Trudności adaptacyjne w świetle literatury pedagogiczno-psychologicznej

Przedszkole jako placówka edukacyjno-wychowawcza

Wiek przedszkolny obejmuje dzieci od 3 do 6 roku życia. Jednak w niektórych wypadkach do przedszkola przyjmowane są również dzieci od 2,5 roku życia. Warunkiem przyjęcia dziecka do placówki jest opanowanie przez niego podstawowych czynności takich jak: umiejętność samodzielnego ubierania i rozbierania się, samodzielne korzystanie z łazienki(potrzeby fizjologiczne), sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych, samodzielne spożywanie posiłków. [ A.Klim-Klimaszewska. Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego. Erica. Warszawa 2011. S. 30] Struktura wiekowa grup w przedszkolu jest bardzo ważna. Tworząc grupę trzeba mieć na uwadze ogólny rozwój fizyczny dzieci oraz ich wiek. Dzięki skompletowaniu grupy według tych wskazówek nauczycielowi prowadzącemu będzie łatwiej dobierać metody oraz formy pracy i dostosować ich poziom do grupy. [ Z. Ostrach. Praca przedszkola wybrane zagadnienia teoretyczne, praktyczne i organizacyjne. Wydawnictwo Impuls. Kraków 2016. S. 34] 2-3 latek rozpoczynający swoją edukację w przedszkolu posiada wiele właściwości rozwojowych niesprzyjających przystosowaniu się do przedszkola. Mowa tu o niskim poziomie autoidentyfikacji, dużej reaktywności na wiele bodźców, przewadze sfery emocjonalnej i wynikających z tego konsekwencji w zaspokajaniu potrzeb dziecka. A także niski poziom umiejętności językowych, teraźniejszy poziom rozwoju poznawczego i sposób rozumienia pojęć czasu i przestrzeni bardzo potrzebnych do odnalezienia się w nowym środowisku społecznym, mała świadomość środowiska materialnego, w którym dziecko ma pozostać na kilka godzin i być samodzielne, obecność niesprzyjających skłonności w rozwoju charakteru dziecka, w rozwijaniu przynależności do grupy. [ A.Klim-Klimaszewska. Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego. Erica. Warszawa 2011. S. 30] Placówka przedszkolna oprócz zadań edukacyjno-wychowawczych zapewnia również możliwość zabawy oraz nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do potrzeb rozwojowych dziecka [ A.Klim-Klimaszewska. Trzylatek w przedszkolu gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej. Wydawnictwo Erica. Warszawa 2010. S.60]. Środowisko przedszkolne jest bardzo ważnym etapem pracy nauczyciela. Od tego etapu zależą późniejsze efekty pracy wychowawczej oraz postępy osiągane przez wychowanków w przedszkolu. Tok organizacji tego środowiska trwa przez cały okres pobytu w przedszkolu i dotyczy każdej nowej grupy. Jest to postępowanie, które ułatwi oraz usprawni pracę wychowawczą z grupą dzieci. Wychowawca grupy powinien przykładać dużo uwagi do tego, aby sala przedszkolna zawierała wszystkie elementy, które przyczyniać będą się do bezpiecznego pobytu dziecka w placówce oraz kształtować poczucie porządku w rytmie dnia. Wszyscy nauczyciele zatrudnieni w placówce zobowiązani są stwarzać optymalne warunki sprzyjające rozwojowi przedszkolaków oraz zapewniać im różnorodne bodźce, które są niezbędne do dalszego funkcjonowania w przyszłości. Stymulowanie najmłodszych do nabywania różnych umiejętności oraz wcielania się w nowe role, głównie poprzez zabawę przynosi bardzo duże korzyści w rozwoju intelektualnym. W aranżacji przedszkola ważne jest uwzględnienie kilku kwestii podstawowych, z których główne to: struktura wiekowa dzieci, zagospodarowanie sali przedszkolnej, wyposażenie sali przedszkolnej, adaptacja dziecka w placówce oraz współpraca przedszkola ze środowiskiem [ Z. Ostrach. Praca przedszkola wybrane zagadnienia teoretyczne, praktyczne i organizacyjne. Wydawnictwo Impuls. Kraków 2016. S.33]. Wychowanie w podstawie programowej przedszkola zmierza do realizacji określonych celów, należą do nich: wspomaganie rozwoju uzdolnień dziecka oraz kształtowanie czynności intelektualnych potrzebnych mu w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji, budowanie systemu wartości, w tym wychowanie dziecka tak żeby lepiej orientowało się w tym co jest dobre, a co złe. I kolejno kształtowanie w dziecku odporności emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach w tym także do łagodnego znoszenia stresów i porażek, rozwijanie umiejętności społecznych, które są potrzebne do budowanie pozytywnych relacji z innymi dziećmi oraz osobami dorosłymi. Stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce wychowanków o zróżnicowanych możliwościach fizycznych oraz intelektualnych, troska o zdrowie dziecka oraz sprawność fizyczną, zachęcanie do wspólnych gier i zabaw. Budowanie wiedzy dziecka o świecie społecznym, przyrodniczym, technicznym oraz rozwijanie umiejętności prezentowania swoich przemyśleń w sposób zrozumiały dla innych. Wprowadzanie dziecka w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne. Kształtowanie poczucia przynależności społecznej np. do rodziny, grup rówieśniczych, wspólnoty oraz postawy patriotyczne, zapewnienie dziecku lepszych szans edukacyjnych poprzez jego ciekawość, aktywność i samodzielność, a także kształtowanie tych wiadomości oraz umiejętności, które są ważne w edukacji szkolnej. Aby osiągnąć wyżej wymienione cele nauczyciel przedszkolny wspomaga rozwój, wychowuje i kształci dzieci zgodnie z ich potencjałem i możliwościami w relacjach ze środowiskiem społecznym kulturowym oraz przyrodniczym [ A.Klim-Klimaszewska.Trzylatek w przedszkolu gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej. Wydawnictwo Erica. Warszawa 2010. S.60-62]. Przedszkole jak wiadomo jest placówką edukacyjno-wychowawczą. Termin edukacja oraz wychowanie ma wiele różnych znaczeń wg różnych autorów.

Według W. Okonia
Edukacja jest to ogół procesów i oddziaływań, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży, stosownie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych. [ W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa, Wydawnictwo Żak, s.87 (S.Nowak, 2007)]
Według W. Okonia
Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo – instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno – motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem: świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (m. in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społecznych, kulturalnych i religijnych) systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania własnej osobowości [ http://pedagogika-ogolna.wyklady.org/wyklad/174_pedagogika-ogolna-podstawowe-pojecia-.html
(dostęp 05.10.2016)] Głównym celem placówek przedszkolnych jest wszechstronny rozwój osobowości dziecka, przejawiającej się w sferze intelektualnej, emocjonalnej, wolicjonalnej, w aktywność i ruchowej, społecznej i poznawczej, w twórczości artystycznej i wrażliwości estetycznej. Placówki takie zapewniają opiekę, wychowanie oraz edukacje w atmosferze akceptacji oraz bezpieczeństwa oraz tworzą warunki przygotowania dziecka do podjęcia edukacji w szkole czy gotowości szkolnej. Wobec rodziców oraz opiekunów prawnych pełnią funkcję wspierającą działania wychowawcze. [ A. Klim- Klimaszewska, Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2011, s.7]

Cele wychowania w przedszkolu

Kierowanie rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym zmierza do tego aby wpoić mu wartości zawarte w celach wychowania przedszkolnego. Podstawa programowa określa, że celem tego wychowania jest: wspomaganie dziecka w rozwijaniu uzdolnień oraz kształtowaniu czynności intelektualnych potrzebnych do życia codziennego i w dalszej edukacji. Wychowanie tak aby dzieci wiedziały co dobre a co złe, kulturalne zwracanie się do innych, kształtowanie odporności emocjonalnej czyli radzenie sobie w sytuacjach trudnych i stresowych. A także rozwijanie umiejętności społecznych, troska o zdrowie dzieci i ich rozwój fizyczny, budowanie dziecięcej wiedzy o tym co je otacza oraz prezentowanie przez nie swoich przemyśleń. Wprowadzanie dzieci w estetykę oraz umiejętności wypowiadania się przez muzykę oraz małe formy teatralne, kształtowanie uczucia przynależności i zapewnienie lepszej szansy w edukacji poprzez aktywność samodzielność i wspieranie. [ A. Klim- Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna nowa podstawa programowa, Warszawa 2010, Erica, s. 111]

Funkcje oraz zadania przedszkola

Przedszkole jest instytucją powołaną do wypełniania określonych zadań i funkcji. [ M. Kwiatkowska Z. Topińska, Pedagogika przedszkolna, Warszawa 1978, Wsip, s.17] Zgodnie z założeniami podstawy programowej przedszkole pełni funkcję opiekuńczą wychowawczą i kształcącą. Opieka, wychowanie oraz edukacja powinny odbywać się w warunkach przyjaznych i dostosowanych do rozwoju dziecka. Zadania edukacji przedszkolnej dzielą się na konkretne wychowanie zdrowotne, moralno-społeczne, umysłowe, techniczne i estetyczne. Wychowanie zdrowotne to dbanie o bezpieczeństwo swoje oraz innych, kształtowanie odpowiednich nawyków związanych z higieną, nauka czynności samoobsługowych. Wychowanie społeczno-moralne to kształtowanie umiejętności społecznych, funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych, poszanowanie zwierząt i roślin. Funkcja umysłowa czyli wspieranie w rozwoju czynności intelektualnych stosowanych w poznawaniu i rozumieniu siebie oraz otoczenia, wspomaganie poprzez zabawy konstrukcyjne oraz zainteresowania techniczno-matematyczne, nauka pisania i czytania.. Wychowanie techniczne to rozwijanie zainteresowań oraz umiejętności konstrukcyjnych, poszanowanie pracy swojej jak i innych rozumienie istot zjawisk atmosferycznych. Natomiast wychowanie estetyczne to rozwijanie wyobraźni, wrażliwości na estetykę i twórczość w kontaktach ze sztuką. [ A. Klim- Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna nowa podstawa programowa, Warszawa 2010, Erica, s. 112-114]

Formy pracy w przedszkolu

Podczas pobytu dziecka w przedszkolu nauczyciel stosuje różne formy pracy z dziećmi. Do podstawowych form pracy z dzieckiem należą: zabawy dowolne, zajęcia obowiązkowe oraz sytuacje okolicznościowe.
1.Zajęcia i zabawy dowolne podejmowane przez dzieci z własnej inicjatywy
w wyznaczonym czasie dnia. Mają one charakter indywidualny lub zespołowy. Podczas zabaw swobodnych dzieci mogą zorganizować sobie zajęcia taneczne, konstrukcyjne, badawcze i inne. Mogą być to również zabawy w kącikach tematycznych.
2.Zajęcia obowiązkowe są to czynności samoobsługowe, spacery, wycieczki oraz zajęcia realizowana przez nauczyciela w oparciu o podstawę programową.
3.Sytuacje okolicznościowe to nieoczekiwane sytuacje, które nasuwają dzieciom jakieś problemy, które wynikają z ich zainteresowań, obserwacji przeżyć czy też samopoczucia. Stwarzają one nauczycielowi możliwości wychowawcze do rozmów indywidualnych, odpowiedzi na pytania czy też rozwiązywania konfliktów. [ Ibidem, s. 116-117]

Metody pracy z dziećmi

W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym stosuje się :
1. Metody czynne czyli oparte na działaniu. Do metod czynnych zalicza się;
a)metodę samodzielnych doświadczeń: stwarzanie warunków do samodzielnej
i spontanicznej zabawy oraz innych form dowolnej działalności dziecka;
b)metodę kierowania własną aktywnością dziecka: inspirowanie spontanicznych poczynań dziecka poprzez zachętę, sugestie i radę ;
c)metodę zadań stawianych dziecku: inspirowanie do odkrywanie nowych zjawisk oraz do przyswajania i stosowania w praktyce określonych umiejętności;
d)metodę ćwiczeń: metoda pobudzająca dziecko do powtarzania różnych czynności w celu rozwijania sprawności, utrwalenia umiejętności i kształtowania postaw;
2. Metody oglądowe czyli oparte na obserwacji. Zalicza się do nich;
a)metodę obserwacji i pokazu: obejmuje zjawiska, przedmioty i czynności, na których nauczyciel chce skupić uwagę dzieci;
b)metodę przekładu osobistego nauczyciela: dostarcza dzieciom normy, zasady postępowania;
c)metodę udostępniania dzieł sztuki: oglądanie przez dzieci dział sztuki oraz słuchanie muzyki w ramach zajęć edukacji przedszkolnej;
3. Metody słowne czyli oparte na słowie zalicza się do nich:
a)rozmowy, opowiadania i zagadki: rozwijanie procesów poznawczych i poszerzanie wiedzy dzieci;
b)objaśnienia i instrukcje: nabywanie przez dzieci różnych umiejętności i sprawności;
c)sposoby społecznego porozumienia: czyli wpojenie dzieciom zachowań dobrych i złych;
d)metody żywego słowa: pobudzenie uczuć oraz procesów poznawczych[ A. Klim- Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna nowa podstawa programowa, Warszawa 2010, Erica, s. 117-118]
Organizacja zajęć w przedszkolu
Organizacja zajęć rozpoczyna się od przygotowania scenariusza zajęć, środków dydaktycznych oraz innych pomocy edukacyjnych. Aby ułatwić dzieciom skupienie się na zajęciach, z otoczenia należy usunąć bodźce rozpraszające ich uwagę. Dzieci najmłodsze lub nowo przybyłe mogą mieć problemy ze skupieniem uwagi chociaż na 10 min. Aby podstawa programowa była prawidłowo realizowana pobyt dziecka w przedszkolu w wymiarze tygodnia należy podzielić następująco: [ Z. Ostrach. Praca przedszkola wybrane zagadnienia teoretyczne, praktyczne i organizacyjne. Wydawnictwo Impuls. Kraków 2016. S.42]
1/5 czasu należy przeznaczyć na zabawę swobodną dzieci z niewielkim udziałem nauczyciela;
1/5 czasu w przypadku dzieci najmłodszych ¼ dzieci spędzają na świeżym powietrzu;
1/5 czasu stanowią zajęcia dydaktyczno wychowawcze według podstawy programowej.
Pozostały czas przeznacza się wg potrzeb na czynności higieniczne i pielęgnacyjne, pomoc psychologiczno pedagogiczną oraz zajęcia rewalidacyjne dla dzieci niepełnosprawnych.[ https://men.gov.pl/wp-content/uploads/2016/06/17.06.2016-zalacznik-nr-1-do-podst.-progr.-kszt.-ogolnego.pdf ( dostęp dn 10.04.2017 17:33)]

Adaptacja dziecka do warunków przedszkolnych

W literaturze przedmiotu istnieje wiele określeń terminu adaptacji, czyli przystosowania. Według W. Okonia:
Adaptacja – „( z języka łacińskiego adaptatio czyli przystosowanie) w biologii zachowanie przystosowawcze organizmu w stosunku do zmian zachodzących w środowisku, ewentualnie zmiana budowy ciała. Adaptacja społeczna czyli proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego.”
Czynniki regulujące prawidłowy przebieg adaptacji społecznej:
uspołecznienie jednostki kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi;
dobro społeczne;
inteligencja i znajomość własnych możliwości.
Dzięki adaptacji społecznej człowiek staje się coraz lepiej przygotowany do zdrowego, przynoszącego mu zadowolenie i społecznie wartościowego życia. W procesie tym ważną rolę odgrywają takie cechy jak: inteligencja, wychowalność, samodzielność, odpowiedzialność, samopoznanie, przynależność do jakichś grup społecznych, spolegliwość. Adaptacja zmysłowa polega na zmniejszeniu się wrażliwości zmysłów na bodźce działające przez dłuższy czas (zapachy, barwy, dźwięki) lub na przystosowaniu zmysłów do lepszego odbioru bodźców np. adaptacja do ciemności.[ W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny ,Adaptacja.]
W literaturze istnieje podział czynników ważnych dla procesu adaptacji dziecka, dzielimy je na :
Czynniki endogenne, czyli wewnętrzne;
Czynniki egzogenne, czyli zewnętrzne.
Do czynników endogennych należy: wiek dziecka, płeć, indywidualne cechy układu nerwowego, stan zdrowia, ogólny poziom rozwoju psychoruchowego.
Do czynników egzogennych należy:
a)środowisko rodzinne,
b)warunki bytowe rodziny,
c)liczba członków rodziny,
d)stosunki wzajemne w rodzinie,
e)postawy rodziców,
f)system wychowania.
Cechy nowego środowiska, czyli czynniki egzogenne zawierają:
a)warunki lokalowe;
b)wyposażenie;
c)liczba dzieci w grupie;
d)oddziaływania wychowawcze nauczycieli [ A. Klim-Klimaszewska, Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2011, s.16].
Według literatury najważniejszym czynnikiem endogennym warunkującym adaptację dziecka do nowego środowiska przedszkolnego jest wiek. Przystosowanie dziecka do przedszkola uwarunkowane jest jego rozwojem psychoruchowym. Do właściwości niesprzyjających przystosowaniu należy zaliczyć niski poziom autoidentyfikacji, wysoka reakcja na dużą ilość bodźców, dominacja sfery emocjonalnej i wynikające stąd konsekwencje w zaspokajaniu potrzeb dziecka np. potrzeby bezpieczeństwa, miłości. I kolejno niski poziom komunikacji językowej, poziom rozwoju poznawczego i sposobu rozumienia czasu oraz przestrzeni, nieznajomość środowiska materialnego, w którym dziecko ma być samodzielnie przez wiele godzin, obecność niesprzyjających tendencji w rozwoju osobowości dziecka w rozwijaniu jego poczucia przynależności do grupy społecznej. Za najtrudniejsze dla dziecka uznaje się: zmianę dotychczasowych standardów zaspokajania potrzeb, nawiązywanie kontaktów interpersonalnych z nowymi ludźmi, zdobywanie szybkiej orientacji w sytuacji materialnej przedszkola, poczucie przynależności do grupy społecznej, zmiana rytmu i trybu dnia dziecka, inna pozycja dziecka w grupie [ A. Klim-Klimaszewska, Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego,Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2011, s.30-31]. Adaptacja jest procesem bardzo ciężkim dla rodziców jak i dzieci.
Czynnikami ułatwiającymi proces adaptacji są: pozytywne mówienie o placówce, zaufanie do nauczycieli, pozytywne doświadczenia dziecka przy pobycie z innymi osobami dorosłymi, ułatwienie dziecku kontaktów z innymi dziećmi np. na placu zabaw, usamodzielnianie dziecka, odpowiednie ubieranie dziecka (ubranie nie krępujące ruchów). Jasno ustalone zasady i konsekwentne się ich trzymanie, akceptacja dziecka, wsparcie dziecka w trudnych dla niego chwilach, krótkie pożegnanie, czas dla dziecka po jego odebraniu np. wspólna zabawa, ujednolicenie rytmu dnia, wcześniejsze odbieranie podczas okresu adaptacji 2-3h dziennie w przedszkolu.
Czynnikami utrudniającymi proces adaptacji są: straszenie dzieci w domu przez rodziców przedszkolem oraz jego personelem, traktowanie dziecka jako przedmiot działań adaptacyjnych, a nie podmiot, brak udziału rodzica w godzinach adaptacyjnych organizowanych przez przedszkole, brak reguł, zasad oraz konsekwentnego ich przestrzegania. Brak doświadczenia dziecka w kontaktach z rówieśnikami oraz osobami dorosłymi, nadopiekuńczość rodziców wobec dziecka, złe przyzwyczajenia dziecka, pośpiech rodziców, brak pożegnania w przedszkolu oraz brak rozmów z dzieckiem. A ponadto niespełnione obietnice, mówienie w obecności dziecka przez rodziców negatywnych rzeczy o przedszkolu, brak wsparcia dla dziecka, obrażanie się na dziecko, krzyk na dziecko spowodowany np. jego płaczem. Za wykazujące trudności w adaptacji uważa się dziecko, które przez długi okres czasu na terenie placówki przedszkolnej przejawia zachowania, które świadczą o jego złym samopoczuciu. Zachowania te różnią się znacznie od zachowań poprzedzających wstąpienie do przedszkola. Są to również charakterystyczne zmiany w zachowaniu dziecka zauważone przez rodziców po rozpoczęciu uczęszczania do placówki.

Cztery typy zaburzeń w adaptacji

1.Dzieci pozornie przystosowane, miłe, grzeczne oraz podporządkowane, a zarazem milczące, małomówne, nieśmiałe o wysokiej lękliwości, która uniemożliwia im działanie.
2.Dzieci o ogólnie niskim nastroju, natężonej drażliwości oraz płaczliwości, wyrażające brak łaknienia i duże trudności w zasypianiu
3.Dzieci nawiązujące negatywne kontakty z rówieśnikami, agresywne, o wysokiej ruchliwości i znacznej reaktywności emocjonalnej
4.Dzieci nieposłuszne, niepokorne czyli zbuntowane, niezadowolone, złe, niechętnie odnoszące się do przedszkola oraz rówieśników.
Cechy dziecka wykazujące trudności w adaptacji: negatywne stosunki uczuciowe do przedszkola, płacz podczas rozstania z rodzicami, brak zgody dziecka na pozostawienie go w nowym miejscu, negatywne wypowiadanie się dziecka o przedszkolu, niechętne przychodzenie do przedszkola. Takie zachowania dziecka świadczą o zaburzeniu kontaktów społecznych, unikania ich nawiązywania lub nie podejmowania kontaktów społecznych proponowanych przez nauczyciela i inne dzieci. Dzieci mające problem z adaptacją przejawiają wiele negatywnych zachowań społecznych, nie wykazują spontaniczności w zabawie, odmawiają uczestnictwa w zabawach organizowanych przez nauczyciela. W zachowaniach tych dzieci dominuje płacz, agresja oraz silny sprzeciw.
Zaburzenia sfery emocjonalnej wynikające z problemów adaptacyjnych.
Zaburzenia te mogą objawiać się w: zbyt słabym opanowaniu i regulowaniu zewnętrznych przejawów reakcji emocjonalnych i braku podporządkowania ich wymaganiom otoczenia, w nieadekwatności reakcji emocjonalno- uczuciowych w stosunku do społecznych sytuacji, które je wywołały, we wzroście liczby i siły negatywnych reakcji emocjonalno-uczuciowych i ich przewadze nad reakcjami pozytywnymi. A ponadto w zbyt małej ilości reakcji pozytywnych, co może prowadzić do obojętności uczuciowej. W zbyt słabym rozwoju uczuć społecznych i braku dominacji tych uczuć nad prostymi reakcjami emocjonalnymi, w tworzeniu się uogólnionych, niewłaściwych postaw emocjonalno- uczuciowych.
Syndromy zaburzeń emocjonalnych dzieci wykazujących trudności adaptacyjne: reakcje nerwicowe: reakcje, które cechują się często zmieniającymi się objawami, zaburzenia w strukturze osobowości: zachowania agresywne; bierne bądź wycofujące się, zaburzenia zachowania: będące wyrazem agresji, mające charakter społeczny, zaburzenia psychotyczne: [ A.Klim-Klimaszewska. Witamy w przedszkolu wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego. Erica. Warszawa 2011. S.34-37]

Zasady postępowania rodzica z dzieckiem, które zaczyna uczęszczać do przedszkola

1.Rozstanie rodzica z dzieckiem: Jest to bardzo trudna chwila, którą niektórzy rodzice przeciągają w nieskończoność. Z większości opinii nauczycieli oraz rodziców dzieci starszych pożegnanie powinno być serdeczne, ale krótkie. Dziecko powinno wiedzieć kiedy rodzic po nie przyjdzie np. po obiadku, a rodzic powinien dotrzymać danego dziecku słowa;
2.Przyjście po dziecko: rodzic, który przychodzi po dziecko powinien przyjść po nie o umówionej porze. Dziecko wie wtedy, że rodzic dotrzymuje słowa i z dnia na dzień chętniej idzie do przedszkola ponieważ wie, że opiekun na pewno po niego przyjdzie;
3.Leżakowanie: zakup poszewki na poduszkę, piżamy jak i kapciuszków powinien być wykonany razem z dzieckiem. Dziecko powinno mieć możliwość samodzielnego wybrania rzeczy, które mu się podobają;
4.Jedzenie: często pierwszym pytaniem rodzica odbierającego dziecka z przedszkola jest czy on/ ona jadł ? Lub czy moje dziecko wszystko zjadło ? W przedszkolu nauczyciel pomaga dziecku w zjedzeniu posiłku, ale nie zmusza go na siłę. Często rodzice są zdziwieni, że dziecko zjadło np. surówkę, a w domu jej nie je, ale jest to normalne ponieważ wiele dzieci w grupie zjada więcej niż w domu;
5.Ubranie: strój dziecka powinien być przede wszystkim wygodny, nie powinien krępować ruchów dziecka, ani zawierać zbędnych sprzączek, guzików czy zatrzasków, spodnie lub spódniczka powinny być na gumcę, buty wsuwane lub na rzepy;
6.Dziecka nie należy pod żadnym pozorem straszyć przedszkolem [ A. Jegier, Moje dziecko w przedszkolu, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2001, s. 31-38].

Współpraca z rodzicami jako element adaptacji dziecka do warunków przedszkolnych

Współpraca rodziców z nauczycielami względem adaptacji dziecka trzyletniego do przedszkola powinna obejmować następujące płaszczyzny: wzajemna wymiana informacji o dziecku, znajomość pracy dydaktyczno -wychowawczej przedszkola, starania zapewnienia dziecku warunków prawidłowego rozwoju, inicjowanie poczynań pedagogicznych nauczycieli, pomoc w ulepszaniu pracy placówki, partnerstwo w wspólnych działaniach z nauczycielem.
Współdziałanie w powyższych obszarach powinno opierać się na: pozytywnej motywacji, partnerstwie, wielostronnym przepływie informacji, jedności oddziaływań wychowawczych, aktywna i systematyczna współpraca. W literaturze przedmiotu istnieje wiele podziałów form współpracy rodziców z nauczycielami.
Według A. Klim-Klimaszewska formy kontaktów dzielimy na:
a)Kontakty zbiorowe: zapoznanie rodziców z treścią programu wychowawczo dydaktycznego oraz metodami jego realizacji, informowanie o osiągnięciach dzieci, postawach koleżeńskich, działaniach na rzecz innych, rozwój zainteresowań, organizowanie spotkań merytoryczno- szkoleniowych poświęconych określonym kwestiom wychowawczym, zdrowotnym, psychologicznym, socjologicznym.
b)Kontakty grupowe: spotkania rady rodziców z wychowawcami, spotkania przedstawicieli społeczności rodziców, spotkania metodyczne np. zajęcia otwarte, współudział rodziców w organizacji wycieczek i imprez kulturowych oraz sportowych, projektowanie i wykonywanie dekoracji oraz pomocy dydaktycznych.
c)Kontakty indywidualne: konsultacje pedagogiczne, indywidualne rozmowy, wizyty domowe nauczycieli, kontakty telefoniczne, kontakty korespondencyjne, gromadzenie prac dzieci i pokazywanie rodzicom [ A. Klim-Klimaszewska, Trzylatek w przedszkolu gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej, Erica, Warszawa 2010, s. 71-76]
Przedstawione powyżej formy kontaktów pokazują, iż rodzice mają bardzo dużo możliwości współpracy z przedszkolem. Z rodzicami współpracują oprócz wychowawców grupy: inni rodzice, dyrekcja, całe grono pedagogiczne. W placówkach oświatowych działają również rady rodziców. Rada rodziców reprezentuje ogół rodziców dzieci uczęszczających do konkretnej placówki. W skład rady wchodzi po jednej osobie z każdego oddziału. Rada wybierana jest podczas zebrania z rodzicami podczas tajnych wyborów. Rada rodziców może występować do dyrektora z różnymi wnioskami oraz opiniami. Do kompetencji rady rodziców należy: Uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną:
a)programu wychowawczego przedszkola,
b)programu profilaktyki: opiniowanie poprawy funkcjonowania placówki, opiniowanie planu finansowego.