pozytywnych informacji o innych, przezwyciężają opory przed prezentowaniem siebie na forum klasy.
„Pokolenia dzieci tzw. zdrowych dojrzewały bez świadomości istnienia rówieśników z różnego rodzaju trudnościami w rozwoju. Dzieci, ograniczone w swych codziennych kontaktach do obcowania z rówieśnikami o podobnych możliwościach uczenia się, wyrastały w przeświadczeniu o normalności świata pozbawionego ludzi niepełnosprawnych. Ten świat jawi się nam współcześnie jako coraz bardziej rywalizacyjny, coraz agresywniejszy i coraz bardziej zamknięty w obrębie różnych nacjonalizmów. Powszechne są: lęk przed innością, tłumienie różnorodności, tendencja do unifikacji postaw i przekonań, przy równoczesnym braku zrozumienia i poszanowania dla słabszych członków grup społecznych: dzieci, ludzi starszych, chorych i niepełnosprawnych”( Kościelska, 1994, s.5). Tematy o ludziach chorych, niepełnosprawnych były tematami tabu. Ludzie niepełnosprawni traktowani często przez osoby „zdrowe” ironicznie lub wręcz wrogo, klasyfikowani do tej „gorszej” grupy społecznej.
W ciągu ostatnich lat zmianę postaw zdrowych osób wobec niepełnosprawnych można zdefiniować jako nadejście nowego rozdziału w dziejach historii stosunków interpersonalnych tych dwóch grup, zdecydowanie innych niż dotychczas. Zmiana ta , dokonana w okresie dwóch pokoleń, charakteryzuje się głęboko humanistyczną orientacją, w której nastąpiło wyraźne przejście od zniewalającego przymusu izolacji do przyzwalającej akceptacji i normalizacji życia niepełnosprawnych. Istotą działań rewolucjonizujących podejście edukacyjne do osób np. z upośledzeniem umysłowym było oparcie ich na filozofii akceptacji i systematycznego wykazywania, że każdy człowiek, mimo swoich odmienności, ma prawo być pełnym uczestnikiem życia społecznego, i korzystać w pełni z praw obowiązujących w nim (Dykcik, 1997, s.43).

3. Rola i zadania klasy integracyjnej

O zaletach klasy integracyjnej można mówić dużo. Korzyści natury społeczno – moralnej są dla dzieci zdrowych i chorych bezsporne. Dzieci uczą się wzajemnej tolerancji, wrażliwości i poszanowania praw innych. Do zadań należy:
Integrowanie dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w naturalnym środowisku rówieśniczym.
Prowadzenie zajęć grupowych aktywnymi metodami opartymi na współpracy.
Nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania poprzez modyfikowanie go do potrzeb i możliwości konkretnego dziecka.
Stymulowanie rozwoju dziecka niepełnosprawnego i przygotowanie go do pokonywania trudności w życiu społecznym.
Nauczenie współodczuwania, tolerancji, otwartości na innych poprzez oddziaływanie na uczucia i wyobraźnię.

Celem kształcenia dzieci w klasach integracyjnych jest
nauczanie i wychowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych w ramach szkoły ogólnodostępnej poprzez:
a) integrację dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w naturalnym środowisku rówieśniczym,
b) diagnozę potrzeb specjalnych każdego dziecka w klasie,
c) nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania poprzez modyfikowanie programu nauczania do potrzeb i możliwości każdego ucznia, w zakresie treści i metod oraz tempa uczenia się dzieci, tworzenie indywidualnych programów nauczania w zależności od potrzeb i możliwości każdego ucznia, - stosowanie aktywnych metod;
d) stymulowanie rozwoju ucznia oraz przygotowanie do przyszłego, samodzielnego na miarę możliwości włączanie w życie społeczne;
e) kreowanie sytuacji dających możliwości twórczego rozwoju dziecka.
pedagogizacja rodziców polegająca na włączaniu rodziców w życie szkoły, prowadzenie warsztatów dotyczących umiejętności wychowawczych.
kształtowanie postaw prospołecznych w stosunku do osób niepełnosprawnych i słabszych poprzez organizowanie wspólnych imprez klasowych, zajęć pozalekcyjnych.

W klasie integracyjnej uczy się od 18 do20 dzieci, w tym od 3 do5 dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Liczba dzieci jest zależna od specyfiki niepełnosprawności. Dzieci zakwalifikowane jako integracyjne muszą mieć orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Jak już pisałam wcześniej klasa integracyjna jest prowadzona przez dwóch nauczycieli: prowadzącego i wspomagającego. Nauczyciel wspomagający jest pedagogiem specjalnym.

4 Współpraca z nauczycielem prowadzącym

Nauczyciele pracujący w klasie integracyjnej pełnią funkcje równorzędne, w równym stopniu są odpowiedzialni za klasę. Nie powinno być sztywnego, formalnego podziału zdań. Współpraca pedagogów powinna dotyczyć wszystkich dziedzin pracy w szkole. W takiej współpracy niezbędna jest wzajemna akceptacja i ustalenie wspólnej linii postępowania bowiem wzajemne relacje obojga nauczycieli wpływają w sposób znaczący na uczniów oraz ich rodziców. Od tej współpracy w dużej mierze zależy powodzenie istnienia i funkcjonowania klasy integracyjnej.
Pedagodzy opracowują:
miesięczny plan pracy (w tym terapeutyczny),
przygotowują zajęcia i pomoce dydaktyczne,
prowadzą dokumentację (teczki ucznia),
oceniają postępy uczniów,
opracowują testy i kwestionariusze,
planują współpracę z rodzicami i specjalistami,
opracowują indywidualne programy terapeutyczne dla konkretnego ucznia,
planują imprezy klasowe i uroczystości,
urządzają salę lekcyjną
Dominującą formą pracy w oddziale integracyjnym jest, więc praca indywidualna, dlatego każdy uczeń, także zdrowy osiąga w zakresie swoich możliwości maksymalne wyniki.
Współpraca wychowawców jest tutaj ogromnie ważna. Zdaniem Burzyńskiej i Domańskiego za najistotniejsze należy uważać ścisłe trzymanie się przyjętych zasad, wzajemne uzupełnianie się i współodpowiedzialność za wychowanków. Praca w grupie integracyjnej wymaga od wychowawców współpracy z całym zespołem terapeutyczno-wychowawczym tj. psychologiem, logopedą, rehabilitantem ruchowym oraz ścisłego współdziałania z rodzicami (J. Bogucka 1994, s. 123)

Bardzo istotna jest prawidłowo zorganizowana współpraca nauczyciela przedmiotu i pedagoga specjalnego. Jakość współpracy tych nauczycieli decyduje o atmosferze panującej w klasie oraz uzyskiwanych efektach, zarówno w odniesieniu do uczniów pełnosprawnych jak i tych o specjalnych potrzebach.
Na pierwszym etapie edukacyjnym ta współpraca dotyczy w zasadzie tylko dwóch nauczycieli, którzy przez trzy lata dzielą się odpowiedzialnością za przebieg pracy w klasie. Opracowują zasady indywidualizacji procesu nauczania, dzielą się wynikami obserwacji uczniów, dotyczącymi ich możliwości i ograniczeń. Pracując cały czas razem mogą tworzyć bardzo sprawny duet edukacyjny w czym wielką pomocą jest ilość czasu jaki spędzają razem i jaki mogą wykorzystać dzięki temu do doskonalenia współpracy.
Trochę inaczej sytuacja przedstawia się na II i III etapie edukacyjnym gdzie pedagog specjalny musi współpracować nie z jednym ale z wieloma nauczycielami przedmiotu. Dlatego niezwykle ważne jest wypracowanie zasad współpracy, swoistego kontraktu współpracującego zespołu nauczycieli.
Praktyka pokazuje, iż najkorzystniej dla dzieci jest gdy wychowawcą klasy integracyjnej zostaje pedagog specjalny. Spośród pedagogów pracujących w klasie, od drugiego etapu edukacyjnego, nauczyciel ten spędza z uczniami najwięcej czasu. Tylko w nauczaniu zintegrowanym obaj nauczyciele pracujący w klasie integracyjnej są tak samo zaangażowani czasowo w kontakt z uczniami. Poczynając od klasy czwartej nauczyciel wspomagający przebywa z nimi większość ich czasu spędzanego w szkole.
Współpraca nauczycieli pracujących razem w klasie integracyjnej powinna rozpocząć się od poznania zespołu klasowego. Jeżeli pedagog specjalny pracował z tym zespołem wcześniej i razem z uczniami przeszedł na następny etap edukacyjny to swoją wiedzą o możliwościach poszczególnych uczniów oraz ich ograniczeniach dzieli się z nauczycielem przedmiotu. Przekazuje także informacje na temat klasy jako zespołu: jaka jest motywacja do nauki, umiejętność pracy w grupie, wzajemne relacje i zainteresowania uczniów.
Natomiast w sytuacji gdy obaj nauczyciele zaczynają pracę z klasą, pierwsze lekcje, co najmniej około miesiąca, muszą poświęcić na poznanie klasy jako grupy oraz poszczególnych uczniów. Prowadzone i zapisywane obserwacje ułatwią właściwą organizację współpracy nauczycieli oraz prawidłową organizację zajęć z uwzględnieniem potrzeb i możliwości uczniów. Oczywiście te wstępne spostrzeżenia nie dostarczają całej wiedzy o klasie i uczniach, musi ona być systematycznie uzupełniana.
Jako że nie ma wypracowanych wzorów w dziedzinie współpracy nauczycieli w klasie integracyjnej, nauczyciele zdani są tutaj na własne umiejętności, dlatego bardzo ważne wydaje się wypracowanie programu współpracy nauczycieli przedmiotów z nauczycielem wspomagającym. Dobrym początkiem będzie zawarcie umowy dotyczącej częstotliwości spotkań oraz ich tematyki. W przypadku przedmiotów, których ilość w tygodniu jest znaczna, takich jak j. polski lub matematyka proponuję spotkania raz w tygodniu. Natomiast jeżeli dotyczą one przedmiotów realizowanych podczas mniejszej liczby godzin tygodniowo, wystarczą dwa lub jedno spotkanie w miesiącu. Rozpoczynając wspólną pracę nauczyciele potrzebują częściej się spotykać, by dopracować się modelu współpracy.
Podczas tych spotkań nauczyciel przedmiotu i pedagog specjalny powinni wspólnie:
ustalić szczegółowe cele i działania odpowiadające indywidualnym potrzebom dzieci klasie np.: np. tak organizować pracę, aby nadpobudliwe ruchowo dzieci mogły rozładować swoje emocje podejmując działania dostosowane do ich możliwości i potrzeby aktywności. Dla dzieci słabowidzących karty pracy, rysunki, schematy, sprawdziany zawsze w wersji powiększonej. Dla dzieci z trudnościami w werbalizacji dłuższy czas na wypowiedzi, bez ponaglania, dla osób upośledzonych ruchowo posiadających trudności manualne należy przewidzieć pomoc itd.
Powinni także opracować wspólnie rozkład materiału. Rozkład można opracowywać na krótsze okresy czasu np. na miesiąc, aby korygować i dostosowywać zaplanowane działania i treści do tempa pracy i do zmieniających się w różnym stopniu możliwości uczniów. Uwagi do jego realizacji adaptujące zakres przewidzianego materiału do możliwości uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych można zapisywać w specjalnej rubryce.
Istotna sprawą jest również omawianie problemów dydaktycznych i wychowawczych powstałych podczas prowadzonych wspólnie zajęć. Wymiana doświadczeń umożliwia wypracowanie sposobów rozwiązania problemów. Nauczyciel przedmiotu poznaje trudności, z którymi boryka się pedagog specjalny, ten zaś ma okazję zorientować się w problemach stwarzanych przez pozostałych uczniów w klasie. Wspólna praca zmierzająca do radzenia sobie w różnych sytuacjach daje lepsze efekty tym bardziej, że pedagog specjalny, który spędza z uczniami znacznie więcej czasu niż pozostali nauczyciele(na drugim etapie szkoły podstawowej i w gimnazjum), ma szansę realizacji wypracowanych metod dzięki bardziej intensywnym kontaktom z klasą.
Ponadto nauczyciele powinni wspólnie wypracować sposób oceniania dzieci integrowanych oraz rodzaj stosowanych wzmocnień np. Kasia chętnej pracuje, gdy często nawiązuje się z nią kontakt wzrokowy, Jurek nie lubi gdy nauczyciele zwracają na niego uwagę, ale jego aktywność na lekcji wzrasta podczas pracy z innymi dziećmi, Michał bardzo chce być chwalony natomiast Basia pracuje aktywnie nagradzana znaczkami w zeszycie. Oceny otrzymywane przez uczniów niepełnosprawnych mogą mieć pewne dodatkowe oznaczenia podkreślające ich wkład pracy w opanowanie nowych treści lub umiejętności np. literki, naklejki kolorowe, wymyślone znaczki. Ich znaczenie należy dzieciom wytłumaczyć.

5. Wskazania praktyczne dla nauczycieli wspomagających.

Praca nauczyciela wspomagającego jest niewątpliwie bardzo ciężka i odpowiedzialna. Nie ogranicza się ona jednak tylko do samego wspomagania dzieci niepełnosprawnych w czasie lekcji. Aby integracja przebiegała prawidłowo i pomyślnie konieczne są pewne stałe działania nauczyciela. Zaliczymy do nich niewątpliwie:
uważne obserwowanie stosunków zachodzących między uczniami, aby wykryć ewentualną niechęć do niektórych rówieśników;
wyjaśnianie dzieciom pełnosprawnym przyczyn obniżonej sprawności kolegów. Informowanie o trudnościach tych dzieci i potrzebnej im pomocy, także mówienie w jakich sytuacjach i w jaki sposób można tej pomocy udzielić. Traktowanie trudności i zaburzeń samopoczucia dziecka jako zjawisko naturalne;
uwrażliwianie dzieci pełnosprawnych na przeżycia związane z niepełnosprawnością, a także uczenie prospołecznych zachowań;
eksponowanie możliwości dziecka, które mogą zwiększać jego atrakcyjność w grupie;
zachęcanie dzieci do aktywnego uczestnictwa w różnych czynnościach w czasie lekcji i zajęciach pozalekcyjnych, udzielanie im wsparcia w chwilach zniechęcenia;
eksponowanie przed całą klasą osiągnięć dzieci niepełnosprawnych, wyjaśniane przy tym, że dzieci te pokonując swoją niesprawność osiągnęły bardzo dużo;
dbanie o to, by dzieci niepełnosprawne były w nieustannym kontakcie ze swoimi rówieśnikami miały wiele okazji do wspólnego podejmowania różnych działań;
unikanie podziału klasy na dzieci pełnosprawne i niepełnosprawne, wskazywanie im, że wszystkie mają jednakowe prawa w klasie i szkole;
prowadzenie rozmów z rodzicami wszystkich uczniów w celu wyjaśnienia im potrzeby rozwijania właściwych kontaktów między dziećmi, wskazywanie wartości tego rodzaju więzi dla wszystkich uczniów;
kontaktowanie się indywidualne z rodzicami w celu wymiany informacji dotyczących ich dzieci, udzielaniu rodzicom porad dotyczących pomocy dziecku w nauce.

Wszyscy specjaliści podejmujący pracę w placówce integracyjnej muszą być przygotowani pod względem merytorycznym, ale także pogłębiać swoją wiedzę przez cały okres pracy.
W pracy natomiast powinniśmy kierować się dekalogiem nauczyciela i wychowawcy opracowanym na podstawie „Małego Księcia” przez A. de Saint- Exupery,

"Dekalog nauczyciela i wychowawcy"
1.Oswoić znaczy stworzyć więzy. Jeśli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować.
2.Należy wymagać tego, co można otrzymać.
3.Mam prawo żądać posłuszeństwa, jeśli moje polecenia są rozsądne.
4.Oczy są często ślepe, należy szukać sercem.
5.Śmiech jest dla życia, jak studnia dla pustyni.
6.Zamiast tępić zło, lepiej szerzyć dobro.
7.Bądź silniejszy, a będziesz miał rację.
8.Kto poniża, sam jest niski.
9.Powinieneś sądzić według czynów, a nie słów.
10.Znacznie trudniej jest sądzić siebie, niż bliźniego. Jeśli potrafisz siebie dobrze osądzić, będziesz naprawdę mądry.

Może w pracy codziennej warto zastosować się do tych "przykazań" i to nie tylko w odniesieniu do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Myślę, iż bardzo pomocną w funkcjonowaniu zespołu klasy integracyjnej jest odpowiednie urządzenie sali lekcyjnej. Należy to zrobić w taki sposób, by spełniała ona tak różnorodne przecież potrzeby uczniów. Baza dydaktyczna koniecznie musi być dostosowana do ich indywidualnych wymagań. Organizacja przestrzenna samej sali lekcyjnej musi być inna niż w klasie tradycyjnej.
W mojej klasie istnieją różne kąciki, np.:
Kącik pracy indywidualnej, gdzie nauczyciel wspomagający może pracować z dzieckiem innymi metodami, nie zakłócając pracy innym dzieciom.
Kącik relaksu z poduszką, dywanikiem, przytulanką. Jest to miejsce, gdzie dziecko może odreagować napięcie emocjonalne.
Pomoce dydaktyczne potrzebne w klasie integracyjnej:
- zestaw pomocy do kształcenia funkcji słuchowych i wzrokowych,
- zestaw do klasyfikowania i wyróżniania,
- różnego rodzaju wzory do odtwarzania rymów,
- zestawy gier dydaktycznych, pussy,
- różnorodne układanki,
- tablice wielokrotnego użycia do pisania po śladzie,
- instrumenty muzyczne,
- przybory sportowe itd.
Pomoce będą zależały oczywiście od rodzaju niepełnosprawności dziecka jednak to nauczyciel musi zadbać o to by pomoce takie do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym w sali znalazły się.
W klasie powinny również znaleźć się segregatory i teczki dla każdego ucznia, w których znajdują się: dokumentacja, wyniki badań, kontakty ze specjalistami, ankiety, arkusze obserwacji postępów w nauce i zachowaniu. W teczkach możemy także umieścić wszystkie prace dzieci.
Myślę, iż każdy nauczyciel wspomagający w czasie zajęć w klasie integracyjnej stworzy swój własny warsztat pracy, z którego będzie mógł korzystać. Zrobi to w zależności od potrzeb swoich wychowanków.