Ocena wybranej koncepcji, teorii, doradztwa zawodowego i jej zastosowania praktyczne

Doradca zawodu w swojej pracy opiera się na pewnych założeniach teoretycznych, które wyznaczają sposoby jego pracy i skuteczności podejmowanych przez niego działań.
A. Kargulowa bazując na koncepcjach: behawiorystycznej, humanistycznej i poznawczo-rozwojowej człowieka, wyróżniła trzy rodzaje poradnictwa: poradnictwo dyrektywne, poradnictwo liberalne i poradnictwo dialogowe.
PORADNICTWO DYREKTYWNE zakłada znaczną przewagę doradcy nad uczniem. Oparte jest na koncepcji behawioralnej. Doradca wie, co jest dobre i pożądane i steruje, nierzadko manipuluje uczniem, dając mu gotowe rozwiązania.
Uczeń jest tu niesamodzielny – doradca stosuje wzmocnienia pozytywne: nakłanianie, przekonywanie, ocenianie; udziela wskazówek, posługuje się wykładem, treningiem. Uczniowi pozostaje: zwerbalizowanie problemu, zadawanie pytań, stosowanie się do zaleceń.
PORADNICTWO LIBERALNE zbudowane jest na koncepcji humanistycznej. Można je określić mianem pomocy starszego brata, gdzie doradca pozwala uczniowi na tworzenie i wytyczanie własnej drogi życiowej. Tworzy się wówczas relacja oparta na empatii dwóch równorzędnych partnerów. W tym kontekście uczeń posiada duży potencjał, który tylko należy odkryć: uczeń nie zawsze zdaje sobie bowiem sprawę ze swoich mocnych stron.
PORADNICTWO DIALOGOWE, w którym doradca i radzący się wspólnie poszukują alternatyw i poszerzają spojrzenie na konteksty problemu. Podstawą tego typu poradnictwa jest koncepcja poznawcza człowieka. Jest to poradnictwo partnerskie, w którym proces poradniczy przyjmuje najczęściej postać dialogu. Doradca jest tu również partnerem ucznia w procesie wyboru szkoły/zawodu, jednak posiada większe kompetencje. Pozwala mu to inspirować ucznia do działania, stawiania sobie nowych celów, planowania. Radzący się wszechstronnie analizuje problem, zdobywa nowe informacje, eksperymentuje.
Ja w swojej pracy chcę skupić się na poradnictwie dialogowym.
W dzisiejszych czasach zmniejsza się grupa doradców dyrektywnych, preferowani są konsultanci, spolegliwi opiekunowie, którzy dają radzącym się „wolną rękę”, a ich rola nie polega na doradzaniu, a jedynie na wspieraniu młodzieży w dokonywaniu wyboru własnej drogi życiowej. Uczeń jest traktowany przez nauczyciela bardziej podmiotowo, nastąpiło przekształcenie metod pracy, są to metody zwracające uwagę na zjawiska w aspektach przemian jakościowych, a nie ilościowych. W poradnictwie kariery wzrosła rola badań biograficznych, „małych narracji”, rozmów z uczniem. Są coraz bardziej popularne znane już metody pracy z młodzieżą, np. zajęcia aktywizujące do wyboru ścieżki kariery, odgrywanie ról, ćwiczenie strategii, podejmowanie decyzji zawodowych itp. Doradca nauczyciel nie dąży do tego, aby zmienić człowieka, ale by go jak najlepiej poznać, kierować jego samoobserwacją a najważniejszą metodą jego działania jest rozmowa poradnicza z uczniem. Przychodząc na rozmowę doradczą młody człowiek najczęściej jednocześnie mierzy się z mnóstwem trudnych emocji i doradca musi mieć tego świadomość. Ważnym priorytetem w tym okresie życia jest silna (czasem nadrzędna) potrzeba przynależności, dlatego też istotne, by doradca zwracał uwagę na to, jaką rolę w życiu jego podopiecznego spełnia grupa rówieśnicza i jaki kontekst nadaje ona podejmowanym decyzjom i wyborom. Doradca powinien starać się dostrzegać potrzeby edukacyjno-zawodowe z uwzględnieniem zmieniającego się systemu wartości i sposobu postrzegania świata przez ucznia. Współczesna młodzież funkcjonująca w świecie ciągłej zmiany i niepewności, szczególnie ciężko znosi konieczność dokonania zobowiązujących wyborów dotyczących swojej przyszłości. Dobrze zorganizowane działania w ramach doradztwa zawodowego mogą jej ułatwić poradzenie sobie z tą sytuacją. Celem doradztwa zawodowego nie jest zaplanowanie komuś przyszłości. Cele procesu doradczego to przekazanie wiedzy, wyposażenie w narzędzia, zainspirowanie i poszerzenie horyzontów, a także – szczególnie dlatego, że pracujemy z młodymi ludźmi – zadbanie o dobrostan psychiczny naszych uczniów i ograniczenie odczuwanej przez nich negatywnej presji. Świadomość siebie samego jest kluczowa w podejmowaniu odpowiednich decyzji dotyczących własnej przyszłości. Młodzi ludzie, którzy przychodzą do doradców zawodowych są najczęściej jeszcze w procesie kształtowania się osobowości, więc umiejętność uważnego wglądu w siebie będzie dla nich ważna w życiu jeszcze wielokrotnie. Przy okazji różnych życiowych zmian będą weryfikowali sądy o sobie samym, swoje przekonania i wartości, dlatego warto, abyśmy wyposażyli ich w narzędzia i wiedzę o tym, jak budować samoświadomość. Model wspierający bardziej wpisuje się w wizję edukacji przyszłości, zorientowanej na rozwój kompetencji kluczowych. Są one konieczne dla samorealizacji, bycia aktywnym obywatelem, do podejmowania decyzji dotyczących własnego życia, a także stanowią nieodzowny element współczesnego, dynamicznie zmieniającego się rynku pracy. Adekwatną odpowiedzią na pojawiające się wyzwania współczesnego świata i rynku pracy, jest doradztwo stawiające na odkrywanie siebie, autentyczne interakcje, budowanie relacji, współpracę i wewnętrzną motywację, podkreślające refleksyjność, eksperymentowanie i krytyczne myślenie. W realiach szybko zmieniającej się rzeczywistości społecznej doradztwo wspierające staje się metodą pracy wyposażającą uczących się w takie umiejętności, jak: autorefleksja, wewnątrzsterowność czy odpowiedzialność, które mogą wykorzystać w budowaniu kariery/życia. Takie działania dają szansę na pomaganie w sytuacjach tranzycji i kryzysów oraz wspieranie osoby radzącej się w procesie aktywnego i kreatywnego konstruowania całożyciowego „ja”. Otwiera się tu więc pole dla doradców zawodowych budujących refleksyjność i kompetencje kluczowe u swoich uczniów, również uczniów ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi.
W swojej pracy jako doradca zawodowy będę starała się stosować model poradnictwa dialogowego. Bardzo ważne jest dla mnie być dla moich uczniów partnerem w procesie wyboru szkoły/zawodu na którym mogą polegać i któremu ufają. Nasza relacja powinna opierać się na współdziałaniu. Jako doradca chcę inspirować uczniów do działania innowacyjnego, do aktywnego poznawania siebie i świata zawodów, do weryfikowania wartości. Istotne jest, dla mnie aby moje porady ( poprzez kontakt osobowy i rozmowę) dawały możliwość samodzielnego rozwiązywania problemu, podjęcia właściwych decyzji. Moim zadaniem będzie stworzenie takich warunków, aby sytuacja pomocy nie była wyręczająca, ale wspomagająca, nie utwierdzająca w bezradności, lecz podnosząca wiarę we własne siły.

Literatura:
Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa, Warszawa 2004
Wojtasik B, Podstawy poradnictwa kariery. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 2008
Myszka-Strychalska L., Koncepcje rozwoju zawodowego – przegląd wybranych stanowisk teoretycznych.
Wrzosek M. Indywidualne doradztwo zawodowe - rozmowa doradcza. Praktyczny poradnik dla doradców zawodowych i osób pracujących z młodzieżą. Warszawa 2022
Górka A. Adamczyk P., Model wspierający w doradztwie. Raport z badania
doradców zawodowych w kontekście wdrażania ZSK