Osobowość i kompetencje opiekuna - wychowawcy

Wstęp

Szkoła jest miejscem, w którym uczniowie spędzają niemal połowę swego młodzieńczego życia.Spotykają się w niej ze swoimi rówieśnikami, wychowawcami, a każda z tych osób prezentuje inny świat wartości. Choć nie zawsze mamy tego świadomość młodzi ludzie nieustannie patrzą, słuchają i oceniają to co ich otacza. Autorytetem może stać się dla nich tylko osoba, która własnym zachowaniem potwierdza głoszone przez siebie treści.Tylko taki wychowawca wzbudza zaufanie i chęć podążania za jego przekazem.
Przez termin wychowanie rozumiemy ogół zamierzonych oraz niezamierzonych wpływów, które wywołują zmiany w osobowości wychowanka.Niezwykle więc ważnym zadaniem, zarówno dla wychowawcy jak i dla szkoły, jest kształtowanie odpowiednich postaw oraz wprowadzanie uczniów w świat właściwych wartości.
Właściwa postawa opiekuna-wychowawcy jest jednym z najistotniejszych warunków efektywnej pracy nauczyciela. Na uwagę zasługuje działalność i poglądy J.H. Pestalozziego
(XVIII i XIXw.). Według niego czynnikiem warunkującym powodzenie w pracy wychowawczej jest wiedza i miłość dziecka.Miłość,w poczuciu odpowiedzialności za wychowanie, ma się wyrażać w trosce o wychowanka, jego rozwój oraz naukę.Bardzo dobrym przykładem pracy wychowawczej jest działalność K. Jeżewskiego. Jako wychowawca wyróżnił się ogromnym zaangażowaniem w działaniu i rozumną troską otaczał każde dziecko wymagające opieki. Kolejną godna uwagi postacią jest J. Korczaka. Uznany on został za oryginalnego twórcę systemu wychowania zakładowego, który specyficznie pojmował kierowniczą rolę wychowawcy. W procesie wychowania był on współtowarzyszem życia dzieci.

Kompetencje opiekuna - wychowawcy

Kompetencja jest to każda umiejętność, która przyczynia się do skutecznej interakcji
z otoczeniem, to cechy osobiste,postawy, umiejętności orazwiedza (kompetencje intrapsychiczne i interpersonalne). Połączenie tych elementów składa się na skuteczne
prowadzenie grupy treningowej lub terapeutycznej.
W literaturze pedagogicznej można spotkać różne definicjetego terminu. Wincenty Okoń podaje, iż w „pedagogice, jako zdolność do osobistej samorealizacji, kompetencja jest podstawowym warunkiem wychowania; jako zdolność do określonych obszarów zadań kompetencja jest uważana za rezultat procesu uczenia się” .
Bardziej rozwiniętą definicję pojęcia „kompetencja”znajdziemy w literaturze Marii Czerepaniak- Walczak. Autorka określa dany termin, jako właściwość, poprzez którą osoba demonstruje umiejętności w zachowaniu się, będące adekwatne do poziomu społecznego do którego przynależy. Jest to więc cecha osiągana poprzez wyuczenie i możliwa do zaobserwowania przez innych.
Kompetencja składa się z następujących komponentów:
• umiejętności odpowiedniego zachowania się,
• świadomości potrzeby i celowości danej postawy,
• pełnej odpowiedzialności za skutki działań .
Według Z. Ratajek „W kompetencjach objawiają się dwa wymiary kwalifikacji profesjonalnych nauczyciela: wymiar psychologiczny, tj. osobowość ze wszystkimi jej przejawami (inteligencja, zainteresowania, uzdolnienia, charakter,emocje, itd.) oraz wymiar prakseologiczny, przejawiający się w profesjonalnym przygotowaniu i sprawnym wykonywaniu różnego rodzaju powinności pedagogicznych” .
Interesujące jest także podejście Małgorzaty Taraszkiewicz, która kompetencje nauczycielskie podzieliła na trzy grupy:
• merytoryczne, gdzie nauczyciel jest ekspertem i doradcą w swojej dziedzinie,
• dydaktyczno-metodyczne, odnoszące się do warsztatu zarówno nauczyciela,jak i ucznia (metody i techniki nauczania i uczenia się), zwłaszcza aktywizujących, projektowych i pracy grupowej,
• wychowawcze (psychopedagogiczne), mające na uwadze sposoby oddziaływania na uczniów. Możemy wyróżnić tu umiejętności komunikacyjne,rozwiązywania problemów m.in. określonego wieku rozwojowego oraz wiele innych, gdzie nauczyciel występuje jako doradca wychowawczy i życiowy .
Można wiec zauważyć, że na„kompetencje” wychowawcy/opiekuna/nauczyciela składają się między innymi cechy osobowości, jego motywacja, postawy, system wartości, doświadczenie, zdolności i umiejętności, kwalifikacje, profesjonalizm.
W praktyce do najważniejszych obszar oddziaływań wychowawcy/opiekuna powinny należeć:
• Organizowanie przyjaznego i wartościowego środowiska społecznego. Może to być grupa dająca poczucie siły,przynależności i pewności siebie;
• Realizowanie celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Ważne jest by opiekun potrafił naprawiać to, co zostało już zepsute, a jednocześnie kształtować te obszary, które dopiero rozbudzają się u młodych ludzi;
• Wdrażanie procesu socjo terapeutycznego m.in. podczas odreagowywania emocji i kształtowaniu nowych umiejętności.
W pracy wychowawcy niezbędne są także umiejętności socjoterapeutyczne, do których nalezą m.in.:
 Komunikacyjność, w ramach którego powinny należeć:
 współpraca, wymiana emocji i treści, znalezienie wspólnego obszaru pomiędzy komunikującymi,
 tworzenie atmosfery sprzyjającej dobrej komunikacji,odpowiedni poziom swobody i zaufania, a jednocześnie ład i porządek,
 aktywne słuchanie, umiejętność odbierania i rozumienia komunikatów nadawanych przez dziecko, empatyczne wysłuchanie, używanie krótkich słów potwierdzających,
 Umiejętności związane z prowadzeniem grupy, czyli:
 dostarczanie uczestnikom doświadczeń korygujących, mających przyczynić się do odreagowywania emocji, zmiany sposobów myślenia, a w konsekwencji zmiany zachowania,
 budowanie klimatu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania, ustalenie kodeksu zasad.
 Znajomość obszaru diagnoz wychowanka, gdzie najważniejsze jest:
 opracowanie diagnozy początkowej i diagnozy ciągłej,
 umiejętność dokonywania diagnozy zaburzeń zachowania występujących u podopiecznych,
 rozpoznawanie czynników indywidualnych, sytuacji rodzinnej i szkolnej,
 sprawność nawiązywania łatwego kontaktu, zadawania pytań,
 współpraca ze szkołą, sądem w celu rozpoznania sytuacji.

Profil osobowości wychowawcy

Kwalifikacje nauczyciela/wychowawcy/opiekuna po za rzetelną wiedzą powinny obejmować także jego zalety charakteru. To dzięki nim możliwe jest wyksztalcenie prawidłowych stosunków z wychowankami i pozyskanie ich zaufania. Niezbędnymi czynnikami decydującymi o efektach pracy wychowawcy są jego świadomość, wiedza pedagogiczna i psychologiczna, umiejętności, motywacja oraz wartości. Osobowość wychowawcy w efektywnym procesie wychowawczym jest bezsporna.
Bardzo ogólnie, ale rzeczowo sylwetkę opiekuna-wychowawcy opisała I. Jundził, uwzględniając w punktach właściwości w dużym stopniu pożądane na danym stanowisku. Autorka wymienia m.in.:
1. Ponadprzeciętny poziom kultury osobistej i pedagogicznej.
2. Umysł otwarty na nowości i wszystko co postępowe.Daje to bowiem możliwość ciągłej modernizacji działalności opiekuńczej i wychowawczej.
3. Charakteryzowanie się twórczą postawą pedagogiczną oraz racjonalnym i przewidywalnym myśleniem.
4. Empatyczność, zwłaszcza w stosunku do młodych ludzi w rozwojowym okresie ich życia.
5. Znajomość psychologicznych zmian rozwojowych, umiejętność rozpoznawania zainteresowań wychowanków.
6. Umiejętność diagnozowania środowiska życia i samej młodzieży,udzielania porad w celu polepszenia warunków ich życia oraz w pokonywaniu trudności.
7. Znajomość zasad organizowania i prowadzenia działalności profilaktycznej, kompensacyjnej lub resocjalizacyjnej oraz stymulującej rozwój wychowanków.
8. Posiadanie wiedzy, dzięki której potrafi wspierać rodzinę przez odpowiednią działalność instytucjonalną i pozainstytucjonalną .
Opisując profil osobowości wychowawcy należy więc wymienić cechy, takie jak:
• osobowość uporządkowana, świadoma, ciekawa,intrygująca, tolerancyjna, odważna, odpowiedzialna,empatyczna, konsekwentna,
• chętnie pogłębia swoją samoświadomość, wiedzę na temat siebie, swoich emocji, myśli i działań,
• gotowy do udzielania pomocy, wypływającej z dobrej woli i troski o drugiego człowieka, troski o jego życie, o rozwój i przyszłe losy,
• otwarty i tolerancyjny wobec różnego rodzaju postaw młodych ludzi,
• wspiera go poczucie humoru co jest sposobem na rozładowywania emocjonalnego napięcia,
• ma motywację do poszukiwania nowych metod oddziaływania i dotarcia również do trudnej młodzieży,
• jest zaangażowany, a jednocześnie ma dystans wobec trudności wśród których wychowawca pracuje.
Każdy kto pełni rolę opiekuna-wychowawcy powinien mieć na uwadze przede wszystkim dobro dziecka i jego samopoczucie. Ponadto współczesnego opiekuna powinna cechować wytrwałość, odpowiedzialność i systematyczność w pracy, kreatywność, gotowość do stałego podnoszenia kwalifikacji, refleksyjność nad podejmowanymi działaniami, odporność na sytuacje trudne i stres, umiejętność pokonywania przeszkód i ograniczeń w działaniu oraz dojrzałość emocjonalna.

Podsumowanie

Wychowawca powinien być terapeutą i pozytywnym nauczycielem w procesie uczenia się oraz powinien w każdym momencie reprezentować twórczą postawę. Poza tym ważne jest, aby zawsze postępował w sposób moralny, co powinno się przejawiać w jego ciągłej odpowiedzialności: za swoich podopiecznych, za efektywność wychowania i jakość kształcenia, za swój poziom intelektualny, ideowy i społeczny. Należy jednak wspomnieć, i z wychowawca nie musi być w sposób bezpośredni odpowiedzialny za postawy swojego wychowanka, gdyż nawet jako znakomity wychowawca, nie jest jedyny, który może wywierać wpływ na swojego ucznia.J. Korczak podkreślał, iż"wychowawca nie jest obowiązany brać na siebie odpowiedzialności za odległą przyszłość, ale całkowicie odpowiada za dzień dzisiejszy" . Zadaniem wychowawcy jest więc mądre, cierpliwe towarzyszenie wychowankowi przy jednoczesnym uznaniu granic własnych działań. Być odpowiedzialnym za kogoś, oznacza zatem doradzać mu,wspierać, pomagać, ostrzegać i napominać; tego rodzaju stosunek do rzeczywistości, powinna również charakteryzować pewna dbałość o uczniów, siebie i szkołę.
Nauczyciel powinien szanować wychowanka, rozumieć jego problemy i potrzeby, ponieważ jest, zaraz po rodzicach, najważniejszą osobą oddziaływującą na dziecko, które ma go za przewodnika. Powinien od początku traktować swoich podopiecznych jak pełnowartościowych ludzi, ponieważ dzieci bardzo dobrze rozumieją i odczuwają sposób,
w jaki odnoszą się do nich inni.

Bibliografia
1. ChymukM., Janusz Korczak – Dziecko i wychowawca, Kraków 2009
2. Czerepaniak -Walczak M., Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, Szczecin1995
3. Kwiatkowski S. M.,Kompetencje przyszłości, [w:] Kompetencje przyszłości, red. S. M. Kwiatkowski, Wydawnictwo FRSE, Warszawa 2018 https://depot.ceon.pl (dostęp dnia 26.01.2023)
4. Klecka M., Fascynujące dzieci, Wydawnictwo Św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 2007
5. Liszcz K., Jak być opiekunem dziecka, Kraków 2005
6. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2017
7. Ratajek Z., Profesjonalizm współczesnego nauczyciela, a możliwość zmian jego kształcenia
w systemie akademickim, Radom 2001
8. Taraszkiewicz M., Jak uczyć jeszcze lepiej! Szkoła pełna ludzi,Wydawnictwo Arka, Poznań 2001
9. Wojcieszek K.A.,Kompetencje nauczyciela w rozwiązywaniu problemów uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym, „Trendy. Internetowe czasopismo edukacyjne” 2012, nr 4 https://bc.ore.edu.pl (dostęp dnia 26.01.2023)
10. Ziółkowski P., Pedeutologia, Zarys problematyki,Bydgoszcz 2016
11. Żebrowski J., Sylwetka osobowościowa i powinności nauczyciela wychowawcy, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy”, Studia Pedagogiczne
z. 31, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna (12), https://repozytorium.ukw.edu.pl(dostęp dnia 26.01.2023)