Specyfika organizowania (planowania) efektywnego procesu uczenia się - nauczania upośledzonych umysłowo

Tytuł: Specyfika organizowania (planowania) efektywnego procesu uczenia się nauczania upośledzonych umysłowo na przykładzie dowolnej jednostki lekcyjnej na III etapie edukacji.

Treść:
------------------------------------------------------------
Proces kształcenia specjalnego różni się od procesu kształcenia ogólnego tym, że objęci są nim uczniowie, u których proces uczenia się jest zaburzony. Proces kształcenia uczniów upośledzonych w stopniu lekkim jest ciągiem wzajemnie przenikających się czynności rewalidacyjnych, poznawczych i praktycznych. Powinno dążyć się do tego , by proces nauczania upośledzonych umysłowo miał przede wszystkim charakter aktywizujący. Jedynie przez kształcenie specjalne oparte na działaniu, uczniowie upośledzeni mogą się rozwijać i aktywizować. Wynikiem tak pojmowanego kształcenia powinno być:
- usprawnienie zaburzonych funkcji w stopniu pozwalającym na wykorzystanie ich w procesach działania i poznania,

- zdobycie określonej przez program wiedzy o otaczającej rzeczywistości oraz umiejętność korzystania z niej w praktyce.
Warto podkreślić, że w procesie kształcenia uczniów upośledzonych umysłowo, podobnie jak np. w procesie kształcenia opracowanym przez W. Okonia powinno się wyróżnić:
- uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, czemu powinno odpowiadać powstawanie u uczniów odpowiednich motywów uczenia się
- zaznajomienie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków techniczno-poglądowych i słowa, czemu ze strony uczniów powinna odpowiadać określona działalność praktyczna, obserwacja, przyswajanie gotowych wiadomości
- kierowanie procesem uogólniania
- utrwalanie wiadomości ucznia
- kształtowanie umiejętności
- wiązanie teorii z praktyką
- kontrola i ocena wyników nauczania

Lekcje dla uczniów upośledzonych możemy organizować miedzy innymi na cztery sposoby:
1. Lekcja, w czasie której zdobywanie wiedzy odbywa się przez przyswajanie (wprowadzenia nowych wiadomości, skojarzenia ich z pracami pozalekcyjnymi, systematyzowania wiedzy, zastosowania, systematyzowania i utrwalania nowego materiału)
Organizując tego typu lekcję należy przedstawić uczniom nowe wiadomości ilustrując je.
2. Lekcja, w czasie której wiedzę zdobywa się przez odkrywanie
3. Lekcja, na której uczniowie uczą się przez przeżywanie ( podczas zapoznawania z dziełami literatury, plastyki, muzyki)
4. Lekcja, na której uczniowie poznają przez działanie, poznają prawa, na których opiera się ich praca, jest to wiązanie teorii z praktyką. Ważne jest, by organizując proces nauczania uwzględnić przedmiot oraz temat lekcji, właściwości psychiczne i fizyczne uczniów, wiadomości i umiejętności, jakie posiadają już uczniowie, warunki, w jakich przebiega proces uczenia.

Matematyka jest przedmiotem wymagającym specyficznej organizacji nauczania w przypadku uczniów upośledzonych w stopniu lekkim. Jest to przedmiot sprawiający uczniom dużo trudności. Wynika to z istoty matematyki- abstrakcyjność pojęć matematycznych oraz ze specyfiki rozwoju upośledzonych umysłowo- kłopoty z formułowaniem , zrozumieniem pojęć abstrakcyjnych. Dlatego też, nauczanie matematyki powinno odbywać się w sposób czynnościowy na drodze od konkretu do abstrakcji. Nauczyciel świadomie powinien zorganizować działanie uczniów na trzech płaszczyznach: konkretu, wyobraźni i myśli. Zdobywanie wiedzy zgodnie z tymi założeniami dzieci rozpoczynają od czynności praktycznych. Ogniwem łączącym konkretną działalność dzieci z myśleniem , pojęciami jest działanie na poziomie modeli obrazowych. Uczniowie na tym etapie manipulują materiałem o strukturze uproszczonej. Klocki, kreski, kropki, rysunki schematyczne, grafy, zastępujące konkretne sytuacje, upraszczają je i uogólniają. Tego rodzaju działanie ułatwia przejście do ostatniego ogniwa czynnościowego nauczania matematyki- do poziomu struktur pojęciowych. Organizacja pracy w takim nauczaniu matematyki zapewnia maksymalną aktywizację uczniów, wpływa na rozwój zainteresowań i stwarza warunki właściwego kształtowania pojęć matematycznych.

W klasie I gimnazjum na lekcji matematyki omawiane są zagadnienia związane z prostopadłościanem i sześcianem. Uczniowie opisują sześcian i prostopadłościan jako przykłady brył geometrycznych, utrwalają przy tym podstawowe pojęcia z geometrii np. odcinek, kwadrat pole prostokąta, rozwiązują zadania na obliczanie powierzchni i objętości prostopadłościanu.

Wprowadzenie pojęcia sześcianu i prostopadłościanu można zacząć od klasyfikowania brył. Uczniowie dzielą różne pudełka, przedmioty w kształcie brył według różnych zasad. Wyróżniają grupę prostopadłościanów- kartoników po mleku, soku i próbują je charakteryzować, podając ilość ścian, ilość krawędzi, wierzchołków, określając kształt ścian ( prostokąt, kwadrat). Wskazują na konkretnym modelu poszczególne elementy bryły. Równocześnie ze wskazaniem modeli omawianych brył uczniowie powinni pokazywać takie, które nie są prostopadłościanem np. przez wyciąganie z pudła danych brył ( wyciąganie prostopadłościanu, wyciąganie nie prostopadłościanu). W dalszej części uczniowie powinni rozróżniać prostopadłościan wśród brył i figur przedstawionych na rysunkach oraz próbować narysować taki prostopadłościan.

Przykładowy scenariusz lekcji.

Temat: Opis prostopadłościanu.

Cel dydaktyczny: zapoznanie z podstawowymi własnościami prostopadłościanów, nauka zwięzłego i dokładnego wyrażania myśli, kształcenie wyobraźni przestrzennej, rozwijanie spostrzegawczości, uwagi i pamięci

Cel wychowawczy: wyrabianie u uczniów umiejętności stosowania nabytych wiadomości do potrzeb życia praktycznego

Metoda: pokaz, ćwiczenia praktyczne


Środki dydaktyczne: przedmioty o kształcie brył, w tym o kształcie prostopadłościanu, modele prostopadłościanów, patyczki i plastelina do budowy szkieletów prostopadłościanów, kartki z przygotowanymi zadaniami, rysunkami do dokończenia.

Tok lekcji.

1. Czynności organizacyjne
- sprawdzenie obecności i zadania domowego
- powtórzenie podstawowych informacji o kwadracie i prostokącie

2. Czynności właściwe
I. nauczyciel przedstawia uczniom dwie grupy zebranych przedmiotów i informuje, że na lekcji będą się zajmować tylko jedną z nich - prostopadłościanami. Podaje i zapisuje temat lekcji; „opis prostopadłościanu”.

II. Uczniowie na podstawie obserwacji konkretnych przedmiotów omawiają własności prostopadłościanu, wykonując w grupach polecenia zapisane na kartkach

GRUPA 1.:
Ile ścian ma prostopadłościan?
Jakimi figurami są ściany prostopadłościanu?
Które ściany są prostopadłe, a które równoległe?
Co można powiedzieć o ścianach równoległych?
Jak nazywają się ściana dolana i górna prostopadłościanu?


GRUPA 2.
Ile krawędzi ma prostopadłościan?
Które krawędzie mają równe długości?
Pokaż krawędzie równoległe i prostopadłe.

GRUPA 3.
Ile wierzchołków ma prostopadłościan?
Ile krawędzi wychodzi z jednego wierzchołka?

GRUPA 4.

Jak nazywają się krawędzie wychodzące z jednego wierzchołka?
Za pomocą ekierki zmierz kąty miedzy tymi krawędziami?
Grupy zostały stworzone przez wybór uczniów o podobnych możliwościach i predyspozycjach. Każdej z grup pomaga kolejno nauczyciel. Grupy prezentują odpowiedzi zapisane na kartkach.

III. Ćwiczenia praktyczne.

Uczniowie z patyczków i plasteliny budują szkielety prostopadłościanów, wykonując polecenie nauczyciela zbudowania bryły o 8 wierzchołkach i 12 krawędziach ( patyczkach).
Następnie uczniowie rozróżniaja prostopadłościany wśród brył narysowanych na kartkach umocowanych na tablicy, dokańczają rozpoczęte rysowanie prostopadłościanów i naśladując nauczyciela samodzielnie rysują w zeszytach prostopadłościan.

3. Czynności końcowe

I. Utrwalenie wiadomości.
Uczniowie przyglądają się klasie i odpowiadają na pytania:
- wewnątrz jakiej bryły geometrycznej jesteśmy?
- Czym są w klasie podstawy górna i dolna takiego prostopadłościanu?
- Wybierz wierzchołek i pokaz wymiary prostopadłościanu ( długość, szerokość, wysokość klasy)
II. Podanie zadania domowego.
- podpisz charakterystyczne elementy w narysowanym prostopadłościanie
- zadanie z podręcznika.


LITERATURA:
„Nauczanie w klasach szkoły specjalnej”- praca po red. Ireny
Stawowy-Wojnarowskiej, Warszawa 1990, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
„Upośledzenie umysłowe- pedagogika”- pod red. Kazimierza
Kirejczyka, Warszawa 1981, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.