Praca z dzieckiem leworęcznym

Uczeń rozpoczynający naukę szkolną pewnie posługuje się prawą lub lewą ręką . Lewo czy praworęczność jest zakodowana genetycznie. Potencjalny leworęczny może nauczyć się pisać lewą ręką i niezależnie od tego czy wychodzi mu to lepiej czy gorzej, zawsze pozostanie leworęczny, a wpływanie na działania dominującej ręki prowadzą często do dużych zakłóceń funkcjonowania mózgu. Jak pomóc więc uczniom piszącym lewą ręką? To od pracy i wiedzy nauczyciela w tym zakresie będą zależały dalsze postępy i sukcesy dziecka.


Prawa czy lewa ręka?
O tym, która ręka jest sprawniejsza w dokładnym wykonaniu danej czynności decyduje mózg. Lewo czy praworęczność jest zakodowana genetycznie. Potencjalny leworęczny może nauczyć się pisać lewą ręką i niezależnie od tego czy wychodzi mu to lepiej czy gorzej, zawsze pozostanie leworęczny, a wpływanie na działania dominującej ręki prowadzą często do dużych zakłóceń funkcjonowania mózgu. Leworęczne dzieci nie powinny być przestawiane na używanie prawej ręki jako wiodącej gdyż taka zamiana jest "ostrą bezkrwawą interwencją w ludzkim mózgu" z różnymi skutkami. Do takich należą zakłócenia koncentracji, szybkie męczenie się, zaniki pamięci, kłopoty z czytaniem, pisaniem, problemy z wymową aż do zacinania się i jąkania. Z powyższych skutków wynikają również inne, takie jak: poczucie niższej wartości, tendencje do zapominania o tym, czego się nauczyło, obgryzanie paznokci, moczenie się nocne itd.

Badania wykazały, że czynnościowa przewaga jednej strony ciała nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, ale również pracy nóg, oczu i uszu, czyli parzystych organów zmysłowych. Dlatego mówi się też o prawo i lewonożności, prawo i lewooczności. Gdy narządy ruchu i zmysłu dominują po jednej stronie osi ciała w związku z przewagą przeciwległej półkuli mózgu mówimy o lateralizacji jednorodnej i w jej ramach wyróżniamy lateralizację prawostronną i lewostronną.
Innym rodzajem lateralizacji jest lateralizacja niejednorodna i w ramach jej istnieje lateralizacja skrzyżowana - wyraźna przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała. Możemy tu mówić o dziecku praworęcznym, lewoocznym i prawonożnym. Jest to lateralizacja ustalona.

Lateralizacja niejednorodna obejmuje również lateralizację nie ustaloną, czyli słabą. Występuje ona w przypadku braku dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu, np. oburęczność, lewooczność, prawonożność. Świadczy to o równoważności półkul mózgowych. Nieprawidłowa lateralizacja i leworęczność mogą być źródłem różnych trudności dziecka, takich jak: obniżona sprawność motoryki rąk, nieprawidłowe wykształcenie się orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, trudności w czytaniu, pisaniu, niski poziom graficzny pisma.

Typowe błędy w pisaniu i czytaniu:
1. Statyczne odwracanie liter, mylenie liter o podobnych kształtach, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni, np. b-d, b-p, u-n, w,m.
2. Dynamiczne odwracanie liter, przestawianie znaczenia w wyrazie, np. od-do, kot-tok.
3. Uporczywe opuszczanie liter, dodawanie liter, sylab, wyrazów.
4. Błędne odtwarzanie liter, np. los-las, sęk-sok.
Zjawiskiem często występującym u dzieci w klasie pierwszej jest pismo lustrzane.

Dzielimy je na dwie formy:
1. Odwracanie pojedynczych liter i cyfr pisanych w izolacji lub w środku wyrazu.
2. Jako odbicie normalnego pisma.
Pismo lustrzane może występować jako objaw fizjologiczny. W wieku poniemowlęcym dzieci często "czytają" przeglądając obrazki w książce trzymanej " do góry nogami". We wczesnych fazach wieku przedszkolnego (do 5-6 lat) mamy do czynienia z odwracaniem podczas zapisywania poszczególnych cyfr, liter drukowanych oraz pisaniem od prawej do lewej strony krótkich wyrazów.
Zwykle objawy pisma lustrzanego samoistnie ustępują, ale jeżeli przetrwały do wieku szkolnego i utrzymują się jeszcze w drugiej połowie klasy pierwszej i w okresie późniejszym, może być to objawem nieprawidłowego rozwoju lateralizacji i orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Objawy te mogą też występować u dzieci lewostronnych zmuszanych do pisania prawą ręką. Gdy dziecko wróci do pisania lewą ręką pismo lustrzane zanika. Pisanie literami pisanymi pomaga także wyeliminować problem pisma lustrzanego.

Leworęczności nie traktujemy jako stanu patologii, ale musimy wziąć pod uwagę to, że dziecko leworęczne ma początkowo trudności techniczne z opanowaniem umiejętności pisania. Zasadniczym problemem pedagogicznym jednak nie są trudności techniczne dziecka leworęcznego, lecz konsekwencje niewłaściwego z nim postępowania.

Psycholodzy zalecają, aby w celu zagwarantowania niezakłóconego przebiegu procesu uczenia pisania i czytania brać pod uwagę następujące aspekty:
• leworęczni potrzebują swobody ruchu
• przy pisaniu najważniejsza jest postawa
• oznakowanie miejsc właściwego ułożenia ręki i zeszytu
• prawidłowy sposób trzymania pióra
• kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego

Czy szukać pomocy specjalisty gdy dziecko jest leworęczne ?

Jeśli dziecko jest leworęczne i nie ma większych problemów w trakcie różnych ruchowych czynności, profilaktyczna wizyta u specjalisty (psycholog, pedagog) nie jest konieczna. Na pewno ważne jest poinformowanie nauczycielki dziecka jeśli zaczyna ono szkołę o tym fakcie. Umożliwi mu to od początku odpowiednią naukę: postawy przy ławce i przy pisaniu, miejsca w ławce itp.
Nauczyciel w praktyczny sposób powinien pokazać rodzicom jak dziecko ma siedzieć, jak ustawiać rękę i zeszyt przy pisaniu. Pomocny będzie także pedagog szkolny.

Jeśli natomiast w toku nauki pisania, rysowania pojawią się problemy i trudności wówczas dziecko zostanie najprawdopodobniej skierowane na badania do poradni. Obok różnych rutynowych testów (bad. inteligencji) zostanie poddane prostym próbom pozwalającym określić lateralizację także w zakresie czynności oka, nogi. Być może efektem tego będzie zalecenie aby maluch uczęszczał na ćwiczenia rekompensacyjne w szkole i w odpowiedni sposób ćwiczył w domu.

Bardzo ważne jest stworzenie odpowiedniej atmosfery wokół dziecka leworęcznego. Atmosfery akceptacji i zrozumienia ewentualnych trudności. Przed rodzicami leży także trudne zadanie zmotywowania dziecka do dodatkowej pracy - na ćwiczeniach rekompensacyjnych, czy dodatkowych w domu.

Bibliografia:
1. M. Bogdanowicz „Leworęczność u dzieci” wyd. „Topos” Gdańsk 2003
2. M. Bogdanowicz „Ćwiczenia grafomotoryczne H. Tymichowej usprawniające technikę rysowania i pisania” wyd. „Topos” Gdańsk 1991
3. H. Spionek „Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych” PZWS Warszawa 1970