Ruch, aktywność fizyczna podstawą zdrowia człowieka

Zdrowie - obok miłości, rodziny, przyjaźni, szczęścia, życia bez wojen - należy do najbardziej cenionych wartości. Jan Kochanowski, renesansowy poeta, zwraca uwagę,
(...) ŻE NIC NAD ZDROWIE
Ani lepszego,
Ani droższego;
Bo dobre mienie,
Perły, kamienie,
Także wiek młody
I dar urody,
Miejsca wysokie,
Władze szerokie
Dobre są, ale -
Gdy zdrowie w cale.
Człowiek zdrowy, nie cierpiący na różne dolegliwości, częściej się uśmiecha, chętnie uzewnętrznia swą radość, jest dla innych życzliwy, może też dzięki swej sprawności skuteczniej im pomóc. Zdrowie to środek do poprawy jakości życia, czyli:
-sprawnego funkcjonowania do późnej starości
-większej wydajności w pracy, a zarazem większych zarobków
-satysfakcji z życia
Według Światowej Organizacji Zdrowia: „Zdrowie to nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności, lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”. Jak wynika z przytoczonej tu definicji współczesne rozumienie zdrowia oznacza holistyczne, czyli całościowe traktowanie człowieka, a człowiek składa się z kilku wzajemnie ze sobą powiązanych wymiarów: zdrowia psychicznego, fizycznego, emocjonalnego, społecznego, duchowego. „Człowiek jest jednością psycho - fizyczno - duchową. Tak więc naruszenie któregokolwiek z tych trzech filarów zdrowia powoduje, że człowiek będzie się chwiał jak liść na wietrze”
1. Zdrowie fizyczne to prawidłowe funkcjonowanie organizmu, wszystkich jego układów i narządów
2. Zdrowie psychiczne (umysłowe, emocjonalne) czyli zdolność logicznego myślenia, zdolność wyrażania uczuć, radzenie sobie ze stresem, lękiem. Termin ten odnosi się do dobrego samopoczucia psychicznego i emocjonalnego. Merriam-Webster definiuje zdrowie psychiczne jako „stan dobrego samopoczucia psychicznego i emocjonalnego; człowiek jest w stanie używać jego zdolności poznawczych i emocji, funkcjonować w społeczeństwie oraz sprostać wymogom życia codziennego”.
3. Zdrowie społeczne, czyli umiejętność utrzymywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi. Jest to m. in. umiejętność zawierania i podtrzymywania przyjaźni, poczucie przynależności, pełnienie funkcji społecznych, dobre kontakty z sąsiadami.
4. Zdrowie duchowe, które jest związane z wierzeniami i praktykami religijnymi. Posiadanie celu w życiu, nadzieja, samorozwój, kreatywność, siła do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami, rozwój własny dzięki dobrym stosunkom z innymi, odczuwanie i widzenie sensu życia, więź z ludźmi, przebaczanie.

"Bo cóż za korzyść ma człowiek, jeśli cały świat zyska, a siebie zatraci lub szkodę poniesie?" Słowa te wyraźnie odnoszą się do tych wymiarów zdrowia, które nazywają się psychicznym, społecznym, duchowym. Ukazują także znaczenie religii w kształtowaniu postaw prozdrowotnych i ograniczaniu czynników ryzyka zdrowia.
Głównym stymulatorem biologicznym organizmu jest ruch, ponieważ aktywność ruchowa pociąga za sobą doskonalenie budowy i funkcji pracujących narządów. Wzmacnia młody organizm, kształtuje i usprawnia wszystkie jego układy a przede wszystkim układ nerwowy, ruchowy, wegetatywny i dokrewny. Jest również stymulatorem życia psychicznego .
Wyniki badań przeprowadzonych przez prof. Wojciecha Drygasa z Katedry Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej UM w Łodzi i WHO są przerażające. 10% Polaków ćwiczy rzadziej niż raz w tygodniu, a tylko 7% kobiet i 5,5% mężczyzn uprawia sport regularnie. Braku aktywności ruchowej nie rekompensuje droga do pracy. 10% obywateli naszego kraju chodzi do pracy pieszo, a połowie z tych 10% droga ta zajmuje nie więcej niż 15 minut. 72,9% Polaków prowadzi siedzący trybu życia .

Szkoła jest instytucją, która ma bardzo znaczący wpływ na wszechstronny rozwój ucznia. Aby psychiczny i fizyczny rozwój dziecka przebiegał prawidłowo, uczeń musi być zdrowy.
Ruch jest czynnikiem stymulującym, adaptacyjnym, wyrównawczym i korekcyjnym. Natomiast podstawową organizacji zajęć sportowych jest lekcja wychowania fizycznego.
Lekcja jest to organizacyjna forma nauczania oparta na realizacji zadań dydaktycznych w ciągu ustalonego czasu . Bardzo ważne jest by na lekcji pojawiły się różnorodne zabawy i gry. Ćwiczenia kształtujące zdolności motoryczne, siłę, szybkość, wytrwałość powinno się przeplatać z ćwiczeniami zwinnościowymi i gibkościowymi. Zgodnie z metodyką kształtowania motoryczności, ćwiczenia szybkościowe powinny być stosowane wcześniej przed ćwiczeniami siłowymi i wytrzymałościowymi. Spowoduje to większą ich skuteczność. Repertuar ćwiczeń dobieramy do zaplanowanych działań, które realizujemy odpowiednimi metodami.
Metody aktywizacji ucznia w procesie wychowania fizycznego możemy podzielić na trzy grupy:
1.metody podające – proces przyswajania
2.metody poszukujące – problemowe – proces odkrywania
3.metody ekspresyjne – proces przeżywania

Wychowanie fizyczne spełnia 4 bardzo ważne funkcje:
1.Przystosowuje organizm do życia, wysiłku i zmiennych warunków przyrodniczych.
Trening sportowy jest procesem adaptacji do np. wysiłku, współpracy, współzawodnictwa. Przystosowanie do większego wysiłku to tzw. tolerancja wysiłkowa lub kondycja. Jedną z form przystosowania jest hartowanie np. na zimno, lub też na inne bodźce, w tym bodźce psychiczne .
Wniosek jest tylko jeden. Uprawianie sportu, podejmowanie jakiejkolwiek działalności sportowo – rekreacyjnej, udział w zajęciach wychowania fizycznego, imprezach sportowych, turystycznych jest najlepszym sposobem na przystosowanie organizmu dziecka do zmiennych warunków atmosferycznych, walki z przeciwnościami losu, podejmowania ryzyka.

2.Przeciwdziała niepożądanym zjawiskom rozwojowym przez wyrównywanie niedoboru ruchu. Wyrównuje te niedobory. Ma działanie profilaktyczne. Jest to regulacja bodźców.
Kompensacja to „zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców, mających równoważyć ślepe działanie zbyt daleko posuniętej adaptacji” Uczeń przebywa w komfortowych warunkach, w pomieszczeniu zamkniętym, aktywność ruchowa jest dość ograniczona a kontakt z środowiskiem przyrodniczym również niewielki. Dlatego potrzeba ruchu jest bardzo duża. Bilans ruchowy dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest wówczas wyrównany, jeśli jest aktywne ruchowo przez 5 – 6 godzin dziennie. Jest to dawka niezbędna do prawidłowego rozwoju. Zabiegi te leża w gestii każdego nauczyciele

3.Likwiduje niepożądane zjawiska w narządzie ruchu w ramach ich zaistnienia, naprawia. Ma działanie terapeutyczne.
Zabiegi korektywne powinny być wykonywane przez osoby z odpowiednimi kwalifikacjami.

4.Pobudza procesy rozwojowe.
Czynniki pobudzające rozwój człowieka dzielimy na:
biologiczne, których źródłem jest: woda, powietrze, słońce, pożywienie, aktywność fizyczna
-społeczne, których źródłem są: warunki finansowe, zwyczaje, tradycje, przyzwyczajenia, stopień uświadomienia uczniów, rodziców i nauczycieli.

Pod wpływem ćwiczeń fizycznych dokonują się w organizmie człowieka pozytywne zmiany. Sport powoduje, że uczeń będzie dobrze przystosowany do:
-środowiska przyrodniczego, materialnego i społecznego.
-wysiłku fizycznego.
-pokonywania trudności życia codziennego

Obecnie specjaliści alarmują, iż człowiek współczesny wskutek różnych procesów cywilizacyjnych coraz bardziej degeneruje się fizycznie, jest słabszy, częściej choruje, stan jego zdrowia i sprawności fizycznej jest coraz bardziej niezadowalający.
Badania przeprowadzone w Instytucie Matki i Dziecka pokazały, że sytuacja zdrowotna dzieci i młodzieży jest niezwykle niepokojąca. Od 10% do 15% uczniów to osoby przewlekle chore, wymagające leczenia lub rehabilitacji, a 40 – 60% kwalifikuje się do grup dyspanseryjnych , które obejmują osoby o zmniejszonym potencjale zdrowotnym, objęte systematyczną opieką lekarską, np. uczniów z wadami wzroku, słuchu, przewlekle chorych . 30 – 45% dzieci i młodzieży to uczniowie z odchyleniami od normy, u których istnieje wysokie ryzyko nieprawidłowego rozwoju lub rozwinięcia się choroby .
Badania wykazały, że 7% nastolatków ma nadciśnienie tętnicze, 3% ma podwyższony poziom cholesterolu, 1% cierpi na otyłość
Bardzo jest ważne by uczeń:
-rozumiał, że jest odpowiedzialny za własne zdrowie i innych osób ze swojego otoczenia,
-zapobiegał chorobom,
-był świadomy tego co szkodzi zdrowiu, co wpływa na nie korzystnie, co przedłuża długość życia a co długość trwania życia skraca,
-co przyczynia się do wewnętrznej harmonii a co powoduje jej zakłócenie
-wiedział, kiedy i w jaki sposób korzystać z pomocy medycznej
-był przekonany, ze od niego samego zależy jego zdrowie

Skutecznym sposobem podniesienia kultury zdrowotnej dzieci i młodzieży, a tym samym całego społeczeństwa polskiego jest promocja zdrowia. Promocja zdrowia przyczyni się także do podniesienia poziomu kultury fizycznej, ponieważ te obydwa zjawiska są od siebie zależne.
Problematyka promocji zdrowia została po raz pierwszy podjęta i szczegółowo określona na I Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia, która odbyła się w 1986r w Ottawie. Jej rezultatem był sporządzony dokument zwany Kartą Ottawską, w której została zawarta definicja promocji zdrowia: „Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania” .

W promocji zdrowia bardzo ważna funkcję powinien pełnić nauczyciel wychowania fizycznego, ponieważ nie jest tylko nauczycielem przedmiotu, prowadzącym lekcję i zajęcia pozalekcyjne, ale także koordynatorem różnego rodzaju działań podnoszących poziom kultury fizycznej.
Rolę nauczyciela bardzo wyraźnie nakreślił Stanisław Strzyżewski w swoich publikacjach. Jego zdaniem nauczyciel w-fu to:
-żywy wzór kultury fizycznej
-wychowawca,
-dydaktyk
-społecznik
Nakreślone w tym modelu funkcje nauczyciela wykraczają poza ramy wąsko pojętego przedmiotu i mury budynku szkoły. Nauczyciel wychowania fizycznego to osoba prowadząca sportowy styl życia, zgodny z zasadami higieny, bez nałogów, o dobrym stanie zdrowia i bardzo dobrej sprawności fizycznej, prowadzący efektywne zajęcia, organizujący imprezy sportowe, wskazujący na różnego rodzaju zagrożenia. Ponadto rolą nauczyciela jest przekazanie uczniom informacji o:
-zmianach zachodzących w organizmie człowieka pod wpływem ruchu
-znaczeniu ruchu dla zdrowia,
-zagrożeniach wynikających z braku lub niedoboru ruchu
-zagrożeniach wynikających z zbyt intensywnego ruchu
R. Jezierski twierdzi, że „nauczyciel w-fu nie tyle powinien dbać o rozwój fizyczny, sprawność i umiejętności ruchowe ucznia, lecz przede wszystkim uczyć: jak ma poznawać samego siebie, swoje możliwości fizyczne, jak ma dbać o swój rozwój i sprawność fizyczną, jak sobie organizować zdrową i godziwą rozrywkę” .
Podstawowym warunkiem skuteczności w zakresie kształtowania zachowań i nawyków wzmacniających potencjał zdrowia na terenie szkoły i w obrębie lokalnego środowiska jest osobisty przykład nauczyciela wychowania fizycznego, który wraz z rodziną powinien stanowić w tym zakresie wzorzec osobowy.

Każdy człowiek przychodzący na świat ma szanse na 120 lat życia. Dlaczego jednak większość ludzi umiera długo przed ukończeniem 120 lat i wykorzystuje przeciętnie nie więcej jak 50 - 70 % tych szans?
Dlaczego, mimo, że ruch i aktywność fizyczna mają tak zbawienny wpływ na przedłużenie życia ludzkiego, polepszenie zdrowia to olbrzymi odsetek populacji ludzkiej prowadzi bierny tryb życia?

Czas życia w Europie wydłużył się średnio o 30 lat. Składa się na to kilka przyczyn. Tylko część z nich jest od człowieka niezależna. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu zdrowie człowieka było uzależnione od działań higieniczno – sanitarnych, dostępności szczepionek. Z perspektywy czasu te fazę określa się jako pierwszą rewolucje zdrowotną. Żyjemy obecnie w czasie trwania drugiej rewolucji. „ Ty jednostko możesz zrobić więcej dla własnego zdrowia i dobrego samopoczucia niż jakikolwiek lekarz, jakikolwiek szpital, jakikolwiek lek lub niezwykła porada medyczna”. Najbardziej optymistyczne jest twierdzenie nauki, według oszacowań Instytutu Medycyny Amerykańskiej Akademii Nauk (Behavioral 1985), że około 53% szans niemal wyłącznie zależy od samego człowieka, od stylu zycia i indywidualnego zachowania, a tylko 10% od służby zdrowia
Mimo pozytywnych zmian przeciętnego trwania życia, Polska nadal wypada niekorzystnie na tle czołówki krajów europejskich. Wiek dożywania Polaków jest krótszy o kilka lat: mężczyzn o ok. 8 lat, kobiet o 4-5 lata. Wśród 45 krajów nasz kraj zajmuje lokatę dopiero w trzeciej dziesiątce: mężczyźni 28, kobiety 24 miejsce . Dzisiaj kobiety żyją przeciętnie 76,1 lat a mężczyźni 67,5 lat. Według badań szacuje się, że zaledwie 30% dzieci i młodzieży, oraz 10% dorosłych uprawia wysiłek fizyczny odpowiadający podstawowym potrzebom fizjologicznym organizmu .
Teoretycy i praktycy są zgodni, że nasze możliwości długiego i zdrowego życia są ograniczone przez cztery czynniki:
1.Hipokinezja - czyli brak zaspokajania podstawowych potrzeb ruchowych człowieka, z wszystkim zdrowotnymi skutkami tego zjawiska.
2.Niewłaściwe odżywianie się.
3.Uzależnienia
4.Stres.
„Hipokinezja, negatywne dla zdrowia osobniczego i społecznego zjawisko, nasilające się w 2. poł. XX w., polegające na dysproporcji pomiędzy zwiększającym się obciążeniem układu nerwowego, a zmniejszającym się obciążeniem układu ruchowego. Prowadzi do zaburzeń w zakresie układów: sercowo-naczyniowego, trawiennego, autonomicznego, psychonerwowego.” .
Skutkiem braku ruchu jest zmniejszenie VO2max , który jest miarą dostosowania układu krążenia i oddychania oraz mięsni szkieletowych do wysiłków fizycznych. Po 21 dniach leżenia w łóżku VO2max zmniejsza się około 30%. Ten spadek jest spowodowany głównie zmniejszeniem maksymalnej pojemności minutowej serca.
Hipokinezja uznana jest za zjawisko cywilizacyjne. Według Światowej Organizacji Zdrowia jest obecnie, bezpośrednio i pośrednio, główną przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych, z powodu:
-zapaści,
-choroby wieńcowej serca

Światowa Organizacja Zdrowia i Światowa Organizacja Wyżywienia zalecają codzienny ruch w postaci marszu, biegu lub aerobicu .
Wiele badań potwierdziło, że osoby regularnie uprawiające sport są bardziej pewne siebie i odporniejsze na stres. Każdy człowiek powinien wiedzieć, że koncentracja na zdrowiu i jego pomnażaniu to jedno z najważniejszych zadań.
Człowiek zdrowy i szczęśliwy może skutecznie przyczyniać się do zdrowia i szczęścia innych.

Bibliografia:
1. http://www.bonimed.pl/go-publikacje-2002.html
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zdrowie#Zdrowie_psychiczne
3. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 140
4. Łk 9, 25.
5. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 24
6. http://www.tkkf.org.pl/strony/ruch_to_zdrowie/ruch_to_zdrowie.htm
7. W. Okoń „Słownik pedagogiczny” Warszawa 1975, str. 150
8. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 25
9. Demel „Teoria wychowania fizycznego. Warszawa 1974
10. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 142
11. http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi40/05szkola.html
12. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 142
13. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 8
14. Janusz Bielski „Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1996, str. 143
15. http://www.psychomed.edu.pl/s/so.htm
16. Stanisław Strzyżewski „Współczesne cele wychowania fizycznego oraz rola nauczyciela wychowania fizycznego w szkole i środowisku społecznym. Wychowanie fizyczne i Higiena Szkolna 1975,nr1
17. .Jezierski: Strategia działania nauczyciela w-fu w autonomii szkoły. „Wychowanie fizyczne i
18. zdrowotne”. 1992, nr 3.
19. Lesław Kulmatycki „Ćwiczenia relaksacyjne. Praktyczne techniki antystresowe dla dzieci i młodzieży” Agencja Promo – Lider, Warszawa 1995, str. 5
20. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_trwanie_zycia_2007.pdf
21. http://www.ultrasport.pl/ruch_to_zdrowie,artykul,2501.html
22. http://portalwiedzy.onet.pl/56403,,,,hipokinezja,haslo.html
23. http://www.fizjoterapia.com/student/fizjologiczne_nastepstwa_hipokinezji.htm
24. http://portalwiedzy.onet.pl/93979,,,,aktywnosc_ruchowa,haslo.html