Charakterystyka upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim - praca własna

Charakterystyka upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim

Upośledzenie umysłowe ma wpływ na procesy sfery poznawczej, co warunkuje zdolność do przystosowania społecznego. W całej populacji osób upośledzonych umysłowo największą grupę stanowią upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim, bo aż 75% Cechuje je przede wszystkim niezdolność myślenia abstrakcyjnego, brak zdolności przyjmowania wiadomości i wiązania ich w całość, zwolnione tempo pracy i brak samodzielności, pomysłowości. Dzieci potrzebują nadzoru, ponieważ w momencie pojawienia się trudności potrafią zostawić pracę nieskończoną. Józef Kostrzewski podkreślał, że osoby upośledzone w stopniu lekkim mają nierozwinięte uczucia wyższe, mniejszą wrażliwość moralną. Można u nich zaobserwować niestałość emocjonalną, impulsywność, agresywność, niepokój i niską samoocenę. Problemy ze zdolnością myślenia pojęciowego, wolniejsze spostrzeganie i zaburzone procesy pamięciowe (ograniczona pojemność pamięci i mała podzielność uwagi) wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie w środowisku społecznym. Rozpoznanie upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim nie jest łatwe. Wynika to z tego, że podobne objawy występują zarówno w przypadku upośledzenia, jak i przypadku dziecka zaniedbanego. Często warunki środowiskowe dziecka mogą znacząco wpływać na jego rozwój ogólny. W wyniku badań przeprowadzonych przez Antoniego Sikorę w 1960 roku można wywnioskować, że osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim najlepiej radzą sobie z rutynowymi, codziennymi czynnościami, w prostych sytuacjach życiowych i z materiałem konkretnym. Zwracając uwagę na zaburzenia zachowania u dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim występują dwie grupy:
 eretyczne – dziecko jest nadruchliwe, niestabilne emocjonalnie, niezrównoważone, zdolne do niekontrolowanych wybuchów, występują u niego trudności w koncentracji uwagi i oznaki nadmiernego zmęczenia,
 apatyczne – dziecko jest nazbyt spokojne, chwiejne emocjonalnie, występuje u niego zwolnione tempo reakcji na bodźce, jest bierne, nieśmiałe i płaczliwe .
Maria Grzegorzewska przedstawiła zaburzenia, jakie występują u „oligofreników” tj. osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. I tak w procesie poznawczo-emocjonalnym (niedorozwój, nieprawidłowości rozwojowe) dzieci:
 mają zmniejszony odbiór wrażeń zmysłowych,
 mają słabą pamięć,
 mają utrudnione utrwalanie wiadomości,
 mają utrudnioną zdolność tworzenia pojęć, z czego wynika niezdolność abstrakcyjnego myślenia,
 mają problemy z wnioskowaniem, rozumieniem i wykrywaniem zależności między pojęciami,
 mają utrudnione lub nieprawidłowe kojarzenie,
 wiedzę przyswajają mechanicznie,
 mają ubogie słownictwo, mają zwolnione procesy myślowe,
 mają małą plastyczność myślenia, co powoduje trudności w zastosowaniu nowych wiadomości, czy argumentów,
 mają upośledzoną zdolność myślenia i są podatne na wpływy,
 mają niską zdolność panowania nad popędami.
W przypadku zaburzeń psychoruchowych (sprawność fizyczna) dzieci:
 szybko się męczą,
 mają niską sprawność kinestetyczną ,
 mają problem y z koordynacją ruchową,
 mają problemy z dostatecznym opanowaniem mowy i pisania,
 mają zaburzone funkcje psychoruchowe,
 często mają ruchy mimowolne i tiki.
W przypadku zaburzeń w możliwościach wejścia w życie społeczne, dzieci:
 mają utrudnioną orientację w różnych sytuacjach,
 mają upośledzoną zdolność twórczości i przedsiębiorczości,
 mają utrudnioną zdolność porozumiewania się z otoczeniem, spowodowaną zubożonym słownictwem i nieprawidłowościami rozwojowymi mowy,
 posiadają zdolność do naśladowania innych i podporządkowywania się silniejszym, wpływowym osobom,
 w życiu codziennym często czynności wykonują rutynowo,
 mają małą wydolność do pracy,
 są zdolne do pracy zarobkowej, ale jedynie w odpowiednich warunkach.
W przypadku mechanizmów fizjologicznych u dzieci występują zaburzenia:
 osłabiona reaktywność korowa, podwyższona podkorowa,
 odchylenia od normy we współpracy z kory i podkorza,
 mała wytrzymałość komórek nerwowych lub ich nadmierna ruchliwość,
 zwolniona ruchliwość procesów nerwowych,
 słaby układ sygnałowy,
 problemy w kształtowaniu się stereotypów dynamicznych,
 utrudniona kontrola korowa. .
Pamięć logiczna trwała oraz świeża jest, w przeciwieństwie do osób „normalnych”, gorsza u osób z lekkim upośledzeniem umysłowym. Nie stwierdza się natomiast problemów w pamięci mechanicznej, skojarzeniowej. Osoby te mają problem w zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie, stąd pojawiają się zmyślenia i konfabulacyjne uzupełnienia luk pamięciowych.
Osoby z upośledzeniem stopnia lekkiego nie przekraczają w swoim rozwoju podokresu operacji konkretnych od 7- 8 do 11 – 12 lat. W tym momencie kończy się granica ich możliwości, bowiem nie osiągają one okresu operacji formalnych od 11 – 12 do 14 – 15 lat, w których pojawia się myślenie hipotetyczno – dedukcyjne oraz rozwijają się abstrakcyjne operacje intelektualne .
Zasób pojęć liczbowych jest mniejszy niż u osób rozwijających się prawidłowo. Podobnie jest z wykonywaniem operacji rachunkowych, zdolnością klasyfikowania, ujmowania podobieństw i różnic, uogólniania, abstrahowania, rozumienia słów oraz zdolnością analityczno – syntetyczną. Podobieństwa między dwoma pojęciami, a czasami nawet trzema są przez nie ujmowane, tak samo definiowanie pojęć, jak np. książka, samochód itp., zawierających różnicę gatunkową i rodzaj nadrzędny. Natomiast definiowanie pojęć, które mają wymiar abstrakcyjny np. przyjaźń, patriotyzm, bohaterstwo itp. Bywa utrudnione a nawet niemożliwe. Zaburzenia zdolności abstrahowania i uogólniania uwidaczniają się również w tym , że dokonując wyboru cech istotnych jakiegoś pojęcia, częściej zwracają uwagę na cechy nieistotne o charakterze szczegółowym, a pomijają wychwytywanie cech ogólnych. Wskazuje się także u osób lekko upośledzonych umysłowo na duże problemy z wnioskowaniem sylogistycznym (wnioskowanie o dwóch przesłankach) , indukcyjnym i wnioskowaniu dzięki analogii. Osobom tym ciężko jest znaleźć powiązanie między wnioskiem a przesłankami. Cechą ich wnioskowania jest uszczuplony krytycyzm .
W przypadku dzieci z niepełnosprawnością umysłową nieprawidłowości można już zaobserwować na poszczególnych etapach rozwoju mowy. Z opóźnieniem pojawiają się pojedyncze wyrazy. Ma to nawet miejsce do 3 roku życia, zdań w 4-5 roku życia oraz trudności z wypowiadaniem myśli i formułowaniem wypowiedzi. A ponadto ujawniają się agramatyzmy, częste wady wymowy i ubogi zasób słownictwa. Dlatego też wszystkie dzieci upośledzone umysłowo są jednocześnie opóźnione w rozwoju mowy a towarzyszące im mniej lub bardziej nasilone zaburzenia mowy określone są mianem dyslogii .
Ubogi jest słownik czynny dziecka, zaś bierny jest nieco bardziej rozwinięty. Występują wady wymowy - seplenienie, nie wymawianie głoski ,,r”
Irena Obuchowska udowadnia, że w wyniku niedorozwoju szczęki bądź nieprawidłowości rozstawu zębów, artykulacja pozostałych głosek jest również nieodpowiednia . Mamy wówczas do czynienia z tak zwaną dysglosją.
Dzieci z niepełnosprawne umysłowo w stopniu lekkim mówią zwykle krótszymi zdaniami, rzadziej stosują zdania podrzędnie złożone. W porównaniu z rówieśnikami będącymi w normie intelektualnej ich zasób słownictwa jest uboższy, operują mniejszą ilością wyrazów realizując przy tym wiele głosek w sposób nieprawidłowy. Duże problemy stwarzają im głoski szczelinowe i zwarto szczelinowe. Może się zdarzyć , iż część dzieci w ogóle nie jest w stanie je wymówić, stąd pojawiają się elizje. Ma to miejsce także w przypadku głosek dentalizowanych, w głoskach z szeregów syczącego, szumiącego i ciszącego. Tempo mowy dzieci upośledzonych umysłowo jest zwykle wolniejsze i dużo częściej występują inne zaburzenia rytmu mowy, jak jąkanie czy giełkot. Oprócz trudności w rozumieniu otaczającej rzeczywistości i nieumiejętności pokierowania swoim postępowaniem u dzieci tych występują liczne nieprawidłowości wypowiedzi. Wszystko razem niekorzystnie wpływa na wyróżnianie je z grup społecznych, w których przebywają. Zaburzenia mowy utrudniają bowiem funkcjonowanie dziecka w grupie rówieśniczej. Stają się przyczyną drwin, przedrzeźniania i naigrywania się przez rówieśników. Wywołują u dzieci upośledzonych onieśmielenie, lęk, nerwowość, przyjmowanie postaw obronno-izolacyjnych a niekiedy również agresywno-opozycyjno-buntowniczych . Bywają przyczyną wtórnych zaburzeń psychicznych i społecznych .
Rozwój społeczny jest bardzo ważny z punktu widzenia ogólnego rozwoju psychofizycznego. W przypadku upośledzenia umysłowego występuje wiele ograniczeń, które utrudniają przystosowanie dziecka do środowiska społecznego i jego odpowiedni rozwój. U dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim ograniczenia wynikają z zaburzeń czynności intelektualnych, motywacyjno-poznawczych, orientacyjno-poznawczych i innych. Istotną rolę odgrywają warunki środowiska rodzinnego i społecznego. Oddziaływanie otoczenia może mieć zarówno negatywny, jak i pozytywny wpływ na dziecko. W przypadku pozytywnego wpływu, rozwój społeczny może przebiegać w sposób właściwy, a gdy otoczenie wpływa na dziecko negatywnie pojawiają się zaburzenia w przystosowaniu do najbliższego środowiska. Obniżona sprawność intelektualna u osób upośledzonych w stopniu lekkim powoduje, że są one bardziej podatne na niewłaściwe wpływy otoczenia, czego wynikiem jest większa praca terapeutyczna rodziny i pracowników instytucji opiekuńczo-wychowawczych. Dobrym rozwiązaniem jest intensywna mobilizacja i rehabilitacja osób upośledzonych, tak aby w przyszłości ukończyły szkołę i podjęły pracę. I tu bardzo ważne jest wsparcie rodziny, przyjaciół, terapeutów i opiekunów. Istotne także w przystosowaniu społecznym dziecka jest zaspokojenie jego podstawowych potrzeb takich jak: poczucie bezpieczeństwa i więzi społecznej, poczucie pewności, miłości, uznania i niezależności, które są bardzo ważne dla rozwoju psychicznego jednostki. Zaspokojenie tych najważniejszych potrzeb u dziecka jest uzależnione od relacji z rodzicami, czy opiekunami, dzięki którym kształtuje się jego osobowość i sposób zachowania się. Problemy pojawiają się gdy w domu rodzinnym panuje dystans uczuciowy wobec dziecka. Wynikiem tego w większości jest obniżenie się jego pewności, poczucie nieakceptowania i odrzucenia. Dzieci ze środowiska, w którym panują pozytywne relacje uzyskują wyższy stopień uspołecznienia niż te, u których te relacje są negatywne, co powoduje pogłębienie się defektów jednostki. W takich przypadkach ogromną pracę muszą wykonać terapeuci rodzinni, psycholodzy, pedagodzy specjalni i socjolodzy. Zachowanie się osób upośledzonych umysłowo w większości nie jest akceptowane społecznie, ponieważ ludzie reagują na nich z niechęcią i lękiem, unikają ich i odtrącają. Rozwiązaniem jest wskazanie dzieciom upośledzonym odpowiednich wzorów zachowań, które mogą naśladować tak, aby środowisko mogło się do nich przekonać. Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim charakteryzują się tym, że występuje u nich niższy poziom uspołecznienia niż u ich rówieśników, lecz ich rozwój społeczny jest wyższy niż ich rozwój intelektualny.