Wskazówki dla rodziców uczniów dyslektycznych dotyczące prowadzenia ćwiczeń domowych z dzieckiem dyslektycznym

PROWADZENIE ĆWICZEŃ DOMOWYCH

Uczniowie dyslektyczni często próbują samodzielnie pokonywać kłopoty szkolne poprzez dodatkową pracę, wykonywaną z ogromnym nakładem czasu i wysiłku. Wolno przebiegający proces nabywania umiejętności czytania i pisania oraz mało skuteczne dla uczniów dyslektycznych tradycyjne metody nauczania przyczyniają się do tego, że nie nadążają oni za klasą.
Długotrwały stres powoduje zaburzenia nerwicowe. Z powodu słabej techniki czytania i niepełnego rozumienia tekstu, nie potrafią korzystać z podręczników, a przy zaburzeniach pisania nie potrafią sporządzać notatek. Wielu ma też trudności z uczeniem się na pamięć oraz szybkim wydobywaniem słów z pamięci, a przy niesprawnej analizie wyrazów również trudności w przyswajaniu i stosowaniu reguł ortograficznych. Zarówno w szkole podczas lekcji jak i w domu ze strony rodziców potrzebują życzliwości, akceptacji i cierpliwego wpierania. Tylko taka postawa daje możliwość skutecznej pomocy. Rodziców należy odwieść od przekonania, że najlepszym dopingiem dla dziecka jest porównywanie go z innymi uczniami. Efektem takich działań będzie tylko utrwalenie poczucia niższej wartości. W ten sposób „wyrównani” dyslektycy znakomicie funkcjonują w dorosłym życiu codziennym i zawodowym.
Szczególnie istotne jest nakłonienie rodziców i uczniów do systematycznej pracy w domu, której efekty mogą przedstawiać co tydzień nauczycielowi. Propozycję – umowę najlepiej zawrzeć na początku roku szkolnego.
Ćwiczenia domowe powinny być przeprowadzane w atmosferze spokoju, bez pośpiechu, bez zdenerwowania. Jeśli mają być skuteczne, muszą odbywać się regularnie, najlepiej o tej samej porze. Warunkiem powodzenia jest również zorganizowanie wyciszonego miejsca do prowadzenia zajęć, tak aby nie docierały do ćwiczącego głośne bodźce słuchowe, np. telewizor. Zadania muszą być krótkie – nie mogą doprowadzać do znużenia. W ich trakcie należy rozwijać język mówiony. Dorosły powinien po zakończeniu pracy pisemne prowadzić z dzieckiem rozmowę j i zwracać uwagę na rozwijanie słownictwa.
Niezmiernie istotne jest przekonanie rodziców, że praca będzie efektywna wówczas, gdy prowadzona będzie wytrwale przez wiele miesięcy

Ćwiczenia czytania

Złożony i skomplikowany proces czytania przebiega etapami aż do uzyskania umiejętności szybkiego czytania. Dla uzyskania wprawy w czytaniu szybkim konieczne jest posiadanie umiejętności w czytaniu głośnym, stanowiącym podstawę czytania cichego, a także dającym rodzicom możliwość sprawdzenia poprawności czytanego przez dziecko tekstu.
Ćwiczenia głośnego czytania uczeń powinien prowadzić codziennie z udziałem dorosłej osoby, która dobrze opanowała technikę czytania. Czas ćwiczeń nie powinien przekroczyć 10 minut i nie powinien być krótszy niż 5 minut dziennie. Dorosły musi stale kontrolować czytające dziecko, tak aby zapobiec ewentualnym błędom. Musi on również dbać, aby dziecko czytało poprawnie, powoli i wyraźnie, nie zniekształcając i przekręcając wyrazów.
Teksty powinny być dla dziecka przystępne, najlepiej jeśli związane będą z jego osobistymi zainteresowaniami. Pomocą może służyć też magnetofon, na którym dorosły nagrywa z dzieckiem tekst, a następnie dziecko wodząc palcem po tekście odsłuchuje taśmę . Co raz szerzej dostępne są „książki mówione” - lektury szkolne na kasetach i płytach ( do niedawna tylko w bibliotekach dla
niewidomych ), które można wykorzystać w tym samym celu. Dziecko ma zadanie słuchać 2 strony tekstu z taśmy z jednoczesnym śledzeniem go w książce oraz czytaniem, potem słuchać kilka stron bez czytania i znów słuchać z jednoczesnym śledzeniem itd. Podsumowaniem przeczytanego / wysłuchanego rozdziału może być jego ustne lub pisemne streszczenie w formie planu lub wypracowania lub też dyskusja nad tekstem.

Ćwiczenia czytania ze zrozumieniem

Nie jest wystarczające przyswojenie tylko dobrej techniki czytania. Uczeń powinien opanować również umiejętność rozumienia sensu czytanego tekstu. Czytanie ze zrozumieniem to kolejny etap nauki czytania. Uczeń starszy powinien przeczytać na głos ok.1 strony. Następnie dorosły kontynuuje głośną lekturę, ok.3 stron, a dziecko śledzi tekst w swojej książce. Następuje znów zamiana ról – tym razem dziecko czyta na głos jeszcze obszerniejszą partię tekstu ( 4 strony). Ten cykl powtarza się aż do zakończenia rozdziału, który należy posumować streszczając go, układając plan wydarzeń oraz omawiając, dyskutując nad zawartymi weń problemami. Stosując tę technikę uczeń będzie znacznie lepiej
przygotowany do omawiania dłuższej lektury podczas lekcji szkolnych. Z pewnością pomocne będą samodzielnie sporządzone w czasie czytania notatki np. na temat bohaterów, najważniejszych wydarzeń, miejsca, czasu akcji itd.

Ćwiczenia pisania

Uczeń zakłada zeszyt ćwiczeń. Powinien to być zeszyt w linie, w którym można używać do pisania tylko ołówka. W wypadku błędów można je
szybko wymazać. W zeszycie nie powinno być żadnych błędów. Ważne jest wpojenie konieczności samokontroli. Zajęcia nie powinny trwać dłużej niż 15 minut dziennie i to od nich właśnie uczeń powinien zaczynać odrabianie lekcji. Codzienne zapisywanie daty przypomina o konieczności systematycznej pracy.
Zmuszając do przepisywania zbyt długiego tekstu, doprowadzić można jedynie do zmęczenia i zniechęcenia, a w rezultacie do straty czasu. Grozi to również utrwaleniem błędów. Zatem tekst winien być krótki i mierzyć nie więcej niż 5 zdań.
Uczeń rozpoczyna od przepisywania, potem pisze z pamięci i ostatecznie pisze ze słuchu – pod dyktando. W tym celu wykorzystać można dowolny zbiór dyktand dla klas IV – VI, np. autorstwa T. Droś i E. Rosik lub R. W. Zaręby.

Etapy opracowywania tekstu:
( Jednemu tekstowi poświęć trzeba jeden tydzień.)
• Dzień 1 Uzupełnianie luk w wyrazach ze słownikiem ortograficznym.
• Dzień 2 Wypisanie z tekstu wyrazów z pułapkami oraz uzasadnienie ich pisowni.
• Dzień 3 Przepisanie opracowanego tekstu do zeszytu ćwiczeń.
• Dzień 4 Pisanie z pamięci wcześniej odczytanych zdań.
• Dzień 5 Kilkakrotne odczytanie opracowywanego tekstu, znajdującego się w zbiorze dyktand, wymazanie wpisanych liter, a następnie już samodzielne uzupełnienie na nowo luk. Sprawdzenie ze wzorem w zeszycie ćwiczeń poprawności zapisu.
• Dzień 6 Przeczytanie tekstu. Zapisanie tekstu dyktowanego przez dorosłego. Samodzielna kontrola i poprawa ew. błędów. Tak zaplanowane ćwiczenia w pisaniu poprzedzić należy gruntownym powtórzeniem i utrwaleniem zasad pisowni, stopniowo, nie mieszając różnych trudności ortograficznych. Ponieważ pisowni wielu wyrazów nie można poprzeć zasadami, konieczne jest po prostu wyuczenie się ich na pamięć.
Uczeń wybiera jednolitą ( ze względu na trudność ) grupę wyrazów, zapisuje je w pionowych kolumnach i uczy się ich - 10 przez jeden tydzień. Kartkę z aktualnie ćwiczoną listą wyrazów przypina w dobrze widocznym miejscu w domu. Do kolejnej dziesiątki przejść może dopiero, gdy bezbłędnie opanuje poprzedni zestaw.
Uczniowi i jego rodzicowi można zaproponować również tzw.
„dyktando w 10 punktach z komentarzem ortograficznym” ( M. Bogdanowicz )
1.Umowa. Rodzicu, umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące tylko 3 zdania. Razem wymyślcie nagrodę po każdym tygodniu.
2. Wybór tekstu. Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie.
3. Komentarz ortograficzny. Poproś dziecko o powtórzenie zdania i omówienie i uzasadnienie pisowni każdego z wyrazów.
4. Zapisywanie. Poleć dziecku zapisanie zdania.
5. Kontrola 1 – dziecko. Poproś, aby samodzielnie sprawdziło cały napisany tekst.
6. Kontrola 2 – dorosły. Sam sprawdź tekst. Jeśli znajdziesz błędy, podaj ich liczbę.
7. Kontrola 3 – dziecko. Poleć, aby ponownie sprawdziło tekst z pomocą słownika ortograficznego.
8. Kontrola 4 – dorosły. Sprawdź poprawiony tekst. Jeśli znajdziesz jeszcze błędy, pokaż dziecku wzór, z którego dyktowałeś zdanie.
9. Kontrola 5 – dziecko. Poproś, aby dziecko porównało napisany przez siebie tekst zez wzorem i ostatecznie poprawiło błędy.
10. Poprawa. Dziecko musi opracować błędnie zapisane wyrazy przez podanie zasady pisowni, dodanie wyrazu pokrewnego, odmienienie przez przypadki, wymienienie go na inną formę.
Niezmiernie istotne jest, że w wypadku takiej metody pracy dziecku daje się prawo do popełnienia błędu, ale absolutnie nie zezwala się na jego pozostawienie bez poprawy – wytwarza się nawy samokontroli piszącego. Dodatkowo uczeń nabiera również nawyku stałego przywoływania zasad ortograficznych. Staje się w pełni odpowiedzialny za napisany tekst.
Rodzicom można zaproponować jeszcze jeden domowy system ćwiczenia poprawnej pisowni rozplanowany również na tygodniowe jednostki. Jest on następujący:

I. Przygotowanie. Uczeń zakłada zeszyt ćwiczeń ortograficznych, na jego końcu zakłada słowniczek trudnych wyrazów, powtarza i utrwala zasady pisowni.

II. Pisanie z pamięci – co dzień. Uczeń czyta uważnie 4 –5
zdaniowy fragment tekstu wybrany samodzielnie lub wskazany przez nauczyciela. Ponownie czyta pierwsze zdanie ( z kolejnymi należy postępować tak samo )
i stara się je zapamiętać. Zapamiętuje pisownię wyrazów, w wypadku tych trudnych szuka uzasadnienia w zasadach. Wypowiada tekst z pamięci. Czyta powtórnie, sprawdzając, czy dobrze zapamiętał. Pisze zdanie z pamięci. Sprawdza i poprawia błędy. Porównuje zapis z tekstem wzorcowym i nanosi ew. poprawki. Zakrywa zdanie wzorcowe i ponownie pisze z pamięci. Znów sprawdza zapis.

III. Poprawa błędów. Uczeń wypisuje wyrazy, w których popełnił błędy i uzasadnia poprawną pisownię. Wyrazy te stosuje w krzyżówce lub układa z nimi zdania lub tworzy rodzinę wyrazów pokrewnych. Wpisuje je do słowniczka wyrazów trudnych.
IV. Sprawdzian - co tydzień. Uczeń jest zobowiązany pracować codziennie, zapisując daty przy wykonanych ćwiczeniach. Na końcu tygodnia osoba dorosła dyktuje mu zdania, które ćwiczył. Uczeń sam dokonuje kontroli i poprawy błędów.
Po każdym tygodniu uczeń winien pokazać pokazać zeszyt nauczycielowi.

Do ćwiczeń wskazanych podczas nauki poprawnego pisania pod względem graficznym należą m.in.:
 kreślenie ręką dużych liter w powietrzu,
 pisanie dużych liter na tablicy – wodzenie po wzorze,
 pisanie lub malowanie liter na arkuszach papieru o różnej wielkości, pisanie liter za pomocą szablonów,
 kalkowanie, obwodzenie po wzorze,
 samodzielne pisanie liter.

DLA DYSGRAFIKÓW korzystne jest uczenie się od razu liter pisanych i pisania pismem ciągłym z przestrzeganiem prawideł łączenia liter. Nauka musi być poprzedzona długim okresem usprawniania motoryki rąk i koordynacji wzrokowo – ruchowej.
W wypadku uczniów starszych jest niezmiernie trudno wpłynąć na poprawę wartości graficznej pisma. Wobec olbrzymiego wysiłku i miernych efektów wskazane jest opanowanie prze nich techniki pisania na komputerze.
Podczas nauki pisania na szczególne trudności napotykają dzieci leworęczne, ponieważ piszą w kierunku dla nich niewygodnym. Popychają pióro zamiast je ciągnąć, jednocześnie często zasłaniają sobie zapisany tekst, zamazują go, nie mogą kontrolować wzrokiem. W konsekwencji szybciej się męczą, piszą wolniej i brzydziej niż dzieci praworęczne chociaż nie są od nich mniej sprawne czy zręczniejsze. Wiele z spośród osób leworęcznych ma jednak obniżoną sprawność motoryczną, która poważnie komplikuje naukę techniki pisania. Osoby leworęczne i sprawne grafomotorycznie mogą nauczyć się pisać szybko i dobrze, jeśli otrzymają wskazówki dotyczące ułożenia zeszytu i ręki w czasie pisania.

Do nauki poprawnego pisania najlepiej wykorzystywać ćwiczenia w pisaniu z pamięci.
1. Uczeń musi wpierw dokonać ww. analizy wzrokowej tekstu, cicho przeczytać podany tekst i zwrócić uwagę na pisownię wyrazów, próbując je jak najlepiej zapamiętać.
2. W dalszej kolejności uczeń dokonuje, tym razem, analizy wzrokowo – słuchowej poprzez głośne odczytanie tekstu z jednoczesnym zwróceniem na brzmienie wyrazów i ich pisownię.
3. Następnie powinien sprawdzić, czy zachodzi zgodność struktury fonetycznej z pisownią i podać uzasadnienie w przypadku zachodzących różnic
(utrata dźwięczności na końcu lub w środku wyrazu).
4. Ostatecznie stara się zapamiętać pisownię i treść analizowanego zdania bądź tekstu.
5. Kolejnym etapem pracy jest zapisanie przez ucznia tego samego tekstu z pamięci, czyli po zakryciu wzoru. Może on również przybrać formę uzupełniania luk w tekście.
6. Na samym końcu znajduje się miejsce na dokonanie autokorekty ewentualnie popełnionych błędów, której uczeń dokonuje przez porównywanie napisanego przez siebie tekstu ze wzorem. W ten właśnie sposób uczy się dostrzegać i korygować własne błędy .


Postawa rodziców / opiekunów.

W procesie terapeutycznym rodzice dziecka ogrywają olbrzymią rolę.
M. Bogdanowicz zaleca rodzicom dyslektyków:
• Stworzenie atmosfery miłości i zrozumienia.
• Tonowanie przykrych przeżyć dziecka.
• Zainteresowanie się sprawami dziecka.
• Obdarzenie go zaufaniem.
• Rozmawianie – rozwijanie zdolności komunikowania się, wypowiadania, wzbogacania słownictwa..
• Wsparcie fizyczne – regularne posiłki, stałe pory snu.
• Wprowadzenie regularnego rozkładu dnia - zwłaszcza w wypadku dzieci nadpobudliwych.
W triadzie: nauczyciel – uczeń – rodzic, wszystkie strony muszą ściśle współpracować, aby uzyskać oczekiwane efekty. Nauczyciel musi uświadomić rodzicom, jakiej pomocy i wsparcia należy udzielić dziecku, a także jak bardzo jest ona istotna w prawidłowym przebiegu procesu reedukacyjnego.