Nauczyciel - uczeń, relacje w szkole

Nauczyciel – uczeń, relacje w szkole

dr Adam Makówka V LO im. Adama Mickiewicza w Częstochowie

Relacja między nauczycielem a uczniem jest kluczowym elementem dla skutecznego procesu nauczania i uczenia się. W idealnej sytuacji powinna opierać się na wzajemnym szacunku, zaufaniu i komunikacji. Nauczyciel pełni rolę przewodnika/mentora, który nie tylko przekazuje wiedzę, ale także inspiruje, motywuje i wspiera uczniów w ich rozwoju osobistym. Uczeń z kolei, będąc w roli odbiorcy, ma obowiązek aktywnie uczestniczyć w zajęciach, być otwartym na naukę i szanować autorytet nauczyciela. Ważnym aspektem relacji nauczyciel-uczeń jest też indywidualne podejście do ucznia, uwzględniające jego potrzeby, zainteresowania i tempo nauki. Indywidualizacja pracy z uczniem jest lub powinna być priorytetem w pracy dydaktycznej. Dobry nauczyciel potrafi zauważyć mocne strony ucznia, ale także pomóc mu przezwyciężyć trudności, oferując wsparcie i zrozumienie. Z kolei uczeń powinien czuć się swobodnie, by zadawać pytania i prosić o pomoc, gdy tego potrzebuje z zachowaniem pełnej kultury osobistej. Relacje te mogą się różnić w zależności od szkoły, kultury, a także podejścia nauczyciela i ucznia, ale w każdej z tych sytuacji podstawą jest wspólna praca na rzecz edukacji i rozwoju. Pozytywne zachowanie na zajęciach ma ogromny wpływ na relacje między nauczycielem a uczniem, ponieważ kształtuje sposób, w jaki obie strony komunikują się, reagują na siebie i współpracują. Kultura osobista to nie tylko savoir - vivre, ale także umiejętność okazywania szacunku, empatii, zrozumienia i otwartości na drugiego człowieka. W kontekście szkoły, zarówno nauczyciel, jak i uczeń, powinni dążyć do pielęgnowania tych wartości, aby relacja była konstruktywna i sprzyjała efektywnej nauce. Zachowanie ucznia może wpływać na to, jak postrzega nauczyciela oraz jak reaguje na jego polecenia i sugestie. Uczeń, który wychowuje się w atmosferze szacunku do innych ludzi, ma większe szanse na budowanie pozytywnej i otwartej relacji z nauczycielem. Z kolei nauczyciel, który wykazuje wysoką kulturę osobistą oraz empatię będzie w stanie odpowiednio zareagować na potrzeby ucznia, nie stosując metod autorytarnych czy nieadekwatnych do sytuacji. Dobre maniery w komunikacji, zarówno ze strony nauczyciela, jak i ucznia, tworzą przestrzeń do wymiany myśli i wyrażania opinii w sposób kulturalny i konstruktywny. Uczeń, który potrafi wyrażać swoje zdanie w sposób grzeczny i przemyślany, zyskuje większy szacunek ze strony nauczyciela, a nauczyciel, który słucha, nie przerywa i reaguje z empatią, wzmacnia relację opartą na zaufaniu. W sytuacjach, gdy pojawiają się różnice zdań lub napięcia, kultura osobista pozwala na rozwiązywanie konfliktów w sposób spokojny i wyważony. Uczniowie, którzy znają zasady kultury osobistej, będą bardziej skłonni do konstruktywnej dyskusji, a nauczyciel, który wykazuje stonowanie emocji i cierpliwość, może skutecznie zarządzać sytuacjami konfliktowymi, unikając eskalacji. Nauczyciel, który wykazuje zainteresowanie uczniem, jako osobą, a nie tylko jako wykonawcą zadań, tworzy atmosferę, która sprzyja lepszym/pozytywnym relacjom. Kultura osobista w relacjach uczniowsko-nauczycielskich może wpłynąć na motywację ucznia, ponieważ czuje się on traktowany z szacunkiem i uwagą, co sprawia, że bardziej angażuje się w naukę. Nauczyciel, który ma wysoką kulturę osobistą, wykazując empatię, potrafi dostrzec potrzeby i emocje ucznia, co umożliwia lepsze dopasowanie metod pracy i wsparcie w trudnych momentach. To z kolei buduje relację opartą na zaufaniu, co sprawia, że uczeń czuje się bardziej komfortowo w szkole. Kultura osobista zatem nie tylko wpływa na samą interakcję, ale także ma długofalowy wpływ na atmosferę w klasie oraz efektywność procesu edukacyjnego. Szacunek i zrozumienie są fundamentami zdrowych i owocnych relacji między uczniem a nauczycielem. Kiedy obie strony okazują sobie nawzajem te wartości, sprzyja to nie tylko lepszej atmosferze w klasie, ale także efektywnej nauce i rozwojowi osobistemu uczniów. Szacunek to kluczowy element w każdej relacji, szczególnie w kontekście szkoły. Nauczyciel, traktując ucznia z szacunkiem, uznaje jego godność, zdanie i emocje. Z kolei uczeń, który czuje się szanowany, ma większą motywację do nauki i współpracy. Szacunek przejawia się w kilku aspektach:
1. Zasady równości – Nauczyciel traktuje wszystkich uczniów jednakowo, nie faworyzuje nikogo, co buduje atmosferę sprawiedliwości. To sprawia, że uczniowie czują się komfortowo i bezpiecznie.
2. Poszanowanie granic – Szacunek obejmuje także przestrzeń osobistą ucznia. Nauczyciel, który rozumie, kiedy uczeń potrzebuje chwili prywatności, nie naciska na niego zbyt mocno, zachowuje empatię i cierpliwość.
3. Słuchanie – Szacunek przejawia się również w aktywnym słuchaniu ucznia. Nauczyciel, który stara się zrozumieć, co dzieje się w głowie ucznia, jego wątpliwości czy obawy, daje do zrozumienia, że jego zdanie ma wartość.
Zrozumienie to kolejny fundament, który pozwala na tworzenie głębszej relacji między uczniem a nauczycielem. Kiedy nauczyciel stara się zrozumieć sytuację ucznia – jego potrzeby, motywacje, trudności czy pasje – jest w stanie lepiej dostosować swoje metody nauczania, a także oferować wsparcie w odpowiednich momentach. Z kolei uczeń, który czuje, że jego nauczyciel go rozumie, jest bardziej otwarty na naukę i chętniej angażuje się w zajęcia. Zrozumienie to umiejętność wczuwania się w sytuację ucznia. Nauczyciel, który potrafi dostrzec, co może być trudne dla ucznia (np. stres przed sprawdzianem, trudności z materiałem), może zaoferować mu odpowiednią pomoc i wsparcie. Empatia pomaga też w rozwiązywaniu konfliktów i łagodzeniu napięć. Zrozumienie ucznia wiąże się także z umiejętnością dostosowania metod nauczania do jego indywidualnych potrzeb. Nauczyciel, który zauważy, że niektóre dzieci uczą się w inny sposób niż inne, może znaleźć sposób, aby dotrzeć do każdego z nich. Zrozumienie wymaga również otwartości w komunikacji. Uczeń, który ma poczucie, że może szczerze rozmawiać z nauczycielem o swoich problemach (np. osobistych, rodzinnych czy edukacyjnych), łatwiej radzi sobie ze stresem i trudnościami. Szacunek, umiejętność słuchania i zrozumienie pomagają budować autorytet nauczyciela, ale nie na zasadzie strachu, lecz zaufania. Nauczyciel, który rozumie swoich uczniów, ma większą szansę na efektywniejszą współpracę i lepsze zarządzanie klasą. Uczeń, który czuje się szanowany i rozumiany, zyskuje poczucie bezpieczeństwa i większą pewność siebie. Dzięki temu może się bardziej angażować, lepiej radzić sobie z trudnościami i otwarcie wyrażać swoje potrzeby. Warto także pamiętać, że szacunek i zrozumienie są procesem wzajemnym. To nie tylko nauczyciel musi wykazywać te wartości wobec ucznia, ale i uczeń wobec nauczyciela. Wówczas cała relacja jest bardziej harmonijna i efektywna. We współpracy dobrostan zarówno nauczyciela, jak i ucznia jest niezwykle ważny, ponieważ wpływa na efektywność nauczania, jakość relacji w klasie, a także na samopoczucie i rozwój obu stron. Kiedy zarówno nauczyciel, jak i uczeń czują się dobrze – emocjonalnie, psychicznie i fizycznie – mają większą motywację do działania, lepszą koncentrację i chęć do współpracy.
Bibliografia
1. Kochanowska, M. Relacje nauczyciel-uczeń w procesie edukacyjnym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; (2018).
2. Kwiatkowski, S. Psychologia wychowawcza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; (2012).
3. Kłosiński, M. Pedagogika: Wyzwania współczesnej edukacji. Wrocław: Wydawnictwo Akademickie; (2017).
4. Łoś, A. „Komunikacja i relacje w szkole: jak nauczyciele mogą wspierać uczniów w rozwoju emocjonalnym”. Studia Pedagogiczne, 5(3), 122-134; (2019).
5. Michałowski, W. „Dobrostan emocjonalny ucznia a wyniki nauczania”. Psychologia w Edukacji, 8(3), 45-60; (2017).
6. Zawisza, K. „Wypalenie zawodowe nauczycieli a ich dobrostan psychiczny”. Przegląd Psychologiczny, 6(1), 98-113; (2020).