Co zrobić, aby nauczanie w klasach, gdzie uczą się uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, przebiegało sprawnie i sprzyjało zaspokajaniu potrzeb rozwojowych uczniów ze SPE, szczególnie uczniów ze spektrum autyzmu? - własne refleksje

Na jednym ze szkoleń usłyszałam, że zamiast używać słowa „specjalne”- bardziej trafne jest użycie słowa „własne” potrzeby edukacyjne. Dobrze zorganizowana pomoc psychologiczno pedagogiczna i właściwe rozpoznanie potrzeb dzieci pozwoli na odpowiednią pomoc opartą na szacunku, trosce i zrozumieniu.
Ważna jest życzliwa współpraca nauczyciela prowadzącego z nauczycielem współorganizującym proces kształcenia jeśli chodzi o organizowanie, planowanie, realizowanie i modyfikowanie procesu edukacyjnego. Powinna być ona skierowana na optymalny rozwój każdego dziecka, szczególnie z niepełnosprawnością. Trzeba pamiętać, że uczniowie mają wpływ na organizację i przebieg kształcenia, a nauczyciele powinni stosować takie metody, które zaspakajają ich potrzeby.
Zadaniem nauczyciela jest motywowanie ucznia do aktywnego uczenia się na miarę jego możliwości, nie zaniżania, a dostosowania wymagań edukacyjnych do jego potrzeb. Należy stworzyć odpowiednią atmosferę, która będzie sprzyjała uczeniu się. Zdarzają się sytuacje, kiedy uczniowie przeszkadzają, wycofują się czy unikają współpracy. Popełnianie błędów jest nieodłącznym elementem uczenia się, a zadaniem każdego nauczyciela jest stworzenie sytuacji i możliwości, aby naprowadzić ucznia na prawidłowy tok myślenia. Uczeń ma prawo popełniać błędy, bo się uczy. Aby skutecznie nieść pomoc uczniom musimy czerpać z tego satysfakcję. Kiedyś usłyszałam, że uczeń ma prawo nie lubić nauczyciela, ale nauczyciel ma być taką osobą, która ma lubić wszystkich uczniów i w każdym dostrzegać dobre i mocne strony.
Należy przekazać uczniowi, że potrafi robić wiele dobrych rzeczy, wytrwale i cierpliwie uczyć prostych wzorców zachowania, a co najważniejsze dostrzegać i nagradzać wszystkie pozytywne zachowania i dać możliwość naprawienia wyrządzonej szkody.
Jak zbudować pozytywną atmosferę w klasie, gdzie uczą się także uczniowie w spektrum autyzmu?
Często zadajemy sobie to pytanie jak stworzyć taki klimat, aby wszyscy uczniowie czuli się zaopiekowani i korzystali w pełni z pobytu w szkole. Najbardziej zapamiętujemy relacje, nie funkcję jaką ktoś pełni w szkole, ale atmosferę panującą na lekcji. Bardzo ważne jest pierwsze osiem sekund, które stanowi 80 procent dobrej atmosfery, nauczyciel jest taką osobą, która na siłę musi myśleć pozytywnie.
W komunikacji z uczniem w spektrum autyzmu bardzo ważny jest ton i barwa głosu, mowa ciała i to, aby nie być nachalnym. Powinniśmy zaczynać lekcje od pozytywnego komunikatu, nie zapominajmy także o częstych pochwałach. Najważniejsze, często niezaspokojone potrzeby dzieci to miłość, przynależność i uznanie, wzmacniajmy mocne strony, osłabiajmy słabe. Warto zainteresować dziecko czymś pożytecznym, nie pozwalać mu przebywać często przed komputerem i grać w gry, a telefon komórkowy traktować jako niezbędny komunikator. Powinniśmy zaangażować dziecko w dyskusję, pozwolić czasami wypowiedzieć się podczas lekcji na temat, który nie jest z nią związany.
Pamiętajmy o tym, że niezaspokojona potrzeba dziecka lub błędnie rozpoznana może spowodować ciąg zachowań, które są interpretowane jako trudne i niepożądane.
Kilka słów na temat dokumentów tworzonych na potrzeby uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego
Rodzice uczniów ze spektrum autyzmu są niezbędni do właściwego przygotowania wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i indywidualnego programu edukacyjno- terapeutycznego, bo to właśnie rodzice najlepiej znają swoje dziecko, jego mocne strony i te, które wymagają wsparcia. Rodzice znają klucz jak najlepiej motywować i postępować z dzieckiem. Dokumenty te powinny być żywymi i uaktualnianymi „przepisami” przy ścisłej współpracy z rodzicami, specjalistami i nauczycielami pracującymi z dzieckiem. Jeżeli prawidłowo poznamy rzeczywiste potrzeby dziecka będziemy mogli je zaspokoić. Komfort nauki i wsparcie według potrzeb uczniów z własnymi potrzebami edukacyjnymi spowoduje to, że szkoła będzie miejscem, które będzie dodawało skrzydeł, a nie przynosiło udrękę dla ucznia, rodzica czy nauczyciela. Rodzice powinni wiedzieć, że mogą i powinni zgłaszać swoje propozycje wpisów do dokumentów, które dotyczą ich dziecka.
Trudności z jakimi borykają się osoby w spektrum autyzmu to, że mogą odczuwać coś mocniej, albo słabiej, słyszeć zbyt głośno, albo widzieć zbyt ostro. Uczniowie ci łatwiej ulegają przeciążeniu, trudniej im poradzić sobie z nadmiarem bodźców i czasami mogą reagować zbyt gwałtownie, w niekontrolowany sposób np. płacz, krzyk, agresja słowna, trzepotanie rękami, podskoki. Należy wtedy zapewnić im miejsce, gdzie mogą wyciszyć się po przebodźcowaniu np. sala wyciszenia, a jeżeli takiej nie ma to np. biblioteka.
Osoby w spektrum autyzmu mają trudności ze zrozumieniem przenośni, dwuznaczności czy metafor. Trzeba im wytłumaczyć spokojnie i dosłownie o co chodzi.
Uczniowie w spektrum autyzmu potrzebują więcej czasu na przetworzenie informacji, jej interpretacjęi odpowiedź. Czasami zdarzają się jednak sytuacje, że nie chcą wypowiadać się na forum klasy, nie należy ich wtedy do tego zmuszać, bo może wywołać to w nich niepotrzebny stres.
Populacja uczniów w spektrum autyzmu nieustannie wzrasta, stanowi to ogromne wyzwanie dla szkół. Dlatego bardzo ważne jest, aby te osoby miały komfort psychiczny.
My jako nauczyciele powinniśmy zadbać o to, aby zbudować z uczniami życzliwe relacje, poznać jego potrzeby i sposoby ich zaspakajania, a także dużo rozmawiać o tym co ucznia interesuje- budujemy przez to więź. Spokojnie i wolno rozmawiać z dzieckiem, nie podnosić głosu. Dogłębnie też należy przeczytać orzeczenie, opinie czy diagnozy. Wspólnie z rodzicami, specjalistami i nauczycielami powinniśmy tworzyć indywidualne programy terapeutyczna skonstruowane na miarę potrzeb ucznia.
Zdrowy rozwój osoby w spektrum autyzmu w szkole masowej to zrozumienie i poznanie różnorodności, szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi optymalne środowisko do nauki.

Sylwia Leśniowska
22 lata pracy w szkolnictwie jako nauczyciel współorganizujący proces kształcenia i wychowawca