Porównanie systemów edukacji zawodowej w Finlandii i Polsce na przykładzie zawodu technika ochrony środowiska na podstawie dostępnych dokumentów

Abstrakt:

W artykule przedstawiono porównanie systemów szkolnictwa zawodowego w Finlandii i Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia w zawodzie technik ochrony środowiska. Celem pracy jest identyfikacja kluczowych różnic i podobieństw w strukturze, programach nauczania, metodach kształcenia oraz współpracy z pracodawcami. Na podstawie analizy sformułowano szczegółowe rekomendacje mające na celu poprawę jakości kształcenia zawodowego w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem zawodu technik ochrony środowiska.

1. Wstęp:

Szkolnictwo zawodowe odgrywa kluczową rolę we współczesnym świecie z uwagi na dynamikę zmian technologicznych oraz koncepcję nauki przez całe życie czyli long live learning. Rozwój technologiczny jak i idące wraz z nim zmiany społeczno - socjologiczne generują zapotrzebowanie na dobrze przygotowanych i wykwalifikowanych specjalistów, gotowych do ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Porównanie systemów edukacyjnych różnych krajów pozwala na identyfikację najlepszych praktyk i potencjalnych obszarów do doskonalenia. Artykuł ten stanowi analizę porównawczą systemów szkolnictwa zawodowego w Finlandii i w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem zawodu technik ochrony środowiska.

2. Cechy fińskiego systemu edukacji

Ten kraj północnej Europy zachwyca swoim zorganizowaniem usług publicznych ale dla świata stanowi inspirację w zakresie edukacji ponieważ to fiński system szkolnictwa w tym szkolnictwa zawodowego uchodzi za jeden z najlepszych i najskuteczniejszych na świecie. Cechuje go oprócz wysokiej jakości nauczania również umiejętność dostosowywania programu nauki do zmienności rynku pracy oraz nacisk na zdobycie umiejętności tak cenionych przez pracodawców umiejętności praktycznych. Trzeba nadmienić, że w Finlandii nie ma zawodu technik ochrony środowiska w takim rozumieniu w jakim występuje w Polsce. Podobnie jednak jak w Polsce w Finlandii kwalifikacje w zakresie ochrony środowiska zdobywa się w szkołach zawodowych, które oferują szeroki zakres specjalności związanych z ochroną środowiska oraz podejmując studia wyższe zarówno uniwersyteckie jak i politechniczne.
Finlandia jest krajem, w którym ochrona środowiska i dbałość o dziedzictwo przyrodnicze jest bardzo ważnym elementem życia społecznego. Obywatele tego kraju cechują się wiedzą ekologiczną i wynikającą z niej koniecznością podejmowania działań na rzecz ochrony przyrody. Dlatego kształcenie się w zawodach związanych z ochroną środowiska wiąże się z prestiżem i wynagrodzeniem. W szkole zawodowej w Finlandii można zdobyć takie kwalifikacje jak:

Specjalista gospodarki odpadami - kształcąc się w tym zakresie uczeń zdobywa niezbędną wiedzę dotyczącą rodzajów odpadów oraz technologii ich recyklingu, przetwarzania oraz składowania. Posiada również szczegółową znajomość prawa w tym obszarze.

Specjalista oczyszczania ścieków
Kształcenie się w tej specjalności skupia się na się na obsłudze i konserwacji instalacji oczyszczania ścieków. Uczniowie uczą się przede wszystkim monitorowania jakości wody, obsługi infrastruktury technicznej oczyszczalni oraz przestrzegania norm środowiskowych.

Specjalista w zakresie monitoringu środowiska
Wybierając tę specjalność uczniowie zdobywają wiedzę obejmującą monitorowanie jakości powietrza, wody i gleby, poboru próbek, analizy danych oraz obsługi specjalistycznego sprzętu pomiarowego.

Specjalista w zakresie odnawialnych źródeł energii
W Europie w tym również w Finlandii odnotowuje się dynamiczny rozwój sektora odnawialnych źródeł energii, w związku z tym istnieje zapotrzebowanie na specjalistów w tej dziedzinie, kształcąc się na tym kierunku uczniowie zdobywają wiedzę w zakresie obsługi i konserwacji instalacji fotowoltaicznych, turbin wiatrowych oraz innych systemów wykorzystujących odnawialne źródła energii.

Specjalista w zakresie leśnictwa i ochrony przyrody
Zawód ten obejmuje prace w lasach oraz obszarach chronionych. Uczniowie uczą się zasad zrównoważonej gospodarki leśnej, ochrony biotopów, oraz ochrony gatunków roślin i zwierząt.

Gospodarka, biznes i edukacja w Finlandii są nastawione na współpracę i kooperację. Fiński system edukacyjny odpowiada na zapotrzebowanie kadrowe dla firm zarówno sektora państwowego jak i prywatnego. Współczesna nowoczesna gospodarka rozwija się dynamicznie i co za tym idzie wymaga podejścia bardzo elastycznego. Na takie warunki przygotowany jest fiński system edukacyjny, a jego kluczowe cechy to właśnie elastyczność i dostosowanie do potrzeb rynku pracy. To właśnie ta cecha jaką jest elastyczność pozwala na regularną aktualizację programów nauczania, a do ich współtworzenia zaprasza się lokalnych przedsiębiorców. Takie działanie zapewnia aktualność i zgodność programu nauczania z potrzebami rynku pracy, a nauczyciele mają dużą autonomię w tym zakresie. Te ścisłe relacje systemu edukacji z biznesem owocują zajęciami praktycznymi odbywającymi się w firmach oraz wieloma miejscami stażowymi.
Współpraca z biznesem wymaga przygotowania praktycznego i właśnie na te kompetencje stawi fiński system edukacji. Duży nacisk kładzie się zatem na praktyczne zajęcia w laboratoriach i pracowniach, posiadających kompatybilne z wymogami rynku pracy wyposażenie oraz bogate programy stażowe w firmach co stanowi integralną część programu nauczania Pozwala to uczniom na zdobycie tak cennego doświadczenia zawodowego.
Nowoczesny fiński system edukacji nastawiony jest na indywidualizację kształcenia. Każdy uczeń ma możliwość dostosowania programu nauczania do swoich indywidualnych potrzeb i zainteresowań, a uczniowie objęci są wsparciem ze strony nauczycieli, psychologów i doradców zawodowych.
Kluczowa jest tu rola i pozycja nauczyciela, który ma zagwarantowany przez państwo system specjalistycznych, branżowych szkoleń i jak wspomniano nauczyciel fiński posiada dużą autonomię. Bardzo ważnym elementem tego systemu są wynagrodzenia nauczycieli, będące jednymi z wyższych w społeczeństwie oraz prestiż tego zawodu w Finlandii.

3. System szkolnictwa zawodowego w Polsce:

Polski system szkolnictwa zawodowego branżowego jaki średniego cały czas stara się dopasować do potrzeb rynku pracy i przechodzi proces zmian mających na celu poprawę jakości kształcenia i dostosowanie go do potrzeb biznesu. Kształcenie w zawodzie technik ochrony środowiska odbywa w pięcioletnim technikum. Uczeń nie wybiera konkretnej specjalności, a po pozytywnym zdaniu egzaminu otrzymuje tytuł technika, który ma kompetencje w całym zakresie zagadnień związanych z ochroną środowiska tj. monitoring środowiska, gospodarka odpadami, ochrona wód itd. W kontekście zawodu technik gospodarki odpadami zachodzi dublowanie kompetencji w zakresie odpadów.
Mimo wielu starań nadal system ten nie jest dobrze dostrojony do rynku pracy o czym informują pracodawcy. Skutkuje to trudnościami absolwentów w znalezieniu zatrudnienia w zdobytym zawodzie. Nadal współpraca między szkołami a przedsiębiorstwami nie jest wystarczająca co utrudnia dostosowanie programów do potrzeb rynku.
Potencjalni pracodawcy często skarżą się na słabe przygotowanie praktyczne absolwentów. Powodem takiego stanu rzeczy jest niedofinansowane oświaty gdyż wiele szkół boryka się z brakiem nowoczesnego wyposażenia, adekwatnego do wymagań współczesnych w zakresie ochrony środowiska. Taki stan rzeczy utrudnia prowadzenie zajęć praktycznych. Praktyki w przedsiębiorstwach są zbyt krótkie i nie zapewniają uczniom wystarczającego doświadczenia zawodowego.
Przekształcenia polityczno - gospodarcze oraz ciągle zmiany w systemie edukacji ukształtowały w społeczeństwie przekonanie, że kształcenie ogólne jest bardziej wartościowe niż zawodowe. Przez wiele lat pokutował mit konieczności zdobycia wyższego wykształcenia, które miało zagwarantować sukces zawodowy. Do tego przyczyniło się masowe zamykanie szkół tzw. zawodówek, co odbiło się niskim zainteresowaniem uczniów kształceniem zawodowym. Młodzież, która nie miała oferty kształcenia zawodowego wybierała technika, które zajęły miejsce ww. zawodówek. To spowodowało znaczący spadek prestiżu średniego kształcenia zawodowego, a także obniżenia jego poziomu. W chwili obecnej trwa odbudowa kształcenia zawodowego na poziomie branżowym i średnim. Aby kształcenie zawodowe było skuteczne i zapewniło absolwentowi sukces na rynku pracy konieczne są nakłady finansowe na nowoczesny sprzęt, oraz wykwalifikowaną kadrę.

4. Porównanie obu systemów edukacyjnych na przykładzie zawodu technika ochrony środowiska:

W Finlandii kształcenie w zakresie ochrony środowiska odbywa się w laboratoriach wyposażonych w nowoczesny sprzęt np: analizatory jakości powietrza i wody, systemy monitoringu środowiska oraz oprogramowanie do modelowania procesów środowiskowych. Uczniowie odbywają liczne staże w przedsiębiorstwach zajmujących się ochroną środowiska, takich jak stacje uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków, firmy zajmujące się gospodarką odpadami oraz laboratoria badawcze.
W Polsce kształcenie w tym zawodzie również obejmuje zajęcia teoretyczne i praktyczne, jednak współpraca z pracodawcami i dostęp do nowoczesnych technologii są często ograniczone. Wiele szkół nie posiada wystarczającego wyposażenia laboratoryjnego, a staże w przedsiębiorstwach są często krótkie i nie zapewniają uczniom wystarczającego doświadczenia zawodowego.

5. Rekomendacje dla polskiego systemu szkolnictwa zawodowego w zakresie przygvwania kadr dla branży ochrony środowiska

Zacieśnienie współpracy między szkołami a przedsiębiorstwami poprzez tworzenie partnerstw, organizowanie staży i praktyk dłuższych niż standardowy miesiąc, a także wspólne opracowywanie programów nauczania. Być może konieczna jest zmiana trybu kształcenia aby nie duplikować kompetencji. Można to zrobić w taki sposób aby pierwsze dwa lub dwa i pól roku nauki odbywały się zajęcia teoretyczne za zakresu całej ekologii, a następnie uczniowie wybieraliby specjalność, podobnie jak w modelu fińskim i kształcenie było by bardziej nastawione na zdobycie kompetencji praktycznych.
Kolejnym aspektem jest znaczące podniesienie wynagrodzeń nauczycieli przedmiotów zawodowych. Nie jest możliwym uczyć zawodu np: technik ochrony środowiska kiedy nie ma się rzeczywistego kontaktu z firmami tej branży, brak jest specjalistycznych szkleń dedykowanych nauczycielom zawodu. Trudno sobie wyobrazić sytuację, że mając możliwości zdecydowanie większych zarobków specjaliści, którzy mogliby pracować jako nauczyciele przedmiotów zawodowych wybierają pracę po za oświatą. Ne bez znaczenie jest niski prestiż zawodu nauczyciela. Konieczne jest zatem podjęcie działań odwracających ten trend.

6. Podsumowanie:

Fiński system szkolnictwa zawodowego może stanowić bazę rozwiązań, które można zastosować w Polsce. Oczywiste jest, że nie można kopiować wszystkich rozwiązań ponieważ system edukacji jest odzwierciedleniem ducha narodu i to co sprawdza się w jednym kraju nie koniecznie musi przynosić pozytywne efekty w innym. Jednak są pewne rozwiązania, które można zarekomendować co może przyczynić się do poprawy jakości kształcenia i lepszego przygotowania absolwentów do rynku pracy.
Zwiększenie nacisku na praktyczne co realizuję przez inwestycje w wyposażenie laboratoriów szkolnych w sprzęt jakim aktualnie posługują się profesjonalne firmy. Z branży ochrony środowiska. Pozwoli to uczniom na zdobycie praktycznych umiejętności zgodnych z potrzebami rynku pracy.
Podniesienie prestiżu szkolnictwa zawodowego poprzez kampanie informacyjne i promocję sukcesów absolwentów, a także poprzez podniesienie standardów kształcenia i zwiększenie jego atrakcyjności.
Dostosowanie programów nauczania do potrzeb regionalnego rynku pracy poprzez analizę potrzeb lokalnych przedsiębiorstw i dostosowanie oferty edukacyjnej do ich wymagań.
Większe inwestycje w kształcenie nauczycieli przedmiotów zawodowych np: pakiety specjalistycznych szkoleń dla nauczycieli przedmiotów zawodowych, organizowanie warsztatów i przede wszystkim poprzez podniesienie wynagrodzeń i podniesienie prestiżu zawodu nauczyciele.

Bibliografia:

Hämäläinen, R. (2014). Toward a philosophical framework for researching informal learning at work. Vocations and Learning, 7(1), 63-81.
Lasonen, J., & Kettunen, J. (2011). Vocational education and training in Finland: Towards lifelong learning. International Journal of Training Research, 9(3), 200-213.
Lis, M., Miazga, A. (2016). Ocena jakości polskiego systemu kształcenia zawodowego z perspektywy potrzeb rynku pracy. Edukacja, 1(136). (Artykuł dostarcza informacji o problemach polskiego systemu szkolnictwa zawodowego).
Drogosz-Zabłocka, E., Stasiowski, J. (2021). Kształcenie zawodowe w Polsce – przemiany, organizacja, efekty.
Fortuin, K. P. J., & Bush, J. (2010). Sustainable development education: what can we learn from a complex systems perspective? International Journal of Sustainability in Higher Education.
Billett, S. (2011). Vocational education: Purposes, traditions and prospects. Springer Science & Business Media.
Smela, S. (2007). Rola i zadania standardów kwalifikacji zawodowych w programowaniu zawodowego kształcenia ustawicznego [w:] Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych. Rozwój i współpraca, red. H. Bednarczyk. II. Raporty i publikacje instytucji badawczych:
Eurydice. (b.d.). Finlandia. https://eurydice.org.pl/systemy-edukacji-w-europie/finlandia
Libratus.edu.pl. (b.d.). JAK WYGLĄDA EDUKACJA W FINLANDII?. https://www.libratus.edu.pl/blog/jak-wyglada-edukacja-w-finlandii/
Ngo.pl. (b.d.). System edukacji w Finlandii – model, który inspiruje świat. https://publicystyka.ngo.pl/system-edukacji-w-finlandii-model-ktory-inspiruje-swiat
Policealna.gowork.pl. (b.d.). System oświaty w Finlandii: jak wygląda? https://policealna.gowork.pl/blog/system-szkolnictwa-w-finlandii-etapy-rok-szkolny-system-oceniania/
Senat.gov.pl. (b.d.). Kształcenie zawodowe w Finlandii, Francji, Luksemburgu i Niemczech. Pobrano z: https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/223/plik/ot-694.pdf
Sahlberg, P. (2011). Finnish Lessons: What Can the World Learn from Educational Change in Finland?. Teachers College Press.
Porównanie systemów edukacyjnych państw OECD ze szczególnym uwzględnieniem sposobu konstruowania podstaw programowych https://ibe.edu.pl/images/badania/Profil Absolwenta/Publikacje/Porownanie-systemow-edukacyjnych-panstw-OECD.pdf
Simi Hannu (2013) Raport „SZKOLNICTWO ZAWODOWE W FINLANDII – RAPORT FEDERACJA OŚWIATOWA GMIN REGIONU KALAJOKILAAKSO (KALAJOKILAAKSON KOULUTU” https://zawodowcy.org/wp-content/uploads/2013/09/Raport-szkolnictwo-zawodowe-w-Finlandii.pdf
Czujko-Moszyk, E. (2020). Sukcesy fińskiego systemu edukacji, czyli dlaczego Finlandia szczyci się jednym z najlepszych systemów szkolnictwa na świecie – porównawcze studium przypadku. Studia 1 Edukacyjne, 56, 197–220. https://pressto.amu.edu.pl/index.php/se/article/download/21515/20682/44328
Fazlagić Jan Specyfika fińskiego systemu edukacji na tle Polski. (2015). E-mentor, 59(1), 54–60. https://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/59/id/1164
Jak działa fińska szkoła https://www.mojestypendium.pl/aktualnosci/finski-system-edukacji-utopia/
Finlandia - Eurydice https://eurydice.org.pl/systemy-edukacji-w-europie/finlandia
Grzela, A. (2018). Fińska koncepcja zrównoważonego rozwoju w świetle Agendy 2030. Wybrane aspekty. Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, (1), 47-68. Dostępne na: https://btip.ka.edu.pl/pdf/2018-1/btip2018-1-grzela.pdf
Ministry of Education and Culture Finland. (2021). Education in Finland. Dostępne na: https://okm.fi/en/education-in-finland
Finnish National Agency for Education (EDUFI). (n.d.). Vocational education and training. Dostępne na: https://www.oph.fi/en/education-and-qualifications/vocational-education-and-training
Rosną zagrożenia dla przyrody Finlandii. - Forest Monitor •. (n.d.). Forest Monitor. Dostępne na: https://www.forest-monitor.com/pl/rosna-zagrozenia-dla-przyrody-finlandii/
O lasach i gospodarce leśnej w Finlandii. Spojrzenie energetyczne. - Forest Monitor (n.d.). Forest Monitor. Dostępne na: https://www.forest-monitor.com/pl/o-lasach-i-gospodarce-lesnej-w-finlandii-spojrzenie-energetyczne/
System oświaty w Finlandii: jak wygląda? - Blog Szkoła Policealna GoWork.pl. (n.d.). Szkoła Policealna GoWork.pl. Dostępne na: https://policealna.gowork.pl/blog/system-szkolnictwa-w-finlandii-etapy-rok-szkolny-system-oceniania/
Ochrona jakości wód powierzchniowych w Lappeenranta, Finlandia - Climate-ADAPT. (n.d.). Climate-ADAPT. Dostępne na: https://climate-adapt.eea.europa.eu/pl/metadata/case-studies/protecting-surface-water-quality-in-lappeenranta
TU LUDZIE MOCNO DBAJĄ O NATURĘ I EKOLOGIĘ. Finlandia stawia na ochronę środowiska - YouTube. (n.d.). YouTube. Dostępne na: https://www.youtube.com/watch?v=OscSpJkPmfw
Dz.U. 2019 poz. 991 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego
Dz.U. 2019 poz. 391 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu
Zintegrowana Strategia Umiejętności do 2030 roku. https://kwalifikacje.gov.pl/images/zsu.pdf
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 737).
Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE). (n.d.). ore.edu.pl
Instytut Badań Edukacyjnych (IBE). (n.d.). ibe.edu.pl.