Ćwiczenia i zabawy rozwijające funkcje językowe

I. Rozwijanie percepcji słuchowej z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych.
* rozpoznawanie głosów zwierząt;
przebieg:
Matka i dziecko siadają przy stole lub na dywanie. Obok początkowo znajduje się jedna figurka, np. psa. Rozpoczynając zabawę matka bierze psa, pokazuje go dziecku i mówi: To jest pies, pies szczeka „hau-hau”. Stawia psa na dywanie lub na stole i mówi jeszcze raz wyraźnie „hau-hau”. Pyta dziecko, co słyszałeś i sama na nie odpowiada: Słyszałam psa, przesuwając figurkę do przodu. Powtarza tą czynność wiele razy. Z chwilą gdy dziecko zrozumiało, o co chodzi w tej zabawie, może ono samo przesuwać figurkę psa, gdy matka mówi „hau-hau”. Gdy dziecko zupełnie pewnie reaguje na hasło „hau-hau”, wprowadzamy kolejne zwierzę (koń, krowa...itp.).
* rozpoznawanie dźwięków instrumentów;
przebieg:
Kładziemy przed dzieckiem instrument, np. bębenek. Pokazujemy dziecku instrument, nazywamy go, a następnie prezentujemy jego dźwięk. Pozwalamy dziecku „zagrać” na instrumencie. Potem przeprowadzamy zasadniczą część ćwiczenia. Matka chowa się za dzieckiem i prezentuje dźwięk bębenka, następnie pyta: Co słyszałeś? I sama odpowiada słyszałam bębenek i podnosi do góry obrazek z narysowanym bębenkiem. Ćwiczymy do momentu, aż dziecko będzie sprawnie wskazywało obrazek z narysowanym bębenkiem po usłyszeniu jego dźwięku. Następnie wprowadzamy kolejne instrumenty np. cymbałki, grzechotki, dzwoneczki. Przed, każdym wprowadzeniem nowego instrumentu dokładnie prezentujemy dziecku jego brzmienie oraz odpowiadający obrazek.
Inny wariant:
Mama prezentuje dziecku dźwięk bębenka i grzechotki. Następnie za parawanem gra na bębenku. Dziecka ma przed sobą bębenek i grzechotkę. Jego zadanie polega na wyborze takiego samego instrumentu na jakim grała mama.
* Rozpoznawanie odgłosów dochodzących z zewnątrz:
Zabawa „ Co tyka, gdzie tyka”- ćwiczenie z wykorzystaniem głośno tykającego budzika. Dziecko oswaja się z odgłosem tykającego budzika. Mama chowa budzik tak, aby dziecko tego nie widziało i następnie, dziecko próbuje zlokalizować źródło dźwięku.
„Co słyszysz?”- wydobywanie odgłosów poprzez stukanie o talerzyk, szeleszczenie papierem, brzęczenie pękiem kluczy. Dziecko uczy się tych dźwięków, a potem je rozpoznaje.
„Zabawa z klockami”; osoba dorosła staje za dzieckiem i klaszcze raz, dziecko wrzuca jeden klocek do pudełka, jeśli klaśnie dwa razy- wrzuca dwa klocki. Zabawę poprzedza staranna prezentacja zasad. Ważne jest również, aby w zabawach tych dochodziło do zmiany ról, a zatem dziecko klaszcze, a dorosły słucha i reaguje wrzucając odpowiednio jeden lub dwa klocki. Początkowo bawimy się tylko z jednym klockiem, dostosowując zabawę do możliwości dziecka.
Naśladowanie odgłosów wydawanych przez zwierzęta, pojazdy, przedmioty podczas oglądania ilustracji, wyszukiwanie zwierzątek, dopasowywanie ich.
* Różnicowanie tempa dźwięku
„ Szybko- wolno”; Mówimy dziecku, aby dobrze patrzyło i słuchało. Następnie uderzamy jeden raz w bębenek i poruszamy lalkę(misia) jeden krok do przodu. Potem uderzamy trzykrotnie w bębenek , robiąc przerwę po każdym uderzeniu, aby osiągnąć wrażenie wolnego tempa. Po uderzeniach w bębenek mówimy dziecku: „Uderzałam wolno”. Robimy z lalką wolno trzy kroki do przodu. Mówimy jeszcze raz: „ Lalka idzie wolno”. Cofamy teraz lalkę do punktu wyjściowego i mówimy dziecku, aby znowu uważało i dobrze słuchało. Powtarzamy uderzenia w bębenek i polecamy dziecku poruszać lalką tak, jak to robiliśmy sami, choć z początku musimy mu pomagać. Za każdym razem mówimy: „Uderzałam wolno” i „Lalka idzie wolno”. Kontynuuje się ćwiczenie, aż dziecko osiągnie to, że bez naszej pomocy będzie reagowało prawidłowo. Gdy dziecko osiągnie wystarczającą sprawność w wykonywaniu ćwiczenia, wprowadzamy szybkie uderzenia. Ćwiczenia te przebiegają w podobny sposób, jak to opisano przy powolnych uderzeniach. Oczywiście, musimy teraz powiedzieć: „ Uderzałam szybko” i „Lalka idzie szybko”.
Na początku ułatwiamy dziecku jego zadanie w ten sposób, że pozwalamy mu się przypatrywać się uderzeniom w bębenek. Dopiero gdy przy równoczesnym słuchaniu i patrzeniu dziecko wykonuje już ćwiczenie bezbłędnie, chowamy się za dzieckiem.
* Zabawy dźwiękonaśladowcze i mimiczne ( naśladowanie głosów zwierząt, pojazdów, dźwięków dochodzących z otoczenia; rozpoznawanie i naśladowanie min np. wesoła- smutna mina.
* Rozpoznawanie długości trwania dźwięku (krótko – długo). Kładziemy przed dzieckiem 2 paski kolorowego papierku: jeden długi, długo krótki. Wymawiamy długo głoskę aaaaaaaa i pokazujemy odpowiedni pasek. Następnie wymawiamy a- tym razem krótko, i wskazujemy krótki pasek papieru. Teraz przystępujemy do zasadniczej części. My wymawiamy dźwięki, a zadaniem dziecka jest zróżnicowanie długości trwania dźwięku poprzez wskazanie paska odpowiedniej długości. Ćwiczenie to powtarzamy w dniu następnym stosując inne samogłoski: o, u, e, y, i.

II. Ćwiczenia oddechowe-głosowe
* Chłodzenie gorącej zupy na talerzu (ręce ułożone na kształt głębokiego talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem.
* Odtajanie zamarzniętej szyby – chuchanie (długie). * Chuchanie na ręce bo zmarzły.
* Lokomotywa oddaje nadmiar pary: fffff.
* Wdech z unoszeniem ramion do góry, wydech z opadaniem ramion.
* Nadymanie buzi i przepychanie powietrza w zamkniętej buzi.
* Dmuchanie na wiatraczek, płomień świecy, w gwizdek.
* Wąchanie kwiatków- dziecko trzyma kwiatek w ręku, powoli wciąga powietrze nosem i równie powoli, aby jak najdłużej zapamiętać jego zapach, robi wydech nosem.
* Zdmuchiwanie skrawka papieru z gładkiej (chropowatej) powierzchni- dziecko otrzymuje słomkę i za jej pomocą ma zdmuchnąć 10 papierków.
* Naśladowanie odgłosów pojazdów na jednym oddechu: policji( a-o); pogotowia (e-o); straży (i-o).
*Nucenie piosenek na samogłoskach ( a o e) lub sylabach (ma, la) na melodię „Wlazł kotek na płotek”.

III. Usprawnianie narządów artykulacyjnych
* Oblizywanie ust przez dziecko (usta posmarowane miodem)
* Zlizywanie miodu z łyżeczki
* Wysuwanie języka na brodę i unoszenie go w kierunku nosa
* Klaskanie językiem- jadące konie
* Wypychanie językiem policzków
* Picie przy użyciu słomki
* Liczenie zębów- dotykanie czubkiem języka po kolei wszystkich zębów
* Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego.
* Leciutki masaż warg
* Ściąganie ust w dzióbek
* Rozchylanie ust w kierunku kącików ust (szeroki uśmiech)
* Nakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną
* Nagryzanie górnymi zębami na dolną wargę i dolnymi na górną
* Parskanie koni- wibracja warg.

IV. Ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka i pamięć słowną
* Wskazywanie i nazywanie (przyswajanie znaczenia wyrazu określającego nazwę danego przedmiotu, zwierzęcia, części ciała, czynności, stosunków przestrzennych).Słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadających im desygnatów:
- zbieranie zabawek – daj mi lalkę, daj mi klocki (możemy wprowadzić kolory: żółty, czerwony, niebieski- dziecko będzie przynosiło klocki o wyznaczonym kolorze, nie musi ich nazywać.
- oglądanie książek z obrazkami tematycznymi (zabawki, pojazdy, ubrania, przedmioty codziennego użytku, czynności)- na jednej stronie jeden obrazek
- wyszukiwanie przedmiotów znajdujących się w pobliżu dziecka ( najpierw dwa przedmioty, np. daj mi lalkę i misia; później dodajemy jeszcze kolejny przedmiot – przed każdą zabawą powtarzamy nazwy przedmiotów biorących udział w zabawie
- układanie przedmiotów w wyznaczone miejsca (np. połóż lalkę na stole, półce, krześle...itp.)
- segregowanie przedmiotów, np. włóż do pudełka klocki, wybierz same klocki żółte...
- powtarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka; zabawa „co to jest?”- podajemy dziecku nazwę przedmiotu, a następnie prosimy, by powtórzyło nazwę, np. to jest kot, co to jest?.
- Samodzielnie nazywanie przedmiotów( dziecko zapytane „co to jest?”- odpowiada: miś); cech (jaki jest samochód- duży, mały...); czynności (co robi mama- je, pije, śpi...
- Rozwijanie mowy biernej – trening w wykonywaniu poleceń słownych, np. „Podejdź do drzwi”, „Klaśnij w ręce”, „ Kopnij piłkę” itp., oraz poleceń złożonych, np., „ Lalkę połóż na półkę, a łyżkę włóż do kubka”, „ Dotknij misia łyżką”, „ Wszystkie jabłka włóż do koszyka, a wazon postaw na stole”.

V. Przykład ćwiczeń w tworzeniu wypowiedzi zdaniowej
- Proponujemy dziecku wspólną zabawę klockami. Naszym celem jest tworzenie zdania zawierającego czasownik „budować”. Ogniwo zajęć – czasownik budować „budować”- powtarza się wielokrotnie. Mówimy do dziecka w taki oto sposób: „ Z klocków możemy budować różne wspaniałe wieże, zamki i mosty”. „Można zbudować wszystko co chcemy”. Pytamy – „co będziemy robić?” Czekamy chwilę na odpowiedź. Jeżeli jej nie otrzymamy – sami mówimy – „ Będziemy budować!” Zachęcamy dziecko do powtórzenia tego krótkiego zdania. W trakcie zabawy wielokrotnie formułujemy zdanie: „(imię dziecka) buduje”. I znów pytamy: „ Co (imię dziecka) robi? Co robi mama?”. W razie braku odpowiedzi sami odpowiadamy sobie na pytania. Do ćwiczeń powracamy w dniu następnym. Może dzisiaj otrzymamy odpowiedź. Kontynuujemy ćwiczenia. Pytamy: „ Co budujemy?” i sami odpowiadamy: „ Budujemy zamek”. Ponawiamy pytanie i chwilę czekamy na odpowiedź. Jeżeli dziecko nie jest jeszcze „gotowe” do udzielenia odpowiedzi, sami ją formułujemy. Uzyskanie odpowiedzi pozwala nam na przejście do następnego etapu. Tym razem mówimy: „ Budujemy wysoki zamek”. Ważne jest częste powtarzanie tego, co chcemy utrwalić.

Ćwiczenia i zabawy opracowała:
Beata Zawadzka - logopeda