Materiał na lekcje biologii

LIPIDY
• Estry glicerolu i i wyższych nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych.( głównie palmitynowego, stearynowego, oleinowego, linolenowego). Cząsteczka z budowana jest z 1 cząsteczki alkoholu ( glicerol) i 3 cząsteczek kwasów tłuszczowych.

1. Tłuszcze proste zbudowane są z alkoholu i kwasów tłuszczowych
2. Tłuszcze złożone poza alkoholem i kwasami tłuszczowymi zawierają inne związki
• Pierwiastki budujące tłuszcze to: C, H, O; tlenu jest mniej niż w węglowodanach,
• Nie rozpuszczają się w wodzie tylko rozpuszczalnikach organicznych, np. alkohol, eter,
• Są najbardziej skoncentrowanym źródłem energii- w trakcie utleniania ( spalania) 1g tłuszczów wyzwala się 9 kcal energii
Funkcje:
• Zapasowa- u roślin są głównie magazynowane w nasionach i owocach, a u zwierząt w tkance tłuszczowej,
• Izolacja termiczna- gromadzą się wokół pewnych narządów i pod skórą, aby chronić przed utratą ciepła,
• ochronna- np. woski pokrywające liście i owoce,
• regulatorowa- hormony sterydowe, witamina A i D, hormony żółciowe,
• są źródłem wody- 3o-50% tkanki tłuszczowej stanowi woda,
• budulcowa- wraz z białkami budują błony komórkowe

TŁUSZCZE PROSTE
Tłuszcze obojętne
/ właściwe/. • Gromadzone przez rośliny w nasionach i owocach( oliwa, olej: kokosowy, lniany rzepakowy, bawełniany, sojowy, rycynowy, arachidowy)
• Gromadzone przez zwierzęta w tkance tłuszczowej(łój, smalec, tran)
• Tłumią wstrząsy i ochraniają narządy, np. nerki przed mechanicznymi uszkodzeniami,
• Utrzymują ciepło u zwierząt stałocieplnych
woski Tworzą warstwy ochronne na powierzchni liści i owoców chroniące np. przed utratą wody

TŁUSZCZE ZŁOŻONE
fosfolipidy Składniki błon komórkowych, toksyn bakteryjnych , jadów węży
glikolipidy Składniki błon komórkowych

ZWIĄZKI TŁUSZCZOPODOBNE

Steroidy Androgeny, estrogeny- hormony płciowe
Kortykoidy- hormony kory nadnerczy, regulujące gospodarkę wodno-mineralną, białkową, węglowodanową i tłuszczową organizmów
Cholesterol-składnik błon komórkowych zwierząt, nadający sztywność tym strukturom, prekursor hormonów: androgenów, estrogenów, kortykoidów, substrat do syntezy kwasów żółciowych
Kwasy żółciowe- udział w emulgacji tłuszczów
Witamina D- regulacja metabolizmu fosforu i wapnia
karotenoidy Karoteny-barwniki występujące w korzeniach marchwi, nadają barwę kwiatom, papryce, jarzębinie będące prowitaminą witaminy A; udział w pochłanianiu światła podczas fotosyntezy
Ksantofil- żółty barwnik kwiatów owoców nasion, pomocniczy podczas fotosyntezy
chinony Ubichinon- przenośnik elektronów w łańcuchu oddechowym

KWASY NUKLEINOWE

DNA • Zbudowany z dwóch spiralnie skręconych nici, z których każda złożona jest z nukleotydów
( zasada azotowa, reszta kwasu fosforowego i cukier deoksyryboza)
Funkcja- nośnik informacji genetycznej (przechowuje informacje genetyczną i przekazuje ją komórkom potomnym)

RNA- zbudowany najczęściej z jednej nici nukleotydów tRNA -udział w translacji, przenosi aminokwasy do rybosomów
rRNA- składnik rybosomów, które tworzy z białkami
mRNA- udział w biosyntezie białka, przekazuje informacje z DNA jądrowego do rybosomów

triozy - np. aldehyd 3-fosfoglicerynowy/ pierwotny produkt fotosyntezy/.
Cukry proste pentozy- np. ryboza deoksyryboza/ wchodzą w skład kwasów nukleinowych/.
Heksozy- np. glukoza, fruktoza, galaktoza
Glukoza C6H12O6 – pierwotny produkt fotosyntezy, substrat oddechowy w utlenianiu
Komórkowym, służy do budowy związków budujących komórkę,
Składnik glikoprotein i glikolipidów
Galaktoza- cukier przekształcany w glukozę, substrat do syntezy glukozy,
Fruktoza-składnik nektaru kwiatów i owoców, składnik spermy stanowiący źródło energii dla plemników
sacharoza ( glukoza + fruktoza)-materiał zapasowy trzciny cukrowej i buraków cukrowych, główna postać transportowa węglowodanów w roślinie maltoza ( 2 cząsteczki glukozy)-substrat oddechowy w kiełkujących nasionach
Dwucukry laktoza ( glukoza +galaktoza)-składnik mleka matki

Skrobia (C6H10O5)n- połączone ze sobą cząsteczki glukozy-materiał zapasowy roślin, gromadzony głównie w korzeniach i nasionach
Wielocukry glikogen-zbudowany podobnie jak skrobia- materiał zapasowy u zwierząt( głównie w wątrobie i mięśniach), grzybów, a także niektórych bakterii
/polisacharydy/ Celuloza/błonnik/-zbudowana z cząsteczek glukozy, ale inaczej połączonych niż w skrobi
Składnik ścian komórkowych roślin, niektórych protistów, a także osłonek u niektórych gatunków osłonic chityna zbudowana z aminoglukozy - jest głównym składnikiem pancerzy stawonogów oraz ścian komórkowych grzybów pektyny- składnik spajający komórki roślinne

FUNKCJE:
• Energetyczna-ze spalania 1 g glukozy powstaje 4 kcal energii,
• Zapasowa-u roślin magazynem energii jest skrobia; u zwierząt oraz u ludzi glikogen,
• Budulcowa-celuloza jest głównym składnikiem ściany komórkowej roślin,
• Transportowa-u roślin transportową formą cukru jest skrobia, u zwierząt oraz u ludzi glukoza
• Zbudowane głównie z C, H, O, N, S, P.
• Pierwiastki tworzące aminokwasy- związki zawierające grupę karboksylową –COOH i aminową -NH2.
• W organizmach występuje około 20 rodzajów aminokwasów.
• Aminokwasy łączą się za pomocą wiązań peptydowych –COOH jednego aminokwasu łączy się z NH2 drugiego, kolejność aminokwasów w łańcuch decyduje o odmiennych kształtach i właściwościach cząsteczki białka.
• Ulegają denaturacji / utrata zdolności pełnienia funkcji i zmian struktury białka/ w wysokiej temperaturze, pod wpływem UV, kwasów zasad, metali ciężkich.
Funkcje:
• Strukturalne/ budulcowe/- budują elementy komórek,
• Zapasowe- u roślin magazynowane w nasionach roślin, (np. Motylkowe) nigdy u zwierząt i u człowieka,
• Transportowe- przenoszą różne substancje,
• Katalizują reakcje-jako enzymy,
• Odpornościowe- przeciwciała,
• Regulatorowe-hormony,
• Biorą udział w krzepnięciu krwi,
• Biorą udział w procesie widzenia
Białka proste-zbudowane wyłącznie z aminokwasów
Fibrylarne, np.:
kolageny Główne składniki tkanki łącznej, między innymi skóry właściwej, kości
keratyny Składniki łusek pochodzenia naskórkowego, włosów, rogów, kopyt, pazurów i paznokci
elastyny Nadają elastyczność i sprężystość elementom, w których występują jako składniki włókien sprężystych
tubuliny Występują np. w rzęskach, wiciach, wrzecionie podziałowym
fibryna Udział w procesie krzepnięcia krwi
miozyna Składnik komórek i włókien podziałowych
Globularne , np.:
gluteina Materiał zapasowy głównie w nasionach zbóż, źródło aminokwasów dla zwierząt, np. glutaminy proliny
protrombina Udział w krzepnięciu krwi
immunoglobuliny Przeciwciała, udział w odpowiedzi immunologicznej
Albuminy osocza Zatrzymywanie wody we krwi, wiązanie jonów Ca2+, Na +,K+; utrzymywanie właściwego ciśnienia osmotycznego krwi; wiązanie i transportowanie kwasów tłuszczowych i hormonów
histony Umożliwiają kondensację i transport DNA

Białka złożone- poza aminokwasami zawierają inne związki lub pierwiastki
Chromoproteiny
hemoglobina Transport tlenu
mioglobina Magazynowanie tlenu w mięśniach
fitochrom Udział w reakcji roślin na światło
cytochromy Przenośniki elektronów w łańcuchu oddechowym
Błonowe białka
przenośnikowe Transport jonów Na +,K+ przez błonę neuronów ( pompa sodowo-potasowa)
opsyna Składnik rodopsyny ( występującej w pręcikach siatkówki odpowiedzialnej za widzenie czarno0-białe) i rodopsyny- znajdującej się w czopkach, odgrywającej rolę w widzeniu kolorowym
katalaza Katalizuje rozkład wody utlenionej H2O2 w peroksysomach
Fosfoproteiny
Kazeina Składnik mleka
witalina Składnik żółtka jaj nukleoproteiny
rybonukleoproteiny Składniki rybosomów
Lipoproteiny – zawierają lipidy
HDL, LDL Przenośniki tłuszczów i cholesterolu we krwi
Glikoproteiny- zawierają grupy cukrowe
mukopolisacharydy Składniki śliny, ciała szklistego i płynu torebek stawowych
Metaloproteiny- zawierają jon metalu
ferrytyna Magazynowanie żelaza u zwierząt