Uczeń z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego - autyzm, studium przypadku

SPIS TREŚCI:

WSTĘP 3

CEL PRACY 4

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA:

Opis 5

Przyczyny 8

Diagnoza 9

OPIS PRZYPADKU:

Dziecko 10

Funkcjonowanie w szkole 12

Diagnoza 14

Zachowania trudne 15

Praca terapeutyczna i rekomendacje 17

Wybrane scenariusze zajęć rewalidacyjnych 20

Efekty zaplanowanych działań 23

PODSUMOWANIE 24

Bibliografia 25

WSTĘP

Autyzm jest kompleksowym zaburzeniem neurologicznym, które wpływa na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny jednostki. W ramach spektrum autyzmu można wyróżnić różne typy, z których jeden z najbardziej rozpoznawalnych to zespół Aspergera (według dotychczasowej klasyfikacji). Dzieci z szerokim spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera, wykazują specyficzne trudności w zakresie komunikacji, społecznych interakcji oraz stereotypowych wzorców zachowań.

W niniejszej pracy skoncentruję się na dziecku z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera. Zrozumienie i odpowiednie wsparcie dla tych dzieci stanowi istotne wyzwanie dla rodziców, opiekunów, nauczycieli i specjalistów zajmujących się obszarem zdrowia psychicznego.

W rozdziale teoretycznym przedstawię kluczowe cechy dziecka z szerokim spektrum autyzmu, z naciskiem na zespół Aspergera. Omówię również przyczyny tego zaburzenia oraz podstawowe teorie dotyczące jego genezy. Ponadto, zaprezentuję istotne narzędzia diagnostyczne i kryteria diagnostyczne stosowane w procesie identyfikacji dziecka z zespołem Aspergera.

Najważniejszym aspektem pracy będzie przedstawienie opisu dziecka, na konkretnym przykładzie. Scharakteryzuję sytuację rodzinną, dotychczasowy przebieg diagnoz oraz wyzwania, z jakimi spotykają się rodzice chłopca z szerokim spektrum autyzmu. Omówię stosowane podejście terapeutyczne, które przynosi korzyści temu dziecku, a także strategie i techniki wspomagające rozwój komunikacyjny, społeczny i funkcjonowanie codzienne.

Ostatecznie, w podsumowaniu omówię wnioski płynące z opisanego przypadku, mające na celu dalsze zrozumienie i poprawę wsparcia dla dzieci z szerokim spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera.

CEL PRACY

Praca ma na celu przyczynić się do poszerzenia wiedzy na temat dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera oraz dostarczyć praktyczne informacje i wskazówki dla osób zaangażowanych w opiekę i edukację tych dzieci. Analiza przypadku konkretnego ucznia umożliwi mi poszerzenie swojej wiedzy na temat autyzmu, w tym zespołu Aspergera.

Celem pracy jest również przeanalizowanie sytuacji dziecka w poszczególnych zakresach, w tym: rodzinnej, rówieśniczej, szkolnej, osobistej (zainteresowania), zdrowotnej, psychologiczno-pedagogicznej i społecznej.

Przyjrzenie się dogłębne sytuacji dziecka z różnych perspektyw pozwoli mi na lepsze zrozumienie oraz zaproponowanie odpowiednich działań. To natomiast może przełożyć się na poprawę jakości życia ucznia, w tym między innymi pozwoli mu zrozumieć niuanse społeczne, nawiązać głębsze relacje z rówieśnikami, łatwiej akceptować i przystosowywać się do nagłych zmian w codziennym funkcjonowaniu.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA - część teoretyczna

Opis

Zespół Aspergera jest jednym z wielu zaburzeń ze spektrum autyzmu, które wpływają na rozwój społeczny, komunikacyjny i behawioralny osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Poniżej przedstawiam charakterystykę szerokiego spektrum autyzmu, ze szczególnym uwzględnieniem zespołu Aspergera (wzorzec stosowany przed wejściem Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11):

Trudności w komunikacji społecznej: Osoby z szerokim spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera, mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych. Mogą mieć trudności z odczytywaniem mowy ciała, intencji i emocji innych osób. Często mają ograniczoną zdolność do nawiązywania przyjaźni i mogą preferować rutynowe i powtarzalne zachowania.

Problemy w komunikacji werbalnej i niewerbalnej: Osoby z zespołem Aspergera mogą mieć trudności w nauce języka mówionego i w zastosowaniu niewerbalnych elementów komunikacji, takich jak mimika twarzy, gesty i kontakt wzrokowy. Mogą mówić monotonnie, zbyt dosłownie interpretować wyrażenia i trudno im zrozumieć żarty, metafory czy subtelne znaczenia słów.

Obsesyjne zainteresowania i stereotypie: Osoby z zespołem Aspergera często przejawiają intensywne zainteresowania w określonych obszarach, często węższych niż u innych osób z szerokim spektrum autyzmu. Mogą one poświęcać dużo czasu na gromadzenie wiedzy w swojej dziedzinie zainteresowania i mieć trudności w skupianiu uwagi na innych tematach.

Powtarzalne i monotonne zachowania: Osoby z zespołem Aspergera mogą wykazywać rutynowe zachowania i rytuały. Mogą czuć się niekomfortowo w przypadku zmian w harmonogramie lub planach. Często preferują strukturalne i przewidywalne środowisko, gdzie mogą przewidywać i kontrolować wydarzenia.

Nadwrażliwość lub niedowrażliwość sensoryczna: Niektóre osoby z zespołem Aspergera mogą być nadwrażliwe na bodźce sensoryczne, takie jak dźwięki, światło, dotyk lub zapachy. Inni mogą wykazywać niedowrażliwość na pewne bodźce. Te różnice sensoryczne mogą wpływać na ich reakcje i preferencje dotyczące otoczenia.

Wysoka inteligencja: Osoby z zespołem Aspergera często wykazują przeciętną lub powyżej przeciętnej inteligencję. Mogą posiadać szczególne talenty w obszarach takich jak matematyka, nauki przyrodnicze, komputery czy sztuka.

Trudności adaptacyjne: Osoby z zespołem Aspergera często mają trudności w adaptacji do zmian, zarówno w rutynach jak i w społeczeństwie. Mogą doświadczać trudności w zrozumieniu zasad społecznych i norm, co może prowadzić do trudności w funkcjonowaniu w różnych sytuacjach społecznych.

Warto zaznaczyć, że zespół Aspergera został formalnie usunięty z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) jako odrębne rozpoznanie, a diagnozy autyzmu (w krajach, gdzie ICD-11 został przyjęty) są teraz dokonywane na podstawie stopnia ciężkości i obecności objawów. Obecnie używane terminy to "zaburzenie spektrum autyzmu" (ASD) lub "autyzm o wysokim funkcjonowaniu/wysokofunkcjonujący”.

W Polsce Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11 jest w trakcie opracowywania (stan na maj 2023 r.).

Według ICD-11 autyzm o wysokim funkcjonowaniu (HFA - High-Functioning Autism) jest terminem używanym do opisania osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu, które wykazują względnie wysoki poziom funkcjonowania intelektualnego i językowego w porównaniu do innych osób z autyzmem. Poniżej przedstawiam więcej informacji na temat autyzmu o wysokim funkcjonowaniu:

Komunikacja: Osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu często posiadają rozwinięte umiejętności komunikacyjne werbalne. Mogą mówić płynnie i używać rozbudowanego słownictwa. Jednak mogą mieć trudności w rozumieniu niejednoznaczności językowych, takich jak żarty, sarkazm czy przenośnie. Mogą również doświadczać trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych.

Inteligencja: Osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu często wykazują przeciętną lub powyżej przeciętnej inteligencję. Mogą posiadać specjalne zdolności w określonych obszarach, takich jak matematyka, nauki przyrodnicze, sztuka czy technologia. Wysoka inteligencja może wpływać na ich zdolności poznawcze, umożliwiając osiąganie sukcesów w różnych dziedzinach.

Obsesyjne zainteresowania: Podobnie jak inne osoby z zaburzeniem ze spektrum autyzmu, osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu mogą przejawiać intensywne zainteresowania w wąskich obszarach. Mogą poświęcać dużo czasu na zgłębianie szczegółów na temat swojego zainteresowania, poszerzanie wiedzy i doskonalenie umiejętności w tym obszarze.

Trudności społeczne: Pomimo względnie rozwiniętych umiejętności komunikacyjnych, osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu nadal mogą doświadczać trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych. Mogą mieć trudności w odczytywaniu emocji i intencji innych osób oraz w zrozumieniu społecznych zasad i norm. Często preferują rutynę i przewidywalność, co może utrudniać adaptację w zmieniających się sytuacjach społecznych.

Nadwrażliwość lub niedowrażliwość sensoryczna: Osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu mogą być nadwrażliwe lub niedowrażliwe na bodźce sensoryczne. Mogą reagować w sposób nietypowy na dźwięki, światło, dotyk czy zapachy. To może wpływać na ich komfort i funkcjonowanie w różnych środowiskach.

Umiejętności samodzielności: W zależności od stopnia funkcjonowania, osoby z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu mogą wykazywać pewne umiejętności samodzielności. Mogą być zdolne do samodzielnego życia, pracy i funkcjonowania w społeczeństwie. Jednak mogą nadal potrzebować wsparcia w pewnych obszarach, takich jak organizacja czasu, radzenie sobie z emocjami czy rozwiązywanie problemów społecznych.

Warto podkreślić, że autyzm wysokofunkcjonujący jest jednym z wielu różnych profili funkcjonowania w ramach spektrum autyzmu, a każda osoba z autyzmem jest unikalna i może mieć różne mocne strony i trudności.

Przyczyny

Przyczyny autyzmu o wysokim funkcjonowaniu, podobnie jak innych form autyzmu, nie są w pełni poznane. Jednak istnieje wiele teorii i czynników, które są powiązane z występowaniem tego zaburzenia. Poniżej przedstawiam kilka głównych czynników, które są rozważane jako potencjalne przyczyny autyzmu o wysokim funkcjonowaniu:

Genetyka: Badania wskazują, że genetyka odgrywa istotną rolę w rozwoju autyzmu, w tym zespołu Aspergera. Istnieje skłonność do występowania autyzmu w rodzinach, co sugeruje wpływ czynników genetycznych. Identyczne bliźnięta mają większe ryzyko współwystępowania autyzmu niż rodzeństwo niebliźniacze. Badania genetyczne identyfikują różne mutacje genetyczne i warianty w obrębie genów związanych z funkcjonowaniem mózgu, które mogą wpływać na ryzyko wystąpienia autyzmu.

Czynniki środowiskowe: Pewne czynniki środowiskowe mogą również przyczyniać się do rozwoju autyzmu. Ekspozycja na toksyny, jak na przykład substancje chemiczne czy zanieczyszczenia środowiska, w trakcie ciąży lub wczesnego okresu życia, może mieć negatywny wpływ na rozwój mózgu i przyczyniać się do wystąpienia autyzmu. Jednak konkretny wpływ tych czynników środowiskowych na autyzm nadal jest przedmiotem badań.

Rozwój mózgu: Badania sugerują, że nieprawidłowości w rozwoju mózgu mogą mieć związek z występowaniem autyzmu. Zaburzenia w komunikacji między różnymi obszarami mózgu, takimi jak kora mózgu, płaty czołowe i obszary odpowiedzialne za przetwarzanie sensoryczne, mogą przyczyniać się do symptomów charakterystycznych dla autyzmu.

Dysfunkcja neuronalna i chemiczna: W autyzmie, w tym z zespołem Aspergera, mogą występować nieprawidłowości w funkcjonowaniu komórek nerwowych oraz w układzie chemicznym mózgu. Zaburzenia w przekazywaniu sygnałów nerwowych i w równowadze neuroprzekaźników, takich jak serotoniną czy dopaminą, mogą wpływać na procesy poznawcze, emocje i zachowanie, które są charakterystyczne dla autyzmu.

Ważne jest zrozumienie, że autyzm, w tym zespół Asperera, jest wynikiem skomplikowanego i wieloczynnikowego oddziaływania różnych czynników genetycznych i środowiskowych. Badania nad przyczynami autyzmu są nadal prowadzone, aby lepiej zrozumieć tę formę autyzmu i opracować bardziej skuteczne interwencje terapeutyczne.

Diagnoza

Diagnoza autyzmu o wysokim funkcjonowaniu obejmuje ocenę różnych obszarów funkcjonowania, takich jak komunikacja społeczna, wzorce behawioralne i zainteresowania. Proces diagnozy zwykle obejmuje kilka kroków, a odpowiednie kryteria diagnostyczne są ustalone przez międzynarodowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych, takie jak DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) lub ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób).

Oto ogólny opis procesu diagnozy autyzmu, w tym zespołu Aspergera:

Obserwacja i wywiad: Pierwszym krokiem jest zebranie informacji na temat zachowań i funkcjonowania danej osoby. Specjaliści, tacy jak psycholodzy, psychiatrzy, terapeuci mowy lub specjaliści ds. autyzmu, przeprowadzają wywiad z osobą podejrzewaną o autyzm o wysokim funkcjonowaniu oraz z jej rodziną, aby uzyskać informacje o historii rozwoju, zachowaniach społecznych, komunikacji i zainteresowaniach.

Obserwacja w naturalnym środowisku: Często przeprowadza się obserwację zachowania osoby w różnych sytuacjach, zarówno w szkole, jak i w domu. To umożliwia specjalistom zaobserwowanie charakterystycznych wzorców zachowań, reakcji społecznych, komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz zainteresowań.

Skalowanie i testowanie: W procesie diagnozy stosuje się różne narzędzia oceny, takie jak kwestionariusze i skalowanie, które pomagają ocenić różne aspekty funkcjonowania. Przykłady to ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule) i ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised), które są często używane w diagnozie autyzmu.

Współpraca z różnymi specjalistami: W celu potwierdzenia diagnozy i wykluczenia innych możliwych przyczyn, może być konieczna współpraca z różnymi specjalistami, takimi jak neurologowie, terapeuci zajęciowi, pedagodzy specjalni czy neuropsycholodzy. Badania neurologiczne i psychologiczne mogą być wykorzystane do oceny funkcjonowania mózgu i innych aspektów związanych z autyzmem.

Analiza i diagnoza: Na podstawie zebranych danych i ocen specjaliści dokonują analizy i oceny, czy spełnione są kryteria diagnostyczne dla autyzmu wysokofunkcjonującego. Diagnoza jest oparta na zestawie objawów i zachowań, które są charakterystyczne dla tego zaburzenia.

Ważne jest, aby diagnozę autyzmu wysokofunkcjonującego przeprowadzały wykwalifikowane i doświadczone osoby, które mają wiedzę na temat szerokiego spektrum autyzmu i stosowanych narzędzi diagnostycznych.

OPIS PRZYPADKU

Dziecko

Szymon jest dwunastoletnim chłopcem, uczniem klasy szóstej ogólnodostępnej szkoły podstawowej. Chłopiec realizował edukację przedszkolną i wczesnoszkolną, ujawniając wyraźne zakłócenia w społecznym funkcjonowaniu. Na obniżonym poziomie przebiega u niego rozumowanie sytuacji społecznych oraz umiejętność przyjmowania czyjejś perspektywy myślenia. Dopasowanie kontekstu sytuacyjnego i ujęcie czyjejś perspektywy staje się dla niego bardzo trudne. Jest mało zaradny społecznie, w sytuacjach trudnych, niejasnych, nie podejmuje prób elastycznego dostosowania się do bieżącej sytuacji, ma problemy z proszeniem o pomoc. Czynił i czyni wyraźne postępy w nauce, ale w wyniku dużego wysiłku i wsparcia rodziny.

Zakłócenia w rozwoju Szymona występowały od wczesnego dzieciństwa. Nie znajdują one uzasadnienia w czynnikach intelektualnych ani w historii życia, ani w czynnikach zdrowotnych. Mimo ogromnej stymulacji i pracy ze strony najbliższego środowiska – funkcjonowanie chłopca nie uległo oczekiwanej korekcji. Okresowo w sytuacjach przeciążenia układu nerwowego ujawnia zaburzenia depresyjne i lękowe. Ma problemy z integracją ze środowiskiem rówieśniczym. Zasobami chłopca są zainteresowania oraz dobry potencjał intelektualny.

Sytuacja rodzinna

Uczeń z pełnej rodziny, ma rodzeństwo - młodszą siostrę. W domu funkcjonuje bardzo dobrze, jest mocno związany z matką, która jest osobą zaangażowaną, ale mocno przemęczoną. Mama interesuje się postępami syna w szkole, utrzymuje stały kontakt z gronem pedagogicznym, chodzi na zebrania i spotkania w ramach otwartej środy. Nadzoruje w domu pracę chłopca, pomaga w lekcjach. W związku z problemami z synem uczęszcza na terapię. Ojciec jest mało zaangażowany w wychowanie i naukę chłopca, zdarza się jemu okazjonalnie kontrolować zeszyty, oceny syna, co niestety kończy się kłótnią i często karą dla dziecka. Jest rodzicem kontrolującym, nie wspierającym. Rodzice twierdzą, że chłopiec nie lubi się zwierzać, jest zamknięty w sobie.

Szymon był bardzo zżyty z babcią. Niestety babcia zmarła w ubiegłym roku a zachowanie ucznia zaczęło się od tego momentu zmieniać i zaniepokoiło matkę oraz wychowawcę klasy, do której uczęszczał. Szymon zamknął się w sobie, nie chciał rozmawiać, spędzał samotnie czas, zamykał się w pokoju, był apatyczny, miał problemy ze spaniem, nie chciał chodzić do szkoły. Na depresyjne zachowanie Szymona miały wpływ kłopoty rodzinne. Po śmierci babci - matka chłopca zmaga się z problemami finansowymi. Kobieta, dziedzicząc spadek po matce, odziedziczyła również długi. Obecnie sytuacja klaruje się i nastroje rodziców uległy znacznej poprawie, co pomogło również poprawić samopoczucie chłopca.

Matka zaakceptowała diagnozę syna - dziecko w spektrum Autyzmu, ojciec nie pogodził się z nią. Matka dużo czyta na ten temat, stara się pomóc chłopcu, dba o stały porządek dnia i przewidywalność w funkcjonowaniu rodziny. Stara się zadbać o czas wspólny, wdraża chłopca do aktywnego wypoczynku. Dba również o relacje społeczne syna, inicjuje wspólne spotkania Szymka z kolegami. Zabiega o to, by syn brał udział w wycieczkach, wyjściach klasowych. Rozumie odmienne postrzeganie świata przez chłopca, akceptuje jego dysfunkcje, dba o to, by był samodzielny.

Sytuacja zdrowotna

Szymon rozwija się adekwatnie do wieku. Niestety ma problemy z wagą, które pogłębiają się pomimo wdrożonej przez matkę diety i regularnej aktywności fizycznej. Trwa diagnoza endokrynologiczna ucznia, pozostaje on pod opieką lekarza, który podejrzewa niedoczynność tarczycy. W niedalekiej przyszłości chłopiec ma przyjmować leki, regulujące gospodarkę hormonalną. Ponadto ma zdiagnozowaną astmę i zaordynowane sterydowe leki wziewne. Na pewno nie pomaga to chłopcu w pozbyciu się nadwagi.

Funkcjonowanie ucznia w szkole.

Relacje koleżeńskie

Chłopiec ma problemy w społecznym funkcjonowaniu, jest nieporadny społecznie. Sporadycznie utrzymuje kontakt wzrokowy, ma ubogą mimikę, gestykulację oraz reakcję emocjonalną. Ma problem z wyrażaniem własnej opinii oraz z dostosowaniem się w sytuacjach trudnych, nie potrafi prosić o pomoc, potrafi odczytywać skrajne emocje. Uczeń ma w klasie dwóch kolegów, lubi przebywać w ich towarzystwie, czuje się bezpiecznie przy nich, zabiega o ich akceptację. Chętnie pracuje samodzielnie lub w grupie, ale tylko z wybranymi przez siebie kolegami. Chłopiec niechętnie przebywa w towarzystwie dziewcząt, wstydzi się ich. Matka sądzi, że wpływ na to ma też waga ucznia. Jest akceptowany przez klasę, dobrze czuje się w ich towarzystwie. Dzieci są świadome, że kolega może niekiedy inaczej reagować i zachowywać się. Wiedzą, że potrzebuje wsparcia w postaci nauczyciela współorganizującego. Na uwagę zasługuje również fakt, iż nie uczestniczy on w konfliktach klasowych.

Relacje z dorosłymi

Szymek w relacjach z dorosłymi jest wyraźnie spięty, zdystansowany, ma trudność w odpowiadaniu na pytania ogólne, trzeba sugerować mu odpowiedzi, prosi o powtórzenie pytania. Sporadycznie utrzymuje kontakt wzrokowy. Nie lubi przebywać pod opieką osób, których nie zna. Akceptuje wychowawcę oraz nauczyciela wspomagającego proces kształcenia.

Możliwości intelektualne

Szymek dobrze się uczy, ma adekwatny do wieku zakres wiadomości. Czyni systematyczne postępy, ale wymaga to dużego wysiłku od niego i zaangażowania rodziców. Zaznacza się u niego różnica pomiędzy obszarem werbalnym i niewerbalnym, na korzyść obszaru niewerbalnego. Na poziomie adekwatnym do wieku opanował umiejętność sprawnego rozwiązywania zadań logicznych. Poziom wiedzy ogólnej świadczy o właściwej stymulacji rozwoju, czyli prawidłowym zakresie wiedzy ogólnej o otaczającym świecie oraz umiejętności jej werbalizowania. Ocena rozumowania ilościowego, rozumianego jako umiejętność rozwiązywania problemów i zadań matematycznych, rozwija się na poziomie podobnym do rówieśników. Szymon prawidłowo radzi sobie z zadaniami wzrokowo- przestrzennymi. Dostrzega wzory i zależności w materiale wizualnym. Posiada prawidłową orientację w przestrzeni i rozumie pojęcia związane z tym obszarem. Na poziomie przeciętnym plasuje się zakres pamięci roboczej.

Trudności

Chłopiec ujawnia trudności w pisaniu z podejrzeniem o dysgrafię i dysortografię ze względu na mało czytelne pismo i popełniane błędy typowo ortograficzne (przy prawidłowej znajomości zasad). Ma niską sprawność grafomotoryczną podczas pisania. Jakość czytania wraz ze zrozumieniem zależy od poziomu trudności czytanego tekstu. Wykazuje problem z koncentracją uwagi, trudność utrzymania dłuższej uwagi na zadaniu, dłuższych poleceniach, często się zamyśla, zapatruje.

Zainteresowania

Chłopiec posiada szerokie zainteresowania: kolekcjonerstwo, Lego, kosmos, lubi aktywności ruchowe - rower, basen.

Diagnoza

Szymek w trakcie badań diagnostycznych jest spięty i niepewny, wyraźnie potrzebuje przewidywalności i konkretów. Dąży do uszczegółowiania. Ma trudności w odpowiadaniu na pytania ogólne, dosłownie rozumie komunikaty. Ma ubogą mimikę, gestykulację oraz modulację głosu. Kontakt wzrokowy utrzymuje sporadycznie, jest on krótkotrwały z nikłą funkcją relacyjną. Chłopiec ma wyraźne trudności w formułowaniu opinii czy uogólnień. Rozumienie sytuacji społecznych oraz umiejętność przyjmowania czyjejś perspektywy myślenia przebiegają na obniżonym poziomie. Szymek identyfikuje prawidłowo tylko wyraźne emocje i sytuacje podkreślone atrybutami.

W trakcie badania pedagogicznego Szymek ma wyraźne zaburzenia uwagi. Chłopcu trudno utrzymać dłuższą chwilę na zadaniu czy poleceniach złożonych. Często zapatruje się i zamyśla.

W efekcie badań psychologiczno-pedagogicznych zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na niepełnosprawność dziecka z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

Zachowania trudne.

U chłopca może dojść do przeciążenia bodźcami sensorycznymi, które powodować mogą rozdrażnienie i wzrost napięcia. Występujące problemy w integracji z rówieśnikami, mogą doprowadzić do alienacji chłopca z grupy. Nieadaptacyjne, napięciowe formy zachowań w sytuacjach trudnych, mogą warunkować izolację społeczną ucznia.

Prognoza negatywna.

Zaniechanie udzielania pomocy uczniowi może mieć dla niego nieodwracalne skutki zarówno w sferze emocjonalnej jak i dydaktycznej. Może dotyczyć:

- niskiej samooceny ucznia;

- unikania relacji z grupą rówieśniczą;

-nieodzywania się do kolegów, koleżanek;

-unikania rozmów z osobami dorosłymi, których nie zna;

- niechęci do wypowiedzi szczególnie na forum;

- wykluczenia przez grupę;

- pogłębiania się problemów z pisaniem, czytaniem;

-alienacji;

-wzmocnienia lęków i problemów ze spaniem;

-złego samopoczucia;

-depresji;

-wystąpienia fobii szkolnej.

Prognoza pozytywna.

Właściwe wspomaganie ucznia w domu jak i w szkole, efektywna i systematyczna praca terapeutyczna, stosowanie indywidualizacji wobec ucznia może przynieść wyraźne, pozytywne rezultaty.

Prognoza pozytywna w stosunku do Szymona zakłada, że:

- chłopiec zwiększy samoocenę;

- będzie odnosił sukcesy;

- nawiąże kontakty rówieśnicze;

- będzie systematycznie uczęszczał do szkoły;

- będzie brał aktywny udział w zajęciach;

- będzie się wypowiadał na forum klasy;

- będzie dobrze się czuł;

- będzie lepiej sypiał;

- będzie doskonalił umiejętności: pisania i czytania;

- otrzyma dobre oceny.

Praca terapeutyczna.

W pracy z uczniem należy uwzględnić cele rozwojowe i terapeutyczne:

-wzrost kompetencji społecznych;

-wzrost umiejętności rozumienia mowy oraz kompetencji komunikacyjnych;

-poprawę umiejętności odbioru i przetwarzania informacji z otoczenia;

-niwelowanie napięcia i niepokoju;

-zmniejszenie i redukowanie zachowań utrudniających pracę z poleceniami;

-rozwijanie indywidualnych możliwości i uzdolnień;

-wdrożenie umiejętności proszenia o pomoc i sygnalizowania trudności.

Rekomendacje

W zakresie organizacji zajęć rewalidacyjnych wyboru można dokonać spośród:

- zajęć rozwijających umiejętności społeczne w tym komunikacyjne;

- terapii psychologicznej;

- terapii pedagogicznej;

- terapii SI;

- treningu biofeedback.

W ramach pomocy psychologiczno- pedagogicznej zaleca się:

- zajęcia rozwijające rozwój społeczno-emocjonalny ucznia;

- porady i konsultacje ujednolicające i wspierające rozwój dziecka we wszystkich środowiskach.

Dobór zajęć winien być poprzedzony bieżącą diagnozą funkcjonowania ucznia i jego potrzeb wynikających z funkcjonowania w danym okresie. Systematyczna rewalidacja w sposób znaczący wspomoże Szymona w wyrównywaniu szans edukacyjnych oraz rozwoju społecznym. Dla ucznia zaleca się kształcenie specjalne, które może być realizowane w szkole ogólnodostępnej lub integracyjnej. W przypadku Szymka Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna zaleciła kontynuowanie nauki w szkole ogólnodostępnej z uwagi na dobrą akceptację środowiska szkolnego oraz możliwości wsparcia dodatkowego nauczyciela. W sytuacji istotnego przeciążenia psychofizycznego zespół orzekający wskazał rozważenie wyłączenia wybranych zajęć edukacyjnych do realizacji w formie indywidualnej. Podkreślając fakt, iż odciąży to chłopca w zakresie napięcia i utrwalania zachowań trudnych, a także kumulowania porażek.

Zalecono również działania ukierunkowane na poprawę funkcjonowania ucznia i wzmacniania jego uczestnictwa w życiu szkoły:

- wzmacnianie motywacji chłopca do podejmowania działań zmierzających do usamodzielnienia i doceniania go;

- otoczenie ucznia opieką, uwagą w trakcie jego relacji z rówieśnikami, aby uniknąć sytuacji konfliktowych;

- współpraca między nauczycielami i rodzicami w celu wypracowania wspólnych oddziaływań, które umożliwią dalszy optymalny rozwój.

Wskazano również możliwości ewaluacji działań podjętych przez szkołę, opierających się na:

-wielospecjalistycznej ocenie poziomu funkcjonowania ucznia;

-analizie ocen śródrocznych i rocznych;

-opiniach podsumowujących zajęcia specjalistyczne;

-kontrolnych diagnozach w poradni.

Szymon ma w szkole dwie godziny terapii pedagogicznej, dwie godziny zajęć biofeedback. W przyszłym roku szkolnym planowane jest wyłączenie ucznia z kilku przedmiotów szkolnych, które sprawiają chłopcu największą trudność.

Praca na lekcji

Praca na lekcji jest prowadzona z uczniem zgodnie z zaleceniami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Nauczyciele pracujący z chłopcem, zgodnie z zaleceniami ujętymi w IPET, kierują do niego proste polecenia, sprawdzając czy chłopiec je rozumie. Nauczyciel wspierający ściśle współpracuje z nauczycielami przedmiotu, jednocześnie na bieżąco kontroluje pracę chłopca oraz stan i sposób przyjmowania wiedzy, zachęca do aktywności. Materiał do opanowania jest dzielony na mniejsze części, a chłopiec ma więcej czasu, by go przyswoić, zawsze ma prawo poprawić ocenę. Odpowiedzi pisemne są uzupełniane ustnymi, a czas pracy wydłużony.

Przy ocenianiu brane są pod uwagę indywidualne możliwości intelektualne i rozwojowe. Ocenie nie podlega pismo, a błędy ortograficzne nie wpływają na wartość prac ucznia. Nauczyciele wspierają chłopca, motywują do pracy, chwalą, zauważają każdy sukces. Ponadto starają się włączać chłopca do pracy grupowej. Nauczyciel wspierający nie siedzi z chłopcem w ławce, kontroluje jego pracę, uwagę, nadzoruje chłopca podczas przerwy, dba by Szymon przebywał z kolegami i dobrze się czuł w ich towarzystwie. Obserwuje, iż wszystkie te sposoby są skuteczne. Chłopiec jest wyciszony, lepiej sypia, chętnie chodzi do szkoły. Bierze udział w wyjściach, wycieczkach klasowych. Czuje się bezpiecznie w szkole, jest bardziej aktywny, chętnie spotyka się po lekcjach z kolegami. Do zajęć jest zawsze przygotowany, pamięta o zadaniach domowych. Niestety często bywa przemęczony. Jego wyniki nauczania są dobre i bardzo dobre. Duży wpływ ma na to praca nauczyciela współorganizującego, wsparta pracą w domu oraz odpowiednią motywacją.

Wybrany scenariusz zajęć rewalidacyjnych

Zajęcia rewalidacyjne dla ucznia z zespołem Aspergera

Temat: “Radzenie sobie z przegraną”

Cele ogólne:

podniesienie poziomu funkcjonowania emocjonalnego,

poprawa kompetencji społecznych,

doskonalenie umiejętności porozumiewania się,

rozwijanie funkcji poznawczych,

rozwijanie funkcji percepcyjno-motorycznych.

Cele szczegółowe:

rozwijanie umiejętności rozpoznawania uczuć własnych i innych osób,

kształtowanie umiejętności wyrażania własnych uczuć i właściwego komunikowania o nich,

rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacji doświadczenia przegranej, niepowodzenia,

nauka analizowania sytuacji trudnej,

pogłębianie wiedzy o niepożądanych reakcjach i akceptowanych społecznie sposobach rozwiązań napotykanych problemów,

rozwijanie umiejętności dokonywania świadomych wyborów i radzenia sobie z wyzwaniami w relacjach z innymi,

rozwijanie kompetencji komunikacyjnych w tym:

– słuchanie z uwagą wypowiedzi innych osób w różnych sytuacjach życiowych wymagających komunikacji i wzajemnego zrozumienia,

– okazywanie szacunku wypowiadającej się osobie,

– wykonywanie zadań według usłyszanej instrukcji,

– słuchanie z uwagą tekstu czytanego przez nauczyciela,

– wzbogacanie słownika czynnego i biernego,

– doskonalenie komunikacji niewerbalnej (odczytywanie i interpretacja komunikatów niewerbalnych: mimika twarzy, gesty, postawa ciała),

rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej,

doskonalenie umiejętności grafomotorycznych,

rozwijanie uwagi i pamięci słuchowej,

rozwijanie myślenia logicznego i abstrakcyjnego,

kształtowanie wyobraźni,

wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa i samooceny ucznia.

Metody i formy pracy:

trening prawidłowych zachowań w sytuacji społecznej,

elementy biblioterapii,

rozmowa kierowana,

omawianie treści ilustracji i historyjek obrazkowych.

Środki dydaktyczne:

Ilustrowany podręcznik umiejętności społecznych – Trening komunikacji, zabawy i emocji dla dzieci z autyzmem,

pomoc terapeutyczna „Rozmawiam z dziećmi o sytuacjach szkolnych i relacjach rówieśniczych. Trudne sytuacje społeczne”,

karty sytuacji społecznych,

zdjęcia z emocjami,

obrazki do sekwencji zdarzeń i emocji,

rozsypanka – zdania do opisu zachowania i emocji,

zestaw ćwiczeń do opowiadania doskonalących funkcje percepcyjno-motoryczne.

Planowany przebieg zajęć:

Rozmowa z uczniem o aktualnych wydarzeniach i jego samopoczuciu. Prezentacja celu zajęć i wstępne zapoznanie z przygotowanymi ćwiczeniami.

Czytanie przez nauczyciela opowiadania terapeutycznego pt. „O tym, że nie warto się obrażać, bo można stracić przyjaciół” – ćwiczenie słuchania ze zrozumieniem. Omówienie treści, analiza i wnioski. Wymyślanie zakończenia historii.

Praca z sekwencją wydarzeń. Oglądanie ilustracji z historyjki obrazkowej, dobieranie nazw emocji do ilustracji; dopasowywanie uczuć przeżywanych przez bohaterów opowiadania do sytuacji, w jakich się znaleźli.

Rozpoznawanie na zdjęciach emocji, których można doświadczyć w sytuacji przegranej: irytacja, złość, smutek, osamotnienie oraz wygranej: radość, szczęście, satysfakcja.

Trening komunikacji, zabawy i emocji: „Radzenie sobie z przegraną” i „Zachowanie spokoju” na podstawie historyjek obrazkowych przedstawiających proste sytuacje społeczne i dialogu ich bohaterów.

Wybieranie zdań opisujących prawidłowe i nieprawidłowe zachowanie osoby doświadczającej przegranej.

Prezentacja zdjęć różnych sytuacji życia codziennego, w których dziecko może reagować obrażeniem się. Wyjaśnianie kontekstu sytuacji.

Rozmowa kierowana na temat osobistych doświadczeń ucznia wywołujących podobne reakcje emocjonalne.

Wykonanie przez ucznia zestawu ćwiczeń, nawiązujących do czytanego opowiadania, doskonalących funkcje percepcyjno-motoryczne oraz utrwalających pisanie liter podobnych graficznie.

Wykonanie laurki – symbolicznej nagrody dla głównej bohaterki opowiadania, doceniającej jej gotowość do zmiany zachowania.

Podsumowanie zajęć w odniesieniu do celów zajęć i proponowanych zadań.

Efekty realizacji zaplanowanych działań:

Prowadzone działania sprawiły, że uczeń z radością przychodził do szkoły, dobrze czuł się w towarzystwie rówieśników, chętnie z nimi rozmawiał, właściwie reagował w różnych sytuacjach. Pojawiające się sukcesy szkolne, częste pochwały na forum klasy i dobre oceny sprawiły, iż uczeń podniósł własną samoocenę i uwierzył we własne możliwości. Stał się radosny, uśmiechnięty. Coraz rzadziej pojawiają się sytuacje, w których nie radzi sobie z emocjami. Nauczył się prosić o pomoc i wie, na kogo zawsze może liczyć. Koleżanki i koledzy liczą się z jego zdaniem, stał się dla nich godny zaufania, chętnie spędzają z nim czas. Sytuacja w domu zdecydowanie się poprawiła. Matka nie musi już spędzać z chłopcem tyle czasu nad lekcjami. Chłopiec sam dba o przygotowanie się do lekcji, odrabia zadania domowe, notuje i nie zapomina o ważnych sprawach. Mia więcej wolnego czasu, nauczył się dobrej organizacji dnia. Nadal trwa leczenie endokrynologiczne dziecka. Chłopiec jest na diecie, chodzi na basen.

Działania terapeutyczne nadal trwają, zespół wychowawczy zdaje sobie sprawę, że pomoc Szymonowi to długotrwały proces, ale skuteczny.

PODSUMOWANIE

Wnioski na podstawie opisanego przypadku:

Indywidualne podejście: Dziecko z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu jest unikalne i ma swoje mocne strony i trudności. Ważne jest, aby zapewnić mu indywidualne podejście i dostosować strategie interwencji terapeutycznych do jego potrzeb.

Rozwój komunikacji społecznej: Pomoc w rozwijaniu umiejętności komunikacji społecznej jest kluczowa dla dziecka z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu. Mogą być stosowane różne techniki, takie jak trening umiejętności społecznych, terapia mowy czy terapia zajęciowa, aby wspomóc rozwój zdolności do nawiązywania relacji i rozumienia społecznych norm.

Wsparcie emocjonalne: Dziecko może mieć trudności w rozpoznawaniu i regulowaniu własnych emocji oraz rozumieniu emocji innych osób. Wsparcie emocjonalne, takie jak nauka rozpoznawania emocji, uczenie strategii radzenia sobie ze stresem czy terapia poznawczo-behawioralna, może być pomocne w tym obszarze.

Wykorzystanie zainteresowań: Zainteresowania specjalistyczne dziecka mogą stanowić punkt wyjścia do rozwijania jego umiejętności i motywacji. Wykorzystanie tych zainteresowań w procesie edukacji i terapii może przynieść korzyści, rozwijając jednocześnie umiejętności w innych obszarach.

Środowisko wspierające: Stworzenie środowiska, które wspiera dziecko z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu, jest ważne dla jego rozwoju. Zapewnienie struktury, jasnych oczekiwań, spokoju i wsparcia emocjonalnego może pomóc dziecku w lepszym radzeniu sobie z trudnościami i osiąganiu sukcesów.

Szymek jest przykładem sytuacji, w której wszystkie powyższe punkty są uwzględnione i funkcjonowanie chłopca ulega zmianie zdecydowanie na lepsze. Ważne jest, aby pamiętać, że każde dziecko z autyzmem o wysokim funkcjonowaniu jest wyjątkowe, dlatego podejście terapeutyczne powinno być dostosowane do jego indywidualnych potrzeb i mocnych stron. Współpraca z różnymi specjalistami, takimi jak psycholodzy, terapeuci mowy, terapeuci zajęciowi i pedagodzy specjalni, może pomóc w opracowaniu kompleksowego planu wsparcia i terapii dla dziecka.

Bibliografia

Błeszewski J. red., Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2005,

Bobkowicz – Lewartowska L., Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy
i terapii, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000,

Frith U., Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2008,

Winczura B., Dziecko z autyzmem. Terapia deficytów poznawczych a teoria umysłu, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008.