Program sensorycznej edukacji przyrodniczej dla dzieci "Rozwijam zmysły, poznaję przyrodę''

Bielsko-Biała
2021 r.

PROGRAM SENSORYCZNEJ EDUKACJI PRZYRODNICZEJ
DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

,,Rozwijam zmysły, poznaję przyrodę’’
Opracowała:
Anna Wala
Przedszkole nr 44 w Bielsku-Białej

WPROWADZENIE
Integracja sensoryczna to połączone ze sobą systemy zmysłowe takie jak wzrok a raczej przyswajanie wzrokowe, słuch tj odbiór słuchowy, dotyk, węch, równowaga, czucie głębokie, interocepcja za pomocą, których każdy może pełniej poznawać świat. Jest procesem, dzięki któremu mózg otrzymując informację ze wszystkich systemów zmysłowych dokonuje ich segregacji, rozpoznania, interpretacji i integracji
z wcześniejszymi doświadczeniami. Zdaniem A. Jean Ayers ,,integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób, by mogły być użyte do celowego działania’’. Mimo, iż odgrywa istotną rolę we wczesnej edukacji dziecka w całości procesu wychowawczo-dydaktycznego często nie docenia się i nie akcentuje jej w projektowaniu zajęć.
Wiek przedszkolny jest specyficznym okresem w życiu dziecka mającym istotny wpływ na zmiany zachodzące w jego indywidualnej drodze rozwoju. Stąd ważne jest, aby dziecko podejmowało jak najwięcej spontanicznych działań, dających możliwość poznania siebie i otaczającej je rzeczywistości oraz mogło podjąć próbę oddziaływania na najbliższe środowisko.
Szczególnie pasująca do rozwijania zmysłów wydaje się być edukacja przyrodnicza. Nie wystarczy bowiem popatrzeć na liścia, żeby go naprawdę poznać można go powąchać, dotknąć, przejść bosymi stopami po ścieżce sensorycznej z liści, posłuchać, jak szeleszczą. Bliska akcentowania integracji sensorycznej są Metoda Porannego Kręgu, wyjścia plenerowe do różnych ekosystemów takich jak łąka czy las, wykorzystywanie pudła sensorycznego czy organizowanie ścieżek sensorycznych
z dostępnego materiału przyrodniczego.
Na przełomie lat obserwujemy w placówkach przedszkolnych, iż coraz więcej dzieci ma zaburzenia z zakresu Integracji Sensorycznej. Postanowiłam podjąć działania w zakresie sensorycznej edukacji przyrodniczej, aby rozwijać zmysły wychowanków oraz ich ciekawość poznawczą i tak powstał ten Program.

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE I CELE

O prawidłowy rozwój sensomotoryczny u dzieci trzeba dbać od najwcześniejszego okresu ich życia. Niemowlę przychodzi na świat z określoną liczną neuronów, im więcej wytworzy się połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi w pierwszych latach życia, tym maluch pełniej będzie się rozwijał. W pierwszym roku życia powstaje ogromna ilość połączeń neuronalnych w obrębie kory mózgowej i dopiero w toku rozwoju zachowają oraz rozwiną się te, które będą rzeczywiście wykorzystywane. Reszta z czasem zniknie. Proces kształtowania się podstawowej sieci połączeń trwa do ok. 6 roku życia. Tak więc mózg dziecka potrzebuje różnorodnych bodźców, żeby mogły tworzyć się liczne połączenia pomiędzy neuronami. Stymulacja sensoryczna dziecka nie jest zatem procesem terapeutycznym, ani rehabilitacją. Są to codzienne działania rodziców, opiekunów małego dziecka, które pomogą osiągnąć mu najwyższy poziom rozwoju w ramach jego możliwości. Nie jest to moda czy, wymysł ale potrzeba każdego dziecka.
,,Celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania – uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna’’.
Zadania z Podstawy Programowej które, chcę realizować dzięki mojemu programowi to:
• Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej
i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.
• Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju.
• Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, dobór treści adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, • wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań.
• Tworzenie warunków pozwalających na bezpieczną, samodzielną eksplorację otaczającej dziecko przyrody, stymulujących rozwój wrażliwości
i umożliwiających poznanie wartości oraz norm odnoszących się do środowiska przyrodniczego, adekwatnych do etapu rozwoju dziecka.
Nadrzędnym celem moich działań jest rozwijanie integracji sensorycznej dzieci oraz kształtowanie więzi emocjonalnej z przyrodą i wrażliwości na jej piękno.
Poprzez mój program chce osiągnąć następujące cele szczegółowe:
- poprawę przetwarzania sensorycznego dziecka w zakresie zmysłu wzroku, słuchu, dotyku i węchu
- uzmysłowienie dzieciom czym są zmysły i jaką rolę pełnią w życiu każdego człowieka
- rozwijanie kreatywności i chęci eksplorowania otoczenia poprzez różnorodne dostarczanie bodźców
- poznanie charakterystycznych cech pór roku za pomocą zmysłów wg Metody Porannego Kręgu
- rozwijanie zainteresowania światem przyrody szczególnie środowiska lasu, wielozmysłowe poznanie tego ekosystemu
- udział w programach propagujących poszanowanie dla świata przyrody
- przyswajanie wiedzy o tym, co sprzyja, a co zagraża przyrodzie.

Ze względu na jak najlepsze środowisko stymulujące rozwój sensoryczny dzieci należy odpowiednio doposażyć salę przedszkolną w różnorodne pomoce sensoryczne – pudełko sensorycznych skarbów – zakupione lub wykonane samodzielnie, z których dzieci mogą korzystać zarówno podczas zajęć dydaktycznych jak i swobodnych zabaw. Konieczne jest wyposażenie sali w różnorodne materiały przyrodnicze, mogące być częścią kącika przyrody np. małe patyki, kamienie, kasztany, żołędzie, mech, trawa, z których można tworzyć dowolne ścieżki sensoryczne uwielbiane przez dzieci. czystości) oraz atrakcyjnym dla dzieci.
Ważnymi dla edukacji przyrodniczej miejscami są wszelkie miejsca na świeżym powietrzu tj.: las, łąka, ogród przedszkolny, wszędzie, gdzie mogą poczuć, zobaczyć i dotknąć elementów świata przyrody. Są to miejsca, w których dzieci nabierają nawyków spacerów, przyzwyczajeń poszanowania świata przyrody, wrażliwości na jej piękno.
Proponowany program sensorycznej edukacji przyrodniczej został skonstruowany tak, by dziecko po jego ukończeniu cechowała duża świadomość posiadania i używania zmysłów. Do wyrabiania wrażliwości na kruchość przyrody
i ekologicznych postaw ważne jest, aby do realizacji programu włączyć przedstawicieli Nadleśnictwa czy Klubu Gaja.

ZMYSŁY

Zmysły podstawowe czyli od nich się zaczyna:
• Najwcześniej rozwijającym się zmysłem u dziecka jest układ przedsionkowy i proprioceptywny. Receptory układu przedsionkowego zlokalizowane w uchu wewnętrznym, są ściśle związane ze słuchem, zaś receptory układu proprioceptywnego znajdują się w ścięgnach, stawach i mięśniach. Razem układ przedsionkowo-proprioceptywny pozwala odbierać wrażenia związane z ruchem i z jego zmianami. Umożliwia utrzymanie równowagi, napięcia mięśniowego, rozwój ruchu i jego płynność. Prawidłowa praca tego układu przekłada się na prawidłowy rozwój funkcji poznawczych, ruchowych
i czuciowych.

• Układ przedsionkowy - informuje nas o tym, gdzie jest góra i dół, a także czy znajdujemy się w pozycji pionowej. Dzięki niemu wiemy, gdzie znajduje się nasza głowa i ciało w stosunku do pozycji ziemi. Przesyła informacje sensoryczne na temat równowagi, ruchów karku, oczu, ciała do centralnego układu nerwowego. Układ przedsionkowy daje nam również informacje na temat tego, czy się poruszamy czy też nie, a także czy inne przedmioty są w ruchu albo czy pozostają nieruchome w stosunku do naszego ciała. Kiedy układ przedsionkowy funkcjonuje prawidłowo, prawie nie odczuwamy jego istnienia.

• Układ dotykowy - dotyk stanowi nasz pierwszy kontakt ze światem zewnętrznym. Informacja sensoryczna trafia do nas przez komórki sensoryczne zwane dalej receptorami, umiejscowione w naszej skórze od głowy do palców u stóp. informacje odbierane przez receptory dotyku to: lekki dotyk, głęboki nacisk, naciąganie skóry, wibracja, ruch, temperatura, ból.

• Układ proprioceptywny - propriocepcja informuje nas o tym, gdzie znajdują się w danym momencie części ciała i dzięki temu umożliwia dostosowanie do tego pozycji. Jest to wewnętrzne poczucie siebie, które pozwala nam wykonać bardziej szczegółowe manewry bez udziału świadomego myślenia i bez informacji pochodzących z innych zmysłów. Układ propriocepcji odbiera bodźce związane z uciskiem, rozciągnięciem, ustawieniem i ruchem ciała wobec siebie.
Zmysły ,,wyższego rzędu’’
 Słuch,
 Wzrok,
 Smak,
 Węch.
Zmysły podstawowe są ściśle ze sobą powiązane, a w czasie rozwoju wchodzą
w połączenia z pozostałymi zmysłami tzw. wyższego rzędu. Jeżeli dzieci mają jakieś zaburzenia sensoryczne w odbieraniu zmysłów podstawowych przenoszą się one bezpośrednio na rozwój zmysłów wyższych.

TREŚCI PROGRAMOWE I ZAMIERZONE OSIĄGNIĘCIA
1. Treści programowe 2. Przykładowe sposoby realizacji
3.Zamierzone osiągnięcia dzieci

1.1 To ja, to moje zmysły.

3.- Uświadomienie dzieciom roli narządów zmysłów w poznawaniu świata oraz rozwijanie wrażliwości wzrokowej, słuchowej, dotykowej, węchowej i smakowej

- Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.

1.2.Jaka piękna ta jesień
3.- Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.

- Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych

- Posługiwanie się pojęciami dotyczącymi zjawisk przyrodniczych, np. tęcza, deszcz, burza, opadanie liści z drzew, sezonowa wędrówka ptaków, korzystania z dóbr przyrody.

- Posługiwanie się w zabawie i w trakcie wykonywania innych czynności pojęciami dotyczącymi następstwa czasu np. wczoraj, dzisiaj, jutro, rano, wieczorem, w tym nazwami pór roku, nazwami dni tygodnia i miesięcy.

1.3,,W lodowej Krainie’’
3.- Wspieranie aktywności
dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.

- Wyrażanie swojego rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się
w bliskim otoczeniu za pomocą języka mówionego.

1.4.Idzie piękna Pani Wiosna
3.- Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych

- Rozwijanie ciekawości świata przyrody ożywiającej się wiosną

- Rozwijanie muzykalności dzieci

1.5,,Nareszcie Lato’’
- Wspieranie aktywności dziecka podnoszącej poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych.

- Wyrażanie swojego rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się
w bliskim otoczeniu za pomocą języka mówionego.

2. dotyczy 1.1,,To ja, to moje zmysły’’- rozwiązywanie zagadek słownych, zmysłowych, zabawy muzyczne z chustami i piórkami. Zabawa dydaktyczna ,,Słuch – dźwięki i decybele’’.

,,To ja, to moje zmysły’’- wykonanie grupowych prac plastycznych z użyciem szarego papieru, kredek, flamastrów i pasteli. Zaznaczanie w określony sposób miejsca zmysłów, naklejanie gotowych napisów.

,,Pudło sensoryczne’’ – zabawy w dowolnym czasie z użyciem ,,Kwiatka sensorycznego’’, ,,Balonów z niespodzianką’’, dysków sensorycznych.

2. dotyczy- „Jesienny świat’’- rozpoznanie polisensoryczne symboli towarzyszących porze roku – Jesieni.

- Zorganizowanie zbiórki kasztanów i żołędzi jako karmy dla zwierzyny leśnej
- Współpraca z nadleśnictwem Kamienica.

- Wyjazd do Cygańskiego lasu, szukanie oznak jesieni, wąchanie ściółki leśnej, igliwia, nasłuchiwanie dźwięków, dotykanie kory drzew,
Zbieranie skarbów leśnych do przygotowania ścieżki sensorycznej: igliwia, połamanych patyczków, liści itp.

- Przejście po ścieżce sensorycznej w ogrodzie przedszkolnym z zdobytego materiału przyrodniczego.

2. dotyczy,,W lodowej Krainie’’ – rozpoznanie polisensoryczne symboli towarzyszących porze roku – zimie. Wyprawa do Krainy Eskimosów (Grenlandii) i poznanie ulubionego zapachu Zimy – mięty, koloru – biały i niebieski, instrumentu – trójkąta oraz smaku – pastylek miętowych. Doświadczenia z ulubionym żywiołem Zimy – wodą w postaci kostek lodu. Śpiew piosenki ,,Eskimos’’.

- Zabawy na śniegu, obserwacja płatków śniegu, siadanie na twardym śniegu, wąchanie śniegu.

- Spacery do pobliskiego lasku, obserwacja zimowej aury, nasłuchiwanie odgłosów zwierząt, skrzypiącego śniegu pod butami na mrozie.

2. dotyczy Wiosna – polisensoryczne poznawanie świata przyrody. Poznanie ulubionego koloru, smaku, instrumentu, zapachu i żywiołu wiosny. Osłuchanie z piosenką ,,Daj rękę wiosenko’’ i nauka refrenu; umuzykalnianie dzieci. Udział w zabawie muzyczno-ruchowej ,,Zwierzęta budzą się’’. Degustacja cytrynowych galaretek.

- sadzenie roślin w ogrodzie i Sali przedszkolnej w doniczkach, dotykanie, wąchanie ziemi

- wyjazd do nadleśnictwa Wapienica na zorganizowane zajęcia o tematyce przyrodniczej

- przejście po wiosennej ścieżce sensorycznej w sali przedszkolnej

2. dotyczy ,,Lato, jego smaki, zapachy, kolory’’ – metodą Porannego Kręgu. Wyprawa do Krainy Żywiołów, utrwalenie cech poprzednich pór roku oraz poznanie ulubionego zapachu, instrumentu, smaku. ,,Letnia bajka o Poppy’’ – zabawa w wymyślanie treści bajki inspirowanej letnimi przedmiotami. ,,Po łące biega lato’’ – śpiew piosenki, instrumentalizacja.

- Wycieczka na łąkę lub ogrodu, zabawy badawcze z lupami, wąchanie, dotykanie roślin,trawy obserwacja spotkanych zwierząt.

Zrealizowane cele wg powyższych pomysłów:
- nazywa części ciała, zna podstawowe zmysły: wzrok, słuch, węch i smak, lokalizuje je na sylwecie człowieka,
- odczytuje globalnie napisów zmysłów, wyróżnia pierwsze i ostatnie głoski
- bierze udział w zabawach sensorycznych do wierszyka
- formułuje wypowiedzi w oparciu o wrażenia zmysłowe
- potrafi w toku działań badawczych wykorzystać podstawowe zmysły do poznawania różnych przedmiotów
- stara się za pomocą dotyku rozpoznać zawartość balona i materiału przyrodniczego
- stara się rozpoznać dźwięki wydawane przez różne przedmioty i instrumenty
- wie jak powstają dźwięki, wie, że mierzy się w decybelach, że mogą być przyjemne i nieprzyjemne
- potrafi skojarzyć dźwięk rzeczy instrumentu z dźwiękiem występującym w świecie przyrody
- stara się rozpoznać potrawę po zapachu i smaku,
- przechodzi boso po torze z dysków sensorycznych i folii bąbelkowej

- wczuwa się w klimat kręgu obserwując światło lampki zapachowej
- bierze udział w masażu olejkiem lawendowym
- bierze udział w zabawach sensorycznych do wierszyków
- wie jaką mamy porę roku, jakie miesiące na nią przypadają
- wie jaki jest charakterystyczny kolor, zapach, dźwięk, smak, jesieni,,
- poznaje jesień za pomocą zmysłów: smakuje miód, wącha olejek lawendowy na waciku, dotyka liści, kasztanów żołędzi, odczuwa wiatr wywołany suszarką, widzi jesienną dekorację z przewagą koloru żółtego
- wie, co to żywioły
- wie,że ulubionym żywiołem jesieni jest wiatr, wie jak powstaje i śpiewa piosenkę ,,Wiatr psotnik
-prawidłowo reaguje na umówiony sygnał
- interpretuje ruchowo usłyszany utwór

- wczuwa się w klimat
kręgu obserwując światło lampki zapachowej
- bierze udział w masażu olejkiem miętowym
- bierze udział w zabawach sensorycznych do wierszyków
- wie jaką mamy porę roku, jakie miesiące na nią przypadają
- wie jaki jest charakterystyczny kolor, zapach, dźwięk, smak zimy
- poznaje zimę za pomocą zmysłów: smakuje pastylki miętowe, wącha olejek miętowy na waciku, dotyka lód, widzi zimową dekorację z przewagą koloru niebieskiego i białego
- wie,że ulubionym żywiołem zimy jest woda,bierze udział w eksperymentach z kostkami lodu
-śpiewa piosenkę ,,Eskimos’’
- utrwala znajomość krajobrazu, zwierząt oraz trybu życia Eskimosów na Grenlandii

- wczuwa się w klimat kręgu obserwując światło lampki zapachowej
- bierze udział w masażu olejkiem cytrynowym
- bierze udział w zabawach sensorycznych do wierszyków
- wie jaką mamy porę roku, jakie miesiące na nią przypadają
- wie jaki jest kolor, zapach, dźwięk, smak wiosny
- poznaje wiosnę za pomocą zmysłów: smakuje galaretki cytrynowe, wącha olejek cytrynowy na waciku, ogląda wiosenną dekorację z przewagą koloru zielonego
- wie,że ulubionym żywiołem wiosny jest ziemia,bierze udział w eksperymentach z kostkami lodu
-śpiewa piosenkę ,,Daj rękę wiosenko’’

- wczuwa się w klimat kręgu obserwując światło lampki zapachowej
- bierze udział w masażu olejkiem różanym
- bierze udział w zabawach sensorycznych do wierszyków
- wie jaką mamy porę roku, jakie miesiące na nią przypadają
- wie jaki jest ulubiony kolor, zapach, dźwięk, smak lata
- poznaje lato za pomocą zmysłów: smakuje konfiturę wiśniową, wącha olejek różany na waciku, ogląda letnią dekorację z przewagą koloru czerwonego
- wie,że ulubionym żywiołem wiosny jest ogień,
- tworzy letnią bajkę
-śpiewa piosenkę ,,Po
łące biega lato’’

Program ma charakter otwarty, można uzupełniać treści programowe stosownie do różnych grup wiekowych.
Jest zgodny z podstawą programową Wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN (Dz.U. poz.356- rozporządzenie MEN z dnia 24 luty 2018r.).

Bibliografia:
1.A.J. Mayers ,,Dziecko a integracja sensoryczna’’ Wyd. Harmonia, 2015r.
2. T. Gałczyńska, J. Kuternoga ,, Ten piękny, tajemniczy świat. Edukacja ekologiczna w przedszkolu’’ Wyd. Centrum informacji o środowisku
3.M. Barańska ,,Sensoryczny piękny świat. Zabawy z wierszykami rozwijające integrację sensoryczną’’ Wyd. Harmonia, 2018r.
4.Materiały metodyczne z cyklu Sore ,,Jak stymulować integrację sensoryczną w przedszkolu?’’
4.Materiały metodyczne ze szkolenia pt. ,,Zaburzenia sensomotoryczne u dzieci’’
5.Podstawa Programowa Wychowania Przedszkolnego
6. www.cherezinska.pl