Zabawy rozwijające koncentrację uwagi - jak wspierać dzieci w skupieniu?

Na wstępie artykułu zajmijmy się pojęciem koncentracji uwagi. Czym jest koncentracja uwagi?
Otóż, koncentracja uwagi to zdolność do świadomego skupienia się na określonym bodźcu, zadaniu lub czynności przez określony czas, pomimo występowania rozpraszających elementów w otoczeniu. Jest to kluczowa umiejętność poznawcza, która odgrywa fundamentalną rolę w procesie uczenia się, rozwiązywania problemów i codziennego funkcjonowania.

Uwaga nie jest cechą wrodzoną w pełni ukształtowaną – rozwija się wraz z wiekiem i doświadczeniem dziecka. Proces ten rozpoczyna się już w okresie niemowlęcym, gdy dziecko uczy się rozróżniać dźwięki, twarze i bodźce wzrokowe. W kolejnych latach rozwój koncentracji zależy od interakcji z otoczeniem oraz od rodzaju bodźców, które dziecko otrzymuje.

Rozwój uwagi u dzieci przebiega stopniowo i zależy od wieku:

- 0-2 lata – uwaga jest mimowolna, krótkotrwała i zależna od atrakcyjności bodźców. Dzieci szybko przerzucają uwagę z jednego obiektu na drugi.
- 3-5 lat – pojawia się pierwsza zdolność świadomego skupienia się na zadaniu przez krótki czas, jednak nadal dziecko łatwo się rozprasza.
- 6-10 lat – rozwija się zdolność koncentracji na dłużej, dziecko uczy się ignorować część bodźców z otoczenia, aby skupić się na jednym zadaniu.
- 11+ lat – uwaga staje się coraz bardziej celowa, a dziecko potrafi kontrolować własne procesy myślowe, planować działania i dłużej skupiać się na zadaniach wymagających wysiłku intelektualnego.

Zdolność do koncentracji można trenować i wzmacniać poprzez odpowiednie ćwiczenia i zabawy. Regularne wspieranie dziecka w tym zakresie pozwala poprawić jego umiejętności poznawcze, ułatwia naukę i zwiększa skuteczność działania w różnych obszarach życia.

Oto kilka przykładów zabaw, które można wykorzystać na zajęciach:

1. Gra „Co się zmieniło?”
Dziecko patrzy na ustawione przedmioty przez minutę, po czym odwraca wzrok. W tym czasie zmieniamy położenie jednego z przedmiotów lub usuwamy go. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie, co się zmieniło. Ćwiczenie rozwija pamięć wzrokową i uczy uważnej obserwacji.

2. „Memory” – klasyczna gra pamięciowa
Układamy zakryte pary obrazków, a dziecko ma za zadanie znaleźć pasujące elementy, odkrywając po dwa kartoniki na raz. Gra ta poprawia pamięć i zdolność koncentracji.

3. „Słuchaj uważnie” – gra słuchowa
Czytamy dziecku krótki tekst i umawiamy się, że na wybrane słowo-klucz dziecko wykonuje konkretny gest (np. klaśnięcie). To ćwiczenie rozwija koncentrację i uwagę słuchową.

4. „Znajdź różnice”
Zabawa polega na porównywaniu dwóch podobnych obrazków i znalezieniu kilku różnic między nimi. Pomaga ćwiczyć percepcję wzrokową i skupienie.

5. „Łańcuch skojarzeń”
Pierwsza osoba mówi jedno słowo, np. „dom”, druga wymyśla słowo z nim powiązane, np. „okno”, i tak powstaje łańcuch skojarzeń. Zabawa wspiera myślenie logiczne i koncentrację.

6. „Liczenie wstecz”
Dziecko liczy wstecz np. od 50 do 1, a następnie utrudniamy zadanie, prosząc o liczenie co dwa (50, 48, 46...). To świetne ćwiczenie wspierające koncentrację i sprawność umysłową.

7. „Poszukiwacze skarbów”
Ukrywamy przedmioty w pomieszczeniu i dajemy wskazówki, gdzie mogą się znajdować. Dziecko musi uważnie słuchać i analizować podpowiedzi.

8. „Malowanie według instrukcji”
Dziecko rysuje obrazek na podstawie ustnych instrukcji, np. „narysuj kwadrat, a w nim okrąg”. Ćwiczenie rozwija zdolność słuchania i precyzję.

9. „Układanki i puzzle”
Układanie puzzli pomaga w rozwijaniu koncentracji, percepcji wzrokowej oraz cierpliwości.

10. „Zgadnij, co to?”
Dziecko zamyka oczy i rozpoznaje podany mu przedmiot jedynie za pomocą dotyku. Możemy też opisywać przedmiot słowami, a dziecko odgaduje, o czym mówimy.

Wspieranie dziecka w rozwijaniu koncentracji uwagi powinno być częścią codziennych aktywności. Zabawy i ćwiczenia dostosowane do wieku i możliwości dziecka pomagają poprawić zdolność skupienia się, uważność oraz pamięć, co przekłada się na lepsze wyniki w nauce i większą samodzielność. Warto pamiętać, że im bardziej angażująca i ciekawa forma zabawy, tym skuteczniejsze są efekty.

Bibliografia:

1. Barkley, R. A. (2021). Podręcznik samokontroli. Jak pomóc dzieciom z trudnościami w koncentracji i nadpobudliwością. Gdańsk: GWP.
2. Goleman, D. (1996). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.
3. Kohnstamm, G. A., & Tamis-LeMonda, C. S. (2007). Rozwój dziecka w kontekście społecznym. Warszawa: PWN.
4. Posner, M. I., & Rothbart, M. K. (2014). Mechanizmy uwagi i samoregulacji u dzieci. Nowy Jork: Guilford Press.
5. Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2012). Zintegrowany mózg, zintegrowane dziecko. Kraków: Wydawnictwo UJ.