Wpływ muzykoterapii na zachowania prospołeczne

Muzykoterapia i jej wpływ na zachowania prospołeczne u dzieci 6 letnich.
Najczęściej nie jesteśmy świadomi jaką rolę w naszym życiu pełni muzyka, nie wiemy i nie zastanawiamy się nad tym, co nam daje. Tymczasem muzyka jest bardzo istotna w życiu każdego z nas. Ułatwia komunikacje z drugim człowiekiem, przekazuje emocje, uspakaja, rozbudza wyobraźnie, przynosi wytchnienie, daje siłę, pozytywną energię, czasem przywołuje uczucie strachu, lęku. Jej ogromny wpływ na każdego z nas stwarza szerokie możliwości stosowania muzyki w praktyce pedagogicznej. Muzyka jest bezpiecznym i atrakcyjnym środkiem terapeutycznym. Uczestnicy zajęć, na których stosowane są elementy muzykoterapii, bawiąc się, muzykując, uczą się wzajemnej tolerancji, współdziałają z innymi.
Na przestrzeni lat udowodniono, że muzykoterapia wpływa między innymi na rozładowanie napięć, wytworzenie więzi międzyludzkich, redukowanie lęku
i niepokoju, kształtowanie pozytywnego obrazu siebie oraz samoakceptacji, jak również poczucia bezpieczeństwa, tak niezbędnego do przystosowania społecznego. Tak też powstał pomysł sprawdzenia wpływu zajęć muzycznych na zachowania prospołeczne, które są bardzo istotne w naszym życiu, przyczyniają się bowiem do prawidłowego funkcjonowania człowieka, często jednak nie są odpowiednio pielęgnowane. To
w jakim stopniu są rozwijane zależy w dużej mierze od rodziców, jak również nauczycieli. Zadaniem dorosłych jest uczyć dzieci zachowań prospołecznych. Nieprzystosowanie społeczne przejawia się w postawach antyspołecznych,
w nieodpowiednim funkcjonowaniu w społeczeństwie. Dlatego też należy podnosić efektywność oddziaływań profilaktycznych, resocjalizacyjnych, które mają na celu eliminowanie nieprzystosowania społecznego.
Jedną z metod terapii, która może wpłynąć pozytywnie na zwiększenie przystosowania społecznego jest muzykoterapi.
Zjawisko leczniczego oddziaływania muzyki znane było od dawna. Muzykę jako środek leczniczo-rekreacyjny stosuje się w szpitalach, sanatoriach, przy operacjach, zabiegach, ćwiczeniach rehabilitacyjnych. Medycyna wskazuje, ze część chorób ma podłoże psychiczne i emocjonalne. Muzyka oddziałuje przede wszystkim na emocjonalną sferę osobowości człowieka, zatem jej możliwości wpływania na całą psychikę ludzką są ogromne.
Stosowanie muzykoterapii do profilaktyki bądź relaksu w pracy z dziećmi przynosi również zadawalające wyniki. Umiejętnie dobrana muzyka „wycisza” emocje negatywne i pobudza pozytywne. Odpowiednie jej dozowanie wspomaga rozwój emocjonalny dziecka.
Warto w tym miejscu przedstawić teoretyczne sformułowanie muzykoterapii przybliżające jej istotę. W tym celu można posłużyć się dość ogólną definicją
T. Natansona. „Muzykoterapia jest metodą postępowania wielostronnie wykorzystującą wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka”.
Aby rozszerzyć podaną definicję należy dodać, że utwory muzyczne dzieli Natanson na te, które działają na słuchacza pobudzająco oraz te, które mają wpływ uspokajający. Muzykoterapię wykorzystuje się więc w celu leczenia konkretnych schorzeń fizycznych lub psychicznych, bądź stosuje się jako element pozytywnego oddziaływania na samopoczucie słuchającego.
Najczęściej dokonuje się podziału na muzykoterapię indywidualną
i grupową.
W muzykoterapii grupowej dokonuje się podziału grupy ze względu na ilość osób (zwykle od 6 do 12), płeć, wykształcenie, diagnozę cech osobowości, poziomu kultury muzycznej, upodobań muzycznych.
Terapia grupowa dokonuje integracji grupy poprzez wspólne słuchanie utworów. Umożliwia realizację potrzeby bycia członkiem społeczności grupowej, przeżywanie efektów muzycznych, ruchowych. Do jej zalet należy możliwość zaprezentowania przed grupą własnej odrębności.

Muzykoterapia wpływa na człowieka kojąca i uspokajająco. Już po 10 minutach słuchania odpowiednio dobranej muzyki u większości osób mija zmęczenie. Muzykoterapia podnosi odporność organizmu, ułatwia wypoczynek, wpływa na rozładowanie negatywnych emocji, agresji.
Trudno jest dokonać zadowalającej klasyfikacji różnorodnych metod terapeutycznych w muzykoterapii.
W literaturze polskiej prób ich uporządkowania podjęła C. Galińska. Wyróżniła siedem grup metod:
- odreagowująco-wyobrażeniowa (aktywizujące, emocjonalne),
- treningowa,
- relaksacyjna,
- komunikatywna,
- kreatywna,
- psychodeliczna, estetyczna. estetyzująca, kontemplacyjna,
- muzyczny trening uwrażliwiający.
K. Krasoń nieco modyfikując wyżej wymienioną klasyfikację wyodrębniła następujące grupy metod:
- odreagowująco-wyobrażeniowe (aktywizujące emocjonalnie),
- treningowe,
- relaksacyjne,
- komunikatywne,
- kreatywne,
- stymulujące procesy uczenia się i wyróżniające w tym deficyty dziecięce.
Bazując na klasyfikacji E. Galińskiej i K. Krasoń warto scharakteryzować poszczególne metody.
Metody odreagowująco-wyobrażeniowe oraz aktywizujące emocjonalnie. Muzyka jest tu środkiem katalizującym, wzmacniającym proces wyobrażeniowy pacjenta, wywołuje skojarzenia pozamuzyczne.
Należą tu :
- metoda E. Galińskiej Portret muzyczny,
- wizualizacja kinestetyczna,
- choreoterapia, zwłaszcza w ujęciu M. Śniarowiskiej i A. Jędrycki-Hamery.
Metody treningowe nawiązujące do teorii uczenia. Istotne jest tu nauczanie pacjenta usuwanie napięcia psychofizycznego. Przykładem może być tu:
- trening autogenny Schultza,
- gimnastyka rytmiczna Alfreda i Marii Kniessów,
- mobilna rekreacja muzyczna M. Kieryła.
Metody relaksacyjne - polegające na wykorzystywaniu zbioru nagrań muzycznych działających kojąco i relaksująco. Warto tu sięgnąć do relaksacji w wersji A. Polender, Jacobsona w modyfikacji B. Kaji.
Metody komunikatywne – uczą współdziałania, nowych zachowań społecznych (empatia, współdziałanie, odpowiedzialność). Można tu zamieścić:
• metodę W. Scherbone,
• ćwiczenia świadomości ciała i przestrzeni,
• metodę Dotyk i komunikacja autorstwa Christopera i Marianne Knillów.
Metody kreatywne – dotyczące improwizacji wokalnej, ruchowej, instrumentalnej. Charakterystycznymi są tu:
• metoda Orffa,
• metoda Lobane,
• metoda Dalcroze`a,
W muzykoterapii dużą wartość posiada kontakt pacjenta z terapeutą. Do zadań terapeuty i jego czynności w toku zajęć muzykoterapeutycznych należą:
• Obserwowanie zachowania się dziecka i grupy,
• Rozumienie aktualnych trudności, przejawów zachowań zaburzonych,
• Ułatwianie i przyspieszanie procesu rehabilitacji.
Muzykoterapia wymaga prowadzenia podstawowej dokumentacji polegającej na utrwaleniu spostrzeżeń. Istotne jest prowadzenie dziennika obserwacji. Treść notatek powinna dotyczyć reakcji osób na prezentowaną muzykę, programy, osiągnięcia, zamierzonego efekty końcowego.
K. Lewandowska zauważa, iż arkusz obserwacyjny stosowany w muzykoterapii powinien zawierać dane o nastroju dziecka na początku i na końcu zajęć. W obserwacji dziecka zwraca się uwagę czy instrumenty muzyczne wzbudzają jego zainteresowanie. Istotna jest także motywacja dziecka, wyobraźnia, wskaźniki fizjologiczne, predyspozycje muzyczne (np. poczucie rytmu, tempa, dynamiki, pamięć muzyczna, dyspozycje wokalne, manualne, umiejętność odtwarzania wzorów rytmicznych, linii melodycznej.
W zakresie gry na instrumencie obserwujemy czy dziecko ma trudności
z rozpoznaniem brzmienia i nazwy instrumentu, jak sobie z nim radzi.

Zachowania prospołeczne na tle literatury przedmiotu.

Większość ludzkich zachowań ma charakter społeczny, ich skutki nie są zatem obojętne.
Zachowania społeczne podejmowane są na rzecz innych ludzi, cechuje je, to co wielu badaczy nazywa “bezinteresownością”. Pojęcie to ma specyficzną konotację. Trudno bowiem wyobrazić sobie działanie, które nie przynosi korzyści. Definicje zachowań prospołecznych precyzuje jaki rodzaj profitów przynoszą tego typu działania.
Wielu autorów stosuje pojęcie postawy prospołecznej zamiennie z pojęciem zachowań prospołecznych między innymi A. Giryński , E. Hajduk, B. Hajduk ,
J. Reykowski. Dlatego też na potrzeby pracy przyjęto, iż są to definicje, które mogą być
w tym przypadku stosowane zamiennie.
H. Hamer definiuje zachowania prospołeczne (pomocne) jako działania, których celem jest korzyść innej osoby, nie wykluczająca własne profity.
Zachowania prospołeczne mogą być traktowane, jako takie działanie, które są podejmowane na rzecz innych ludzi, gdzie pomagający może odnieść korzyści lub podejmowane są bez oczekiwania na zewnętrzne nagrody

Przyjmuje się, że zachowania prospołeczne mogą być ukierunkowane różnymi mechanizmami, w związku z tym zdolność do zachowań prospołecznych rozwija się
w różny sposób.
W literaturze psychologicznej prezentowane są różne stanowiska dotyczące genezy zachowań prospołecznych. Ważną rolę mają tu czynniki psychologiczne, biologiczne oraz społeczne i kulturowe. Istotne są także koncepcje, które podkreślają czynnik współodczuwania, nazywane w psychologii hipotezą empatii-altruizmu.
Do kształtowania zachowań prospołecznych trzeba podejść z dwóch perspektyw. Pierwsza dotyczy pomocy długotrwałej (kształtowanie altruistycznej osobowości), druga pomocy w nagłych wypadkach.
Znaczny udział w kształtowaniu osobowości altruistycznej mają właściwości temperamentu. Z badań mad bliźniakami jednojajowymi wychowywanymi osobno wynika, iż 50% tendencji altruistycznych okazuje się wrodzonych. Jednak do tej pory człowiek nie ma wpływu na wyposażenie genetyczne, dlatego też ważne są wskazówki praktyczne pozwalające zapoznać się z tym, jak kształtować, zwiększać osobowość altruistyczną w procesie wychowania.
Z literatury naukowej odczytujemy różne opisy warunków sprzyjających kształtowaniu zachowań prospołecznych u dzieci. J. Reykowski przywołuje za Staubem następujące wyniki kształtowania zachowań prospołecznych u dzieci:
 czułe i opiekuńcze postawy rodziców,
 egzekwowanie wymagań,
 stosowanie w wychowaniu dzieci metody „indukcji”,
 modelowanie,
 powierzanie zadań dziecku.
Znaczący wpływ na kształtowanie postaw prospołecznych dzieci i młodzieży powinny mieć filmy, czasopisma, programy telewizyjne. Niestety niektóre z nich wpływają niekorzystnie na uspołecznienie młodego człowieka.
Należy podkreślić, iż nie ma jednego jedynego wypracowanego sposobu na kształtowanie zachowań prospołecznych. Głównym tego powodem jest fakt, że wynik rozwojowy zależy w dużej mierze od czynników socjologicznych, ale również od samego dziecka. Po części rolę odgrywają tu charakterystyki związane z konstrukcją genetyczną dziecka. Dziecko samo decyduje, czy aktywnie angażuje się w zachowania prospołeczne. Dzieci kontrolują swe własne zachowania i mogą wtedy postrzegać siebie jako osoby pomocne oraz zdalne do słuchania innych. Pochwały ze strony innych osób
i dawany przez nich przykład wzmacniają postępowanie dziecka. Jednak pomyłką byłoby uznanie zewnętrznych wpływów za jedyne czynniki determinujące rozwój.
Dzieci z deficytem umiejętności prospołecznych w odróżnieniu od swoich społecznie kompetentnych rówieśników, stanowią często grupę wysokiego ryzyka nieprzystosowania zarówno w dzieciństwie, jak również w okresie dojrzałości. Ważnym powodem nauczania małych dzieci umiejętności prospołecznych są wymagania stawiane przez środowisko przedszkolne. Dzieci muszą uczyć się nie tylko interakcji
z rodzeństwem, kolegami z sąsiedztwa, lecz także z całą grupą innych dzieci
i dorosłymi.
Są grupy dzieci, które odnoszą korzyści z uczenia się umiejętności prospołecznych, należą do nich:
 dzieci, które rozwijają się normalnie, ale u których występuje określony deficyt umiejętności i zachowań prospołecznych,
 dzieci, które maja zaburzenia uczenia się, komunikacji, zachowania lub są
w inny sposób upośledzone.
Wycofanie i agresja są najbardziej wyraźną oznaką deficytu umiejętności prospołecznych i stanowią też największe problemy dla nauczyciela i rodziców. Deficyty umiejętności prospołecznych obserwuje się u dzieci we wszystkich kategoriach upośledzeń.

Doniesienie z badań.

Badany materiał pozwolił na przeanalizowanie następujących zagadnień:

1. Czy i w jakim stopniu muzykoterapia wpływa na zachowania prospołeczne
u dzieci sześcioletnich?
2. Jakim poziomem zachowań prospołecznych charakteryzują się dzieci sześcioletnie przed przeprowadzeniem cyklu zajęć z muzykoterapii?
3. Jakim poziomem zachowań prospołecznych charakteryzują się dzieci sześcioletnie po przeprowadzeniem cyklu zajęć z muzykoterapii?
Hipoteza postawione w niniejszej pracy są następujące:
Zakłada się, że wdrażany do praktyki przedszkolnej w drodze eksperymentu cykl zajęć
z muzykoterapii wpływa na kształtowanie zachowań prospołecznych u dzieci sześcioletnich.
Założenie o związku muzykoterapii z kształtowaniem zachowań prospołecznych wynika z twierdzenia proponowanego przez J. Wierszyłowskiego, który zakłada, iż muzykoterapia przyczynia się do indywidualnego rozwoju samoświadomości, samooceny, inteligencji, zdolności koncentracji, jak również ma określony wpływ na zachowanie prospołeczne (np. życzliwość w kontaktach z innymi, poczucie odpowiedzialności grupowej oraz przynależności).
Doniesienia z badań
Badania zostały przeprowadzone w małym przedszkolu, liczącym tylko trzy oddziały. Do placówki uczęszczały dwie grupy 5-6 latków oraz jedna grupa 3-4 latków. Za pomocą doboru celowego wybrano czternaście dzieci sześcioletnich prowadzonych przez jednego nauczyciela. Wychowankowie w ciągu całego roku szkolnego nie mieli żadnych dodatkowych zajęć umuzykalniających typu rytmika, ze względu na brak oferty ze strony placówki. Grupa sześciolatków wybranych do badania zajmuje salę przedszkolną będącą salą przejściową, która uniemożliwia w dużym stopniu prowadzenie przez wychowawcę zajęć muzyczno-ruchowych. Przedszkole nie dysponuje salą gimnastyczną, która pozwalałaby na prowadzenie takowych zajęć. Dlatego też wprowadzony czynnik eksperymentalny w postaci zajęć z muzykoterapii opartych na Modelu Mobilnej Rekreacji Muzycznej był właściwie jedyną bardziej rozbudowaną formą zajęć muzyczno-ruchowych proponowaną dzieciom z badanej grupy.
Badania eksperymentalne jednej grupy zostały przeprowadzone według planu, który przebiegał w trzech etapach:

Etap I.
Poddanie grupy wyłonionej w sposób celowy pretestowi Y w postaci wstępnych badań diagnostycznych mających określić poziom zachowań prospołecznych badanych dzieci. Badania początkowe odbyły się w lutym 2010 roku. W celu zdobycia wiedzy na temat poziomu zachowań prospołecznych poproszono wychowawcę grupy o wypełnienie Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i Szkole (CBI)
E. S. Schaefera i M. Aaronsona.

Etap II
Wprowadzenie do tej grupy postępowania eksperymentalnego w postaci zmiennej eksperymentalnej (niezależnej), która miała spowodować określoną, przewidywaną
w ramach hipotez zmianę, uczyniono nią cykl zajęć z muzykoterapii w postaci Mobilnej Rekreacji Muzycznej. Spotkania z grupą odbywały się dwa razy w tygodniu przez dwa miesiące, od marca do maja, według wcześniej przygotowanych scenariuszy zajęć. Muzyka do zajęć w większości zaczerpnięta została z pozycji M. Kronenberger „Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu”, gdzie w załącznikach znajduje się wykaz przykładowych utworów do ćwiczeń relaksacyjnych, aktywizujących, jak również ćwiczeń wywołujących u słuchacza reakcje pozytywne, negatywne, silne reakcje emocjonalne. Pozostałe utwory muzyczne wykorzystane na zajęciach zaczerpnięte zostały z pozycji K. Krasoń, G. Szafraniec „Dwa światy. Ruch dyrektywny i niedyrektywny jako wizualizacja-okrywanie- poznawanie” oraz D. Gulińskiej-Grzeluszka „Muzykoterapia dzieci agresywnych”. Dzięki temu z łatwością można było dobrać muzykę do poszczególnych części zajęć, które przebiegały według Modelu Mobilnej Rekreacji Muzycznej, składającego się
z następujących etapów:
• Aklimatyzacja – przywitanie grupowe i indywidualne.
• Faza odreagowania – szybkie, krótkie ćwiczenia ruchowe, mające na celu redukcję wzmożonego napięcia psychofizycznego, np. klaskanie, bieganie, okrzyki, rzucanie kulkami z gazet, itp.
• Faza rytmizacji – zawierająca ćwiczenia muzyczno-ruchowe z udziałem instrumentów i akompaniamentu naturalnego.
• Faza uwrażliwienia – ćwiczenia z zakresu pantomimy, psychodramy muzycznej, wyrażanie uczuć poprzez pracę plastyczne.
• Faza relaksacji – nauka różnych form odpoczynku.
• Faza aktywizacji – powrót do aktywności przywracającej energię, np. krótki układ taneczny.
• Pożegnanie – informacja zwrotna od uczestników.
Większość scenariuszy została napisana samodzielnie na podstawie dostępnej literatury.
W trakcie zajęć z dziećmi realizowane były następujące cele główne:
• Zmniejszenie napięcia psychofizycznego.
• Obniżenie lęku i agresji.
• Wytworzenie poczucia wspólnoty w grupie.
• Pogłębienie percepcji muzyki, uświadomienie dzieciom ich własnych stanów emocjonalnych.
• Zwiększenie poczucia własnej wartości.
• Kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania i koncentracji uwagi.
• Pomoc w pokonywaniu leków.
• Uwolnienie się od zahamowań.
• Rozwijanie zainteresowania własnym ciałem.
Zastosowane rodzaje zabaw i ćwiczeń to:
• Śpiewanie piosenek, utworów melodycznych.
• Muzykowanie.
• Zabawy i ćwiczenia przy muzyce.
• Pląsy, korowody, elementy tańców.
• Tworzenie muzyki.
• Wygrywanie na instrumentach własnego nastroju.
• Umuzycznienie wierszy.
• Inscenizacje muzyczne.
Program muzykoterapii przebiegał według następujących zasad:
• Systematyczność (dwa razy w tygodniu, 40 do 60 minut).
• Rytualizacja (stała pora dnia, podkreślanie początku bodźcem słuchowym – uderzenie w gong).
• Powtarzanie tych samych aktywności i form pracy na poszczególnych sesjach muzykoterapeutycznych.
Etap III
Przeprowadzenie w grupie badanej postestu Y. Po zakończeniu cyklu zajęć
z muzykoterapii przeprowadzono badania końcowe, do których wykorzystano te same narzędzie diagnostyczne: Kwestionariusz Zachowania się Dziecka w Przedszkolu
i Szkole (CBI) E. S. Schaefera i M. Aaronsona wypełniony przez wychowawcę grupy. Przeprowadzenie postestu miało na celu ukazać, czy czynnik eksperymentalny
w postaci Mobilnej Rekreacji Muzycznej w trakcie zajęć muzykoterapeutycznych wpłynie na poziom zachowań prospołecznych u dzieci sześcioletnich.
Analiza wyników badań
Przystępując do analizy zebranego materiału, warto zwrócić uwagę na wyniki osiągnięte przez dzieci sześcioletnie według Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i Szkole (CBI) E. S. Schaefera i M. Aaronsona.
W pierwszej kolejności analizie poddane zostały zbiorcze wyniki przedstawiające poziom zachowań prospołecznych u dzieci sześcioletnich. Porównano wyniki uzyskane przed przeprowadzeniem eksperymentu oraz po przeprowadzeniu cyklu zajęć z muzykoterapi.
W trakcie badań początkowych najwięcej dzieci, bo 57 % przejawiało lekkie zaburzenia w przystosowaniu się. Dzieci te uzyskały łączną ilość punktów w przedziale od -44 do 0, co umieszczało pozwoliło je klasyfikować na poziomie: podkliniczne zaburzenia. Tylko jedno dziecko (7%) uzyskało najwyższy poziom: Dobrze przystosowany. Zarówno w trakcie pretestu, jaki i posttestu nikt nie zakwalifikował się do klinicznych zaburzeń. Badania końcowe wykazały, iż po przeprowadzeniu cyklu zajęć 4 osoby (29%) są dobrze przystosowane, 6 (42%) osób nie sprawia istotnych trudności i co dość istotne tylko 4 osoby znalazły się na poziomie: podkliniczne zaburzenia. Można zatem zauważyć, iż cykl zajęć z muzykoterapii wpłynął pozytywnie na badaną grupę. Troję dzieci przeszło na poziom najwyższy, dzieci te są dobrze przystosowane do innych osób i swej aktywności. Czworo badanych osób uzyskało punkty pozwalające opuścić poziom: Podkliniczne zaburzenia, który jako jeden z dwóch charakteryzuje się zaburzeniami w przystosowaniu.
Po przeprowadzonym cyklu zajęć z muzykoterapii wszystkie osoby uzyskały co najmniej o jeden punkt więcej niż w badaniach początkowych, u 14 osób (100%) nastąpił zatem wzrost stopnia przystosowania na podstawie uzyskanej punktacji.
Podsumowując analizę danych a, można zauważyć, że po przeprowadzeniu cyklu zajęć z muzykoterapii u ponad połowy dzieci (57%) wzrost poziomu przystosowania. We wszystkich dwunastu skalach zwiększył się poziom zachowań prospołecznych u badanych dzieci. Można zatem przypuszczać, że muzykoterapia wpływa na zwiększenie poziomu zachowań prospołecznych.
Kwestionariusz Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i Szkole (CBI)
E. S. Schaefera i M. Aaronsona składa się z dwunastu skal z czego sześć dotyczy pozytywnych cech osobowości, których nasilenie, większa ilość uzyskanych punktów wiąże się z wyższym poziomem przystosowania społecznego, są to:
• ekspresja słowna,
• życzliwość,
• wytrwałość,
• towarzyskość,
• taktowne postępowanie,
• koncentracja.
Pozostałe sześć nazywane są w Kwestionariuszu Zachowania się Dziecka
w Przedszkolu i Szkole (CBI) E. S. Schaefera i M. Aaronsona negatywnymi cechami osobowości, których nasilenie wiąże się z niższym poziomem zachowań prospołecznych. Do skal tych zalicza się:
• nadruchliwość,
• odsuwanie się,
• nerwowość,
• zawziętość,
• zażenowanie,
• nieśmiałość.
Dziewczynki w pięciu skalach dotyczących pozytywnych cech osobowości uzyskały wyższą średnią niż chłopcy. Chłopcy uzyskali wyższą średnią tylko
w preteście dotyczącym koncentracji. Świadczy to zatem o prawdopodobnym potwierdzeniu hipotezy, która zakłada, iż dziewczynki charakteryzują się wyższym poziomem zachowań prospołecznych.
W celu weryfikacji głównej hipotezy zakładającej związek pomiędzy muzykoterapią a zachowaniami prospołecznymi badanych dzieci, posłużono się testem t-Studenta w próbach skorelowanych.

Wnioski z badań

Dokonanie analizy diagnostycznej i statystycznej zebranego materiału pozwoliło na wyciągnięcie wniosków i odpowiedzenie na pytania badawcze postawione w pracy.
Podsumowując rezultaty badań można stwierdzić, iż cykl zajęć z muzykoterapii wpłynął na poziom zachowań prospołecznych u badanych dzieci. Test t-Studenta dla dwóch prób skorelowanych wskazał istotną statystycznie różnicę pomiędzy badaną grupą przed przeprowadzeniem cyklu zajęć i po przeprowadzeniu cyklu zajęć
z muzykoterapii. Oznacza to, iż poziom zachowań prospołecznych zwiększył się znacznie pod wpływem zajęć z muzykoterapii z zakresu Mobilnej Rekreacji Muzycznej. Wiąże się to z potwierdzeniem głównej hipotezy badawczej, która brzmi:
W trakcie badań początkowych 57% (8) badanych dzieci przejawiało lekkie zaburzenia w przystosowaniu, 36% (5) nie sprawiało istotnych trudności, tylko
7% (1) dzieci było dobrze przystosowanych. Pozwala to na wyciągnięcie wniosku, iż dzieci w wieku przedszkolnym wykazują problemy z przystosowaniem się, ze społecznym funkcjonowaniem. Jednym ze sposobów naprawczych jest muzykoterapia, która znacząco poprawia funkcjonowanie dzieci w tym zakresie
Ostateczna analiza zebranego materiału badawczego pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków wobec badanej grupy dzieci przedszkolnych:
• Muzykoterapia wpływa na zwiększenie poziomu zachowań prospołecznych dzieci sześcioletnich.
• Minimalna aktywność na zajęciach muzykoterapii nie wpływa znacząco na zwiększenie poziomu zachowań prospołecznych badanych dzieci.
• Badane dzieci w wieku przedszkolnym wykazują problemy z przystosowaniem się, ze społecznym funkcjonowaniem.
Przeprowadzone badania, jak również przestudiowana literatura nie wyczerpuje tematyki związanej z muzykoterapią i zachowaniami prospołecznymi. Mam nadzieję, że chociaż w pewnym stopniu uzupełniają brakujące wiadomości, iż praca ta może być wstępem dalszej analizy problemu, jakim jest wpływ muzykoterapii na zachowania prospołecznych.
Bibliografia

Wydawnictwa zwarte:

1. Kataryńczuk-Mania L., Możliwości wykorzystywania muzykoterapii w edukacji muzycznej [w:] Wybrane elementy terapii w procesie edukacji artystycznej, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2002.
2. Ossolineum, Warszawa 1961.
3. Krasoń K., Translacja bodźców akustycznych na sferę kinestetyczną w terapii dzieci, [w:] Terapia dźwiękiem, L. Kataryńczuk-Mania, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2007.
4. Kromalicka B., Zachowania prospołeczne człowieka przegląd stanowisk, „Studia Pedagogica Universitatis Stetinesis 2000, nr 292.
5. Mc Ginnis E., A. P. Goldstein, Kształtowanie umiejętności prospołecznych małego dziecka, Profilaktyka agresji i zaburzeń zachowania w przedszkolu
i przygotowaniu do szkoły, Instytut Amity, Warszawa 2003.
6. Reykowski J., Motywacja, postawy prospołeczne, osobowość, PWN, Warszawa 1986.
7. Schaffer R., Rozwój społeczny dzieciństwo i młodość, Uniwersytet Jagieloński Kraków 2006.
8. Wosińska W., Psychologia życia społecznego, Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.