Dogoterapia jako forma wspomagania rozwoju oraz jej funkcje

Wyróżnia się różne formy terapii z udziałem zwierząt. Na przykład mogą nimi być: dogoterapia ( terapia z udziałem psów), felinoterapia ( wykorzystująca koty w zajęciach terapeutycznych), hipoterapia ( gdzie pomocny jest koń), delfinoterapia (czyli zajęcia z udziałem delfinów). Wszystkie wyżej wymienione zajęcia mogą pomóc dzieciom z poważnymi deficytami zdrowotnymi, a także dzieciom zdrowym. Wszystkie te formy pomocy mają swoją historię i znaczenie dla osób w różnym wieku. W przypadku dogoterapii podaje się, że jej twórcą był Boris Levison, który wykorzystywał psy do zajęć w których brały udział osoby z autyzmem. Levison zauważył, że dzieci mając kontakt ze zwierzęciem, tworzą z nim więź oraz poprzez dotyk bardziej się relaksują. W Polsce zajęcia z udziałem psa wdrożyła Maria Czerwińska, założycielka fundacji pomagającej osobom z niepełnosprawnością umysłową. Dziś prowadzi się coraz więcej badań wykazujących pozytywną rolę dogoterapii. Levison uważał, że dzieci, które od najmłodszych lat przebywają w towarzystwie zwierząt, mają zwiększoną empatię oraz są bardziej tolerancyjni wobec innych. Wysunął też tezę o tym, że dziecko wychowujące się z czworonogiem przygotowuje dziecko do zrozumienia zjawiska śmierci. Levinas w terapii wykorzystującej zwierzęta widział też pozytywne skutki dla rozwoju emocjonalnego dziecka.
Jednak by terapia z wykorzystaniem psa przyniosła dobre rezultaty potrzeba wykwalifikowanej osoby i wyszkolonego psa. Pies terapeuta powinien być łagodny, aktywny, posłuszny, tolerancyjny, odporny na stres, szybko aklimatyzujący się w nowym środowisku.
Można wyróżnić dwa typy terapii z udziałem zwierząt. Są nimi: AAA (Animal Assisted Activities) oraz AAT (Animal Assisted Therapy). Pierwszy rodzaj zajęć mają na celu zmotywowanie oraz edukację. Służą rekreacji i podnoszą jakość życia. Zajęcia te nie są w ścisłym sensie terapią, lecz raczej zabawą oraz wspólnym spędzaniem czasu ze zwierzęciem. Nie są zatem ukierunkowane na cele terapeutyczne. Zazwyczaj formą takich zajęć jest odwiedzanie schroniska lub także odwiedzanie dzieci np. z domu dziecka. Drugi rodzaj to już zajęcia mające na celu terapię. Są to w pełni zaplanowane zajęcia z udziałem wyszkolonego psa oraz wykwalifikowanej osoby. Celem zajęć jest pomoc choremu, który ma problemy fizyczne, emocjonalne lub społeczne. Istnieje szereg wskazań do uczestnictwa w zajęciach dogoterapii. Przede wszystkim terapię mogą podjąć dzieci, które mają problem z komunikacją, z mówieniem, a także nauką. Również dla dzieci, które mają problem z poruszaniem zajęcia z psem mogą przynieść korzystne rezultaty. Przede wszystkim dogoterapię wykorzystuje się zatem aby pracować z dziećmi niepełnosprawnymi. Lista wskazań do zajęć z wykorzystaniem psa jest długa, lecz istnieje też pewna przeszkoda. Jest nią alergia na sierść psa lub jak podaje literatura medyczna, problemy ze skórą lub zmiany w tym obszarze. W dalszej części pracy będzie używany termin dogoaktywność ( w domyśle AAA), aby podkreślić rolę psa jako towarzysza zabaw oraz „terapeuty”, lecz nie w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Dlaczego pies może być dobrym terapeutą? Beata Kulisiewicz wymienia pięć podstawowych cech psa, które umożliwiają stworzenie warunków do terapii. Są to następujące cechy:
1. Pies nigdy ne ocenia, zawsze akceptuje.
2. Pies jest bardzo uważny, przez co nie kieruje człowiekiem i nie ma granic.
3. Pies niczego nie oczekuje.
4. Pies pozwala na bardzo wiele. Nie daje zakazów i nakazów.
5. Pies darzy człowieka miłością bezwarunkową.
Psy doskonale wyczuwają nastrój człowieka, zatem może się dobrze komunikować z dziećmi. Gdy dzieci się bawią pies bawi się razem z nimi. Czworonogi potrafią także wyczuć zmiany nastroju, a nawet zasygnalizować, że coś złego dzieje się z organizmem człowieka ( dotyczy to wyszkolonego psa). Osobom, które mają problem z emocjami lub chorobami somatycznymi pies może pomóc w sposób taki, że między psem a chorym tworzy się więź, które może zastąpić lukę w kontaktach z innymi ludźmi. Wyszkolony pies pracujący z małymi dziećmi może być wzorcem dla dziecka. Zabawa z psem może być nauką i drogą do podejmowania twórczych aktywności przez dziecko, co może prowadzić do znacznego rozwoju społecznego.
Można zatem powiedzieć pokrótce o funkcjach jakie pełni dogoterapia. Podstawową funkcją jest funkcja psychiczna. Pacjenci, którzy borykają się z załamaniem nerwowym lub zaburzeniami osobowości często lepiej czują się po terapii z udziałem zwierząt. Zajęcia z psami są pomocne dla dzieci z autyzmem, które podczas zajęć z czworonogiem lepiej komunikują się ze światem zewnętrznym. Również u osób przebywających w hospicjach, domach starców czy domach dziecka psy pomagają zwalczyć samotność. Dogoterapia pełni również funkcje edukacyjne. Dzieci mające kontakt z psem uczą się liczyć, mówić oraz ćwiczą orientację przestrzenną. Kolejną rolą terapii z udziałem psa jest funkcja motywacyjna. Pies w odróżnieniu od nauczyciela czy rodzica, jest dla dziecka kolegą a nawet przyjacielem. Dziecko nie czuje presji wykonując ćwiczenia w obecności psa, a dotychczasowe ograniczenia nagle znikają. Dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach z udziałem psa i mają większą motywację do dalszych działań. Funkcje dogoterapii są zatem wielowymiarowe. Różne funkcje mogą się wzajemnie przenikać, a zajęcia z udziałem psa mogą dawać równoczesne efekty na różnych polach.

We wcześniejszych etapach pracy zostały omówione formy dogoterapii. Niestety literatura często używa terminu „dogoterapii” na określenie obu rodzajów terapii czyli AAA i AAT. Warto jednak to rozróżnić ponieważ dogoterapia i ćwiczenia z nią związane dotyczą stricte dzieci chorych lub z pewnymi zaburzeniami. Natomiast dogoaktywność obejmuje te obszary działania, w których pies jest nie tylko terapeutą, ale przede wszystkim kompanem zabaw oraz kimś pomocnym w nauce. Dogoaktywność ( czyli AAA) może być wykorzystywana w formie zajęć w różnych miejscach. Rola psa polega wtedy na wywoływaniu pozytywnych reakcji w codziennych czynnościach osób biorących udział w takich zajęciach. Są to zatem zajęcia rekreacyjne, bez nastawienia na jakiś cel.
Pies w życiu ludzi może być po prostu „terapeutą” bez szkolenia. Profesor Ohr, która przeprowadziła badania w Niemczech na temat pozytywnych skutków posiadania psów, wysunęła następujące wnioski:
- osoby przebywające na co dzień z psami mają większą odporność, co sprawia, że rzadziej chorują,
- u osób posiadających psa jest większa szansa na przeżycie zawału serca,
- osoby mające psa w mniejszym stopniu cierpią na nadciśnienie niż osoby nieposiadające czworonoga,
- pies może znormalizować ciśnienie krwi, sprawić, że dana osoba ma większą chęć do podejmowania działań,
- u dzieci pies wzmacnia samopoczucie oraz kontakty społeczne.