Mózgowe porażenie dziecięce

Pojęcie mózgowego porażenia dziecięcego
1.1 Czym jest mózgowe porażenie dziecięce
1.2 Przyczyny powstania mózgowego porażenia dziecięcego
1.3 Kliniczne postacie mózgowego porażenia dziecięcego
1.4 Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego
1.5 Metody usprawniania rozwoju dziecka z mózgowym
porażeniem dziecięcym

Rozdział I
1.1 Czym jest mózgowe porażenie dziecięce
Ze względu na różnorodność objawów oraz zaburzeń i nieprawidłowości charakteryzujących mózgowe porażenie dziecięce nie ma jednoznacznej definicji określającej to schorzenie. Ogólna definicja to zespół przewlekłych
i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego powstałych
w wyniku uszkodzenia mózgu w czasie ciąży (20%), w czasie okołoporodowym (60%) lub w pierwszych latach życia (20%).
W zespole mózgowego porażenia dziecięcego jednym z objawów uszkodzenia mózgu jest niepełnosprawność ruchowa. Ze względu na niewłaściwe napięcie mięśni powstają wtórne opóźnienia w innych strefach. Mogą współistnieć zaburzenia dotyczące niepełnosprawności intelektualnej, padaczki, mowy, wzroku i słuchu. Uszkodzenia mózgu nie pogłębiają się jednak objawy mogą się nasilać, związane jest to z rozwojem dziecka. Stopień i rodzaj niepełnosprawności zależy od wielkości obszaru i miejsca uszkodzenia mózgu, zatem każdy przypadek schorzenia jest inny. Przejawia się innym zespołem objawów.
Mózgowego porażenia dziecięcego nie da się wyleczyć, albowiem nie potrafimy zregenerować uszkodzonych komórek nerwowych. W niektórych przypadkach, gdy uszkodzenie mózgu nie jest rozległe lub nie jest w strategicznych ośrodkach, w wyniku rehabilitacji możliwe jest uzyskanie sprawności pozwalającej na samodzielne funkcjonowanie. Na świecie żyje około siedemnaście milionów osób z mózgowym porażeniem dziecięcym. Statystycznie na tysiąc urodzonych dzieci dwoje rodzi się z zespołem zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego.

1.2 Przyczyny powstania mózgowego porażenia dziecięcego
Wyróżnia się trzy etapy życia w których dochodzi do mózgowego porażenia dziecięcego: w okresie prenatalnym, w okresie okołoporodowym lub po urodzeniu we wczesnym dzieciństwie.
• Przed urodzeniem przyczynami mogą być: urazy brzucha matki, niedotlenienie, przewlekłe choroby matki w czasie ciąży, zakażenia płodu zaburzenia rozwojowe, energia promienista, leki, substancje
o działaniu toksycznym, palenie tytoniu, alkohol, wady genetyczne, konflikt serologiczny, niedobory witaminowe, niedobory białka
i minerałów oraz pozaustrojowe zapłodnienie.
• Okołoporodowe: wcześniactwo, krwawienie śródczaszkowe, niedotlenienie, urazy okołoporodowe, znacznie nasilona żółtaczka noworodkowa, wczesne odejście wód płodowych, nieprawidłowe ułożenie łożyska, nieprawidłowy przebieg porodu.
• Po urodzeniu dziecka: infekcje układu nerwowego, niedotlenienie noworodka, krwawienie do mózgu, zakażenie ośrodkowego układu nerwowego, niska masa urodzeniowa, wodogłowie, gorączka
z drgawkami, toksyczne działanie leków, zapalenie opon mózgowych, nasilona żółtaczka noworodka, urazy, niski poziom glukozy we krwi, wysoki poziom bilirubiny we krwi, zatrucie i przytopienie noworodka.
Ostatnie badania przeprowadzone w Kanadzie na grupie 115 dzieci ze zdiagnozowanym MPD dowodzą, że w ok. 10 % przypadków występują uwarunkowania genetyczne powodujące wystąpienie mózgowego porażenia dziecięcego
W niektórych przypadkach przyczyny nie są znane.

1.3 Kliniczne postacie mózgowego porażenia dziecięcego
Mózgowe porażenie dziecięce zaburza zdolność poruszania się. Na tej podstawie dokonano podziału mózgowego porażenia dziecięcego na kilka postaci:
Obecnie najczęściej stosuje się podział opracowany przez Hagberga.
W zależności od miejsca uszkodzenia mózgu Hagberg wyróżnia:
1. POSTACIE SPASTYCZNE (PIRAMIDOWE) – powstają w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg mózgowych kierujących czynnościami ruchowymi położonych w drogach piramidowych. Utrudniają wykonywanie ruchów nogami i rękoma oraz czynności precyzyjne dotyczące np. ruchy palców. Drogi piramidowe biegnące od kory do rdzenia i nerwów obwodowych krzyżują się, dlatego zaburzenie ruchów lewej połowy ciała następuje w skutek uszkodzenie prawej półkuli mózgu i odwrotnie. Zaburzone też mogą być czynności czuciowe, odczuwanie ruchu i wibracji a także wzrok poprzez ograniczenie pola widzenia. Wyróżniamy następujące postacie uszkodzeń piramidowych:
• Obustronny niedowład kurczowy (diplegia)
• Drogi piramidowe uszkodzone są w obrębie przebiegu w sąsiedztwie komór bocznych mózgu. Rozkład włókien nerwowych, który w tym obszarze występuje, powoduje, że włókna drogi piramidowej zarządzające czynnością kończyn dolnych są bardziej uszkodzone niż włókna drogi piramidowej dla kończyn górnych. Bardziej sprawne są kończyny górne, lecz dziecko wolniej pisze jak również wykonywanie precyzyjnych czynności sprawia mu trudności. Stopień nasilenia zmian
w kończynach dolnych może być różny: od objawów lekko wyrażonej spastyczności do znacznej. Charakterystyczne jest ustawienie kończyn dolnych w przywiedzeniu, tendencja do stawania na palcach i albo wyprost kolan przy zgięciu bioder, albo stawanie na ugiętych kolanach
i przywiedzionych nogach. Czasem stopy mogą ustawiać się koślawo tak, że dziecko staje na zewnętrznych krawędziach stóp, a nie na palcach. Większość opanowuje umiejętność chodzenia między 2 a 4 rokiem życia. Około 70% dzieci z obustronnym niedowładem kurczowym jest umysłowo prawidłowo rozwinięta. W tej postaci nie występuje padaczka. Część dzieci może mieć zaburzenia słuchu i wzroku - zdarza się uszkodzenie siatkówki jako następstwo leczenia tlenem z powodu zaburzeń oddychania.
• Niedowład połowiczy (hemiplegia)
• Niedowład dotyczy kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie. Rozpoznać można po asymetrii w ruchach i układaniu kończyn. Słaba jest umiejętność posługiwania się kończyną górną. Charakterystyczny jest zgięty nadgarstek a kciuk schowany w dłoni. Rozwój czynności chwytania jest wyraźnie opóźniony i zaburzony. W późniejszym okresie ok. 5-8 r.ż. mogą dołączyć się zaburzenia ruchowe w mające charakter niezależnych od woli ruchów palcami, jak również całym nadgarstkiem
i całą kończyną. W tej postaci często występuje padaczka. Rozwój umysłowy w większości jest prawidłowy (80%).
• Niedowład czterokończynowy (hemiplegia bilateralis)
Ta postać jest jedną z najczęstszych. Uszkodzone są obie półkule mózgowe. Stopień nasilenia niedowładów może być bardzo różnorodny. Zauważa się u tych dzieci tzw. odruchy toniczne. Przykładem są odruchy toniczne szyi. Powodują one, że skręt głowy dziecka na bok wywołuje wyprost kończyn w kierunku, w którym skręcona jest twarz lub nadmierne zaciskanie nadgarstka i palców podczas chwytania. Dzieci te mają trudności w zamykaniu ust oraz nadmierną pracę ślinianek. Ponieważ mięśnie gardła, języka i warg nie pracują właściwie dzieci mają trudności w ssaniu, jedzeniu i połykaniu. W tej postaci występują znaczne zaburzenia czynności ruchowych. Często współistnieje niedorozwój umysłowy, zaburzenia wzroku, mowy i padaczka.
2.POSTACIE POZAPIRAMIDOWE (DYSKINETYCZNE) – powstają na skutek uszkodzenia struktur mózgowych podkorowych, charakteryzują się różnorodnymi ruchami mimowolnymi :
• Atetotyczne – Palce rąk nadmiernie wyprostowane przybierają dziwaczne ułożenia.
• Pląsawicze – są to szybkie nieskoordynowane ruchy.
• Dystoniczne – mają charakter skręcających ruchów obejmujących głównie mięśnie pasa barkowego i miednicy.
Najczęściej są to dzieci upośledzone umysłowo. Występują również zaburzenia dotyczące słuchu, głosu i mowy.
3. POSTAĆ MÓŻDŻKOWA (ATAKTYCZNA) – będąca wyrazem uszkodzenia móżdżku, charakteryzuje się zaburzeniami równowagi i często wodogłowiem. Występują też grubofaliste drżenia kończyn górnych przy próbie chwytania. Część dzieci jest upośledzonych umysłowo. Mowa jest spowolniała i skandowana.
4. POSTACIE MIESZANE – stanowią najliczniejszą grupę .
Oprócz wyżej wymienionych objawów mogą pojawiać się skutki psychospołeczne. Należą do nich:
• Zaburzenia adaptacyjne - związane z częstymi hospitalizacjami, bezsennością itp.
• Specyficzne odchylenia od normy spowodowane opóźnieniem dojrzewania oraz czynniki emocjonalne: tiki, nietrzymanie zwieraczy itp.
• Zaburzenia zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości -zmniejszona odporność na sytuacje trudne: zachowania destruktywne, agresywne, niestałość emocjonalna.
• Zespoły nerwicowe : nerwice natręctw, histeria, neurastenia.
• Zespoły psychotyczne: depresja, autyzm.
Dodatkowo często pojawiają się:
• Zaburzenia poczucia własnego ciała - zaburzenie to wywodzi się m.in.
z braku doznań ekstereceptywnych, które otrzymujemy z powierzchni ciała przez zmysły: wzroku, słuchu, dotyku oraz czucia głębokiego wewnątrz mięśni. Występowanie tego defektu powoduje brak świadomości siebie i swej odrębności w otaczającym świecie. Utrudnia to rozwój poznawczy i orientację przestrzenną.
• Zaburzenie koncentracji uwagi - wynika z nadmiernej wrażliwości układu nerwowego, szybkiego psychicznego męczenia oraz zaburzeń
w postrzeganiu np. problem odróżnienia postaci od tła. Osoba ta ma problemy z spostrzeganiem, pamięcią i logicznym myśleniem, co jest przyczyną trudności w nauce.
• Zaburzenia myślenia – trudności z myśleniem abstrakcyjnym. Zaburzenia funkcjonowaniu analizatorów, obniżony poziom umysłowy oraz brak doświadczeń.

1.4 Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego
Objawy porażenia mózgowego mogą pojawić się zaraz po urodzeniu lub
w późniejszym okresie życia dziecka. Rozpoznanie porażenia mózgowego
u noworodka nie jest łatwe. Im wcześniej choroba zostanie zdiagnozowana, tym szybciej można podjąć rehabilitację, która najlepsze efekty daje właśnie
w pierwszym okresie życia.Ważne jest dokonanie wywiadu dotyczącego przebiegu ciąży, porodu i okresu noworodkowego. U niemowlęcia do czwartego miesiąca życia objawami są:
• asymetria złożeniowa (np. układanie główki zawsze na jedną stronę) lub ruchowa (np. kopanie tylko lewą nóżką),
• drżenie kończyn,
• mała ruchliwość,
• problemy ze ssaniem,
• nadwrażliwość na zmiany temperatury, hałas.
Niemowlę, które ukończyło cztery miesiące objawami są:
• brak podejmowania prób siadania (około 7-10 miesiąca życia),
• nie interesuje się otoczeniem,
• nie potrafi podpierać się rękami i unosić główki,
• podczas podnoszenia krzyżuje usztywnione nóżki,
• mocno zaciska kciuk w dłoni.

Dziecko u którego występują powyższe objawy należy poddać badaniom neurologicznym : przezciemiączkowe USG głowy, badanie EEG, ocena wzroku, słuchu, ortopedycznym i konsultacji. Jeśli istnieją podejrzenia zespołu genetycznego, wówczas wykonywane są badania genetyczne w tym kierunku. W diagnozie pomocne są badania laboratoryjne krwi: czynność tarczycy, poziom glukozy, bilirubiny, proteinogram, kwasy organiczne oraz badania elektrofizjologiczne jak elektroencefalografia, biopsje mięśni
i nerwów. Wcześnie wykryte mózgowe porażenie dziecięce i podjęta rehabilitacja daje szansę na możliwie normalne życie, bowiem
w najwcześniejszych okresach rozwoju mózg jest bardzo podatny na stymulację i najłatwiej znajduje alternatywne drogi przekazywania impulsów. Metody usprawniania rozwoju dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym.
1.4 Metody usprawniania rozwoju dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym
Kluczowym elementem terapii mózgowego porażenia dziecięcego jest rehabilitacja ruchowa, polegająca na uaktywnieniu części ciała, które uległy porażeniu. Ważne jest odtworzenie wzorców ruchowych zgodnie z naturalnym rozwojem.
Metody usprawniania:
metoda Bobath - pozwala wyeliminować nieprawidłowe odruchy i nauczyć się właściwych poprzez ich systematyczne powtarzanie
metoda Vojty - uciskanie odpowiednich miejsc na ciele dziecka zmuszające je do wykonania prawidłowych ruchów.
Rehabilitacja ruchowa jest najskuteczniejsza we wczesnym dzieciństwie, jednak należy ją kontynuować przez całe życie. Ważna jest również terapia ze zwierzętami głównie z psami lub końmi. Pomagają one przełamać lęki
i złagodzić stres. Kontakt ze zwierzętami stymuluje umysł dziecka, przyśpiesza naukę mówienia i wzmacnia pracę mięśni. Dzieci, u których występują zbyt duże zaburzenia układu ruch poddaje się operacji. Napięcie w mięśniach zmniejszają również leki np. botoks, wstrzykiwany w niewielkich ilościach. Po farmakologię sięga się u dzieci z epilepsją. Mózgowe porażenie dziecięce jest niewyleczalne. Terapia ma na celu łagodzenie dolegliwości. Celem jest poprawa jakości życia. U dzieci całkowicie niepełnosprawnych trzeba zapobiegać infekcjom układu oddechowego, odparzeniom, odleżynom, przykurczom, niedożywieniu i zanikom mięśni. Należy dbać o właściwe ułożeniu stóp i kończyn górnych, poprzez stosowanie specjalnych łusek lub ortez. Czasami warto skorzystać ze specjalnych kasków i ochraniaczy. Bezcenna jest pomoc życzliwych ludzi i wsparcie również rodziny w codziennych trudach.

Biografia
1. Zabłocki K.J. , Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii. Warszawa 1998
2. Łosiowski Z. Dziecko niepełnosprawne ruchowo. Cz.I. Wybrane zaburzenia neurorozwojowe i zespoły neurologiczne. Red. Warszawa 1997
3. Borkowska M. Mózgowe porażenia dziecięce. „Światło i Cienie” 1997 nr 4
4. Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela Warszawa 1995
5. Łobocki M. Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2000
6. Okoń W. Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992
7. Pilkiewicz M.1973, Socjometryczna Skala Akceptacji jako technika badania pozycji jednostki w nieformalnej strukturze grupy
8. Wołoszynowa L. red. Materiały do nauczania psychologii SeriaIII, T.2, Warszawa1990
9. Okoń W. Zarys dydaktyki ogólnej Warszawa 1963
10. Okoń w. Proces nauczania Warszawa 1966
11. Michalik M. Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i praktyce logopedycznej, 2015
12. Levitt S. Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach ruchu, 2007