Agresja wśród dzieci i młodzieży oraz sposoby jej zapobiegania

Życie codzienne dostarcza nam wielu przykładów świadczących o
przejawie agresji wśród ludzi, czyli skłonności do częstego używania
przemocy w relacjach z innymi jako sposobu rozwiązywania konfliktów bądź
realizacji celów życiowych. Przez zachowanie agresywne rozumie się zachowanie
skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przenoszące szkodę
przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub
słownej.

W każdym przypadku agresji można teoretycznie wyróżnić kilka
czynników:

1) Czynnik wrodzony - u wszystkich ludzi mniej lub bardziej jednakowy.

2) Czynnik aktywnościowy - stwarzający różne możliwości w zakresie
zdobywania przez dziecko doświadczeń, bardziej aktywne dziecko wcześniej i
częściej będzie narażone na przypadkowe konflikty i związane z nim
frustracje, będzie najprawdopodobniej częściej nagradzane i karane, będzie
miało większą szansę wyuczenia się agresywnych sposobów zachowania.

3) Czynnik frustracyjny - zależy w dużym stopniu od środowiska i postaw rodzicielskich.

4) Czynnik naśladowczy - zależy głównie od środowiska.

5) Czynnik instrumentalny - bardzo zależny od pozostałych czynników, jest też w jawiększym stopniu podatny na wpływy wychowawcze.

Wyróżnia się kilka rodzajów agresji:

Agresja bezpośrednia - polega na ataku skierowanym wprost na określoną
osobę lub rzecz.

Agresja słowna - wyraża się w formie wypowiedzi poniżających,
grożenia, wprowadzania w błąd, co pociaga za sobą szkodliwe konsekwencje dla
osoby, na którą jest ona skierowana.

Agresja słowna pośrednia - zmierzająca do wytworzenia negatywnych opinii
o atakowanej osobie i do obniżania jej wartości w opinii innych osób.
Zachowania powodują szkodę lub przykrość osobie, na którą skierowana jest
agresja, nie przebierają jednak formy bezpośredniego ataku na nią.

Agresja fizyczna - wyraża się w biciu, gryzieniu, szarpaniu itp.

Szczególną formą agresji jest agresja młodzieży skierowana pod
adresem osób starszych. Odbywa się ona pod maską konfliktu pokoleń, walki
o autonomię i samostanowienia. Mamy tutaj do czynienia z okazywaniem
niechęci, celowym zajmowaniem miejsc środka komunikacji publicznej, aż do
brutalnych napaści na ulicy.

Już małe dzieci na wiele sytuacji trudnych reagują agresywnie:
krzykiem, biciem, płaczem. Agresja pojawia się w sposób gwałtowny i
bezpośredni, często występuje z niechęcią do nauki. Coraz częściej dorośli,
rodzice, nauczyciele, mimo usilnych zabiegów, nie potrafią poradzić sobie
ze wzrastającą agresją.

Co jest przyczyną takich zachowań?

Świat, w którym żyjemy, bardzo często stawia nas w sytuacji, w której
czujemy się niepewnie, jesteśmy rozczarowani. Nie zawsze możemy zaspokoić
potrzeby swoje i najbliższych. Rodzice starają się stworzyć jak najlepsze
warunki, w których bezstresowo mogłyby przeżyć beztroskie dzieciństwo.
Chronią więc swoje pociechy przed wszystkimi złymi doświadczeniami,
zaspakajają potrzeby, ale też i zachcianki. Nie chcą, by ich dziecko było
gorsze od innych. Taka postawa rodziców może przynieść skutki odwrotne do
zamierzonych. Jeśli wychowanie ograniczy się tylko do zaspokojenia potrzeb
materialnych to między dzieckiem a rodzicami nie rozwija się wieź i
porozumienie. Chociaż dziecku niczego nie brakuje rolę wychowawcy przejmuje
telewizja, kino, wideo, komputer, czasopisma dla młodzieży - jako czynniki
wpływające na rozwój agresywnych postaw.

Kolejną przyczyną wywołującą agresję jest posługiwanie się
komputerami przez dzieci i młodzież. Z pewnością komputer przynosi wiele
korzyści jednak gry komputerowe nasycone obrazami przemocy stanowią poważne
zagrożenie społeczne. Przy grach dzieci nie tylko oglądają przemoc, ale
same ją realizują a przez to oswajają się z nią i obojętnieją na nią.


Przyczyn agresywnych zachowań należy szukać między innymi na tle
obecnej niekorzystnej sytuacji opiekuńczo-wychowawczej wielu rodzin.
Dorośli, często zajęci swoimi sprawami, zostawiają dzieci samym sobie bez opieki,
z kluczem na szyi, czy też dając im negatywne przekłady swoich zachowań.
Takie dzieci szukają akceptacji poza domem, wśród ludzi, którzy
traktują ich poważnie, wiążą sie też z grupami nieformalnymi.

Inną przyczyną agresji wśród dzieci jest bieda. Złe warunki
materialne rodziny, uniemożliwiające zaspokajanie potrzeb i pragnień dziecka
powodują reakcję obronną w postaci agresji, najczęściej w stosunku do
młodszych kolegów.

Przyczyną agresywnego zachowania może być również szkoła, a w
szczególności niepowodzenia w nauce. Współczesna szkoła wymaga od dzieci
dużej wiedzy, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych, ciągłego
poszukiwania nowych rozwiązań. Dziecko o mniejszej odporności
emocjonalnej zaczyna się w tym wszystkim gubić. Nauczyciel często pracujący w
licznej klasie nie ma możliwości poznania problemów ucznia i udzielenia mu
pomocy.

Uczniowie doznają różnych form przemocy, takich jak: bicie,
zastraszanie, wymuszanie pieniędzy, poniżanie, zmuszanie do palenia papierosów
itp. Takie szczególnie niebezpieczne miejsca to przede wszystkim okolice
szkoły, toalety, korytarze, szatnie, drogi prowadzące do szkoły, zwłaszcza w
miejscach źle oświetlonych czy odosobnionych.

Agresja jest komunikatem ze strony dziecka w kierunku dorosłego. W
ten sposób dziecko informuje nas, że ma problemy, z którymi sobie nie radzi.
Jak zatem pomóc takiemu dziecku? W takich sytuacjach warto się przyjrzeć
własnym relacjom z dziećmi.

- Ile czasu poświęcam dziecku?

- Czy słyszę co mówi do mnie dziecko?

- Czy nie jest tak, że mój czas dla dziecka to moja praca - to dla Ciebie się tak poświęcam.

- Jak często bawię się z moim dzieckiem?

- Jak często czytam mu książki na dobranoc?

- W jaki sposób zwracam się do mojego dziecka, jakich słów używam?

- Czy są to słowa, które ranią: ty głupku, odejdź, zamknij się, przestań, nie mam czasu, ty nigdy..., ty zawsze...

- Czy są to słowa, które pomagają: cieszę się że jesteś, kocham cię, słucham cię, jestem z Tobą, dziękuję, proszę, przepraszam...

Wielu się zapyta czy ma to jakieś znaczenie? Ma i to ogromne, gdyż
słowa wciąż powtarzane determinują całe dorosłe życie człowieka. Nie
zapominajmy, że dziecko wierzy we wszystko, co mówią mu rodzice lub inne
ważne dla niego osoby. Dzieci, którym poświęca się zbyt mało czasu są
zwykle mało tolerancyjne, niewrażliwe na krzywdę ludzką, bywają
bezwzględne w egzekwowaniu tego, co ich zdaniem im się należy. Dziecko wychowywane w miłości i w poczuciu bezpieczeństwa da sobie radę w różnych
warunkach, będzie też umiało też z innymi ludźmi.

Ważną sprawą jest, aby dziecko nauczyło się akceptować samo
siebie, aby znalazło w sobie wartości, na których może się oprzeć. Jeśli
dziecko jest niepewne, niedowartościowane, wymusza zwrócenie na siebie
uwagi, często porzez agresywne zachowanie. Ktoś słabszy zawsze znajdzie się w
pobliżu, ktoś - komu można dokuczyć, zabrać własność, kogo można
pobić, popchnąć, po to, by przypodobać się kolegom.

Można temu w zdecydowany sposób zapobiec, budując pozytywny obraz
własnego dziecka poprzez:

- mówienie mu, jak bardzo jest dla nas ważne,

- wysłuchiwanie tego, co ma nam do powiedzenia,

- dawanie mu wsparcia,

- wspólne przeżywanie jego radości i niepowodzeń,

- nielekceważenie, nawet błahych dla nas problemów dziecka.

Postawa: jestem przy Tobie, słucham Cię - daje poczucie
bezpieczeństwa, ważności, motywuje, by stawać się lepszym, rozwija otwartość, uczy
optymizmu i wiary we własne siły. W efekcie wyrasta człowiek radosny,
szanujący siebie i innych, otwarte na życie. Poczucie własnej wartości
powinno dziecko wynieść z rodzinnego domu. Rodzice powinni od najmłodszych lat
wpajać dzieciom podstawowe zasady współżycia, aby wchodząc w okres
dojrzewania nie poddawały się wpływom rówieśników namawiających do złego.
Dzieci oczekują od rodziców miłości, podziwu dla nabywanych przez nie
umiejętności, ale również stawiania im jasnych wymagań i zakazów, gdy
taka jest potrzeba. Starajmy się więc przekazać dzieciom takie wartości, aby
stały się rozsądnymi, wrażliwymi ludźmi, umiejącymi zachować się
mądrze w każdej sytuacji. Dzieci są jak skarbonki, co się do nich włoży to
samo się wyjmie. Nie żałujmy czasu dla sowich dzieci, gdyż tego
potrzebują od nas najbardziej. Przede wszystkim jednak sami bądźmy modelem
nieagresywnego zachowania.

Bibliografia:

1. Danilewska J. : "Agresja u dzieci" W-wa 2002, WSiP

2. Faber A. , Mazlish E : "Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły" Poznań 1996

3. Gordo T. : "Wychowanie bez porażek w szkole" W-wa 1996 Instytut Wydawniczy PAX

4. Grochulska J. : "Reedukacja dzieci agresywnych" W-wa 1998

5. Makowska J. : "Dzieci trudne do kochania" W-wa 1998 WSiP

6. Ranschburg J. : "Lęk, gniew, agresja" W-wa 1993 WSiP