Zabawa jako podstawowa forma aktywności rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Program autorski

MARIOLA WALAS

PROGRAM AUTORSKI

„Pracą dziecka jest zabawa. Dzieci uczą się poprzez wszystko, co robią”.

ZABAWA JAKO PODSTAWOWA FORMA AKTYWNOŚCI ROZWOJU DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

GRYFICE – 2023

SPIS TREŚCI

I Wstęp........................................ str. 3
II Idea programu i warunki jego realizacji........................................ str. 4
III Wybrane zagadnienia dotyczące zabawy ........................................ str. 5
IV Cele programu........................................ str. 9
V Metody, formy........................................str. 11
VI Realizacja celów programu - przykłady ćwiczeń oraz zabaw rozwijących obszary
rozwojowe: fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy........................................str. 15
VII Ewaluacja programu........................................ str. 25
Bibliografia........................................str. 29
Załączniki:
Arkusz obserwacji rozwoju dziecka sprawdzający poziom rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego dziecka 4- letniego........................................ str. 30
Karty pracy ........................................str. 34

Wstęp

Zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego nadrzędnym celem jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Wsparcie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania – uczenia się, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń na drodze prowadzącej do prawdy, dobra i piękna. W efekcie takiego wsparcia dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji.
W okresie przedszkolnym, zabawa jest dominującą formą działalności w życiu dziecka, dlatego też jednym z zadań nauczyciela wychowania przedszkolnego jest tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństwa. Dostarcza ona wielu przeżyć i jest niezbędna do prawidłowego rozwoju dziecka. Jest bardzo istotnym elementem życia, naturalnym zjawiskiem, opartym na własnej aktywności, która
w rozmaitych formach towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Zabawa powinna być podstawowym narzędziem pracy z dziećmi zwłaszcza w wieku przedszkolnym. Pomaga
w zrozumieniu świata i lepszym poznaniu samego siebie. Ma wpływ na rozwój poznawczy, sferę emocjonalno-motywacyjną i na kształtowanie osobowości dziecka.
W okresie przedszkolnym zabawa wspomaga również rozwój fizyczny, wzbogaca obraz świata, doskonali umiejętności manualne i koordynację wzrokowo-ruchową, kształtuje relacje przyczyna – skutek oraz przyczynia się do rozwinięcia emocji społecznych i do poznania norm. Zabawa ma ogromne znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych dziecka. Naturalne obszary rozwoju dziecka wskazują na konieczność uszanowania typowych dla tego okresu potrzeb rozwojowych, których spełnieniem powinna stać się dobrze zorganizowana zabawa, zarówno w budynku przedszkola, jak i na świeżym powietrzu. Naturalna zabawa dziecka wiąże się z doskonaleniem motoryki i zaspokojeniem potrzeby ruchu.

Reasumując można z całą pewnością stwierdzić, że zabawa spełnia jedną z podstawowych ról
w rozwoju życia dziecka. To jedna z najważniejszych „sił napędowych” jego rozwoju, odpowiadająca jego potrzebom. Zabawa to działalność wykonywana dla przyjemności, to przyjemne spędzenie czasu, która wnosi do procesu kształcenia swobodę i twórczość, uatrakcyjnia ten proces i intensyfikuje. Spełnia rolę wspomagającą w integrowaniu nauczania i wychowania.
Znajduje ona odzwierciedlenie w każdej dziecinie jego działalności. Zabawa - jako swoista „szkoła życia” winna być podstawowym narzędziem pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

Idea programu i warunki jego realizacji

Główną ideą programu jest rozwój czterech podstawowych obszarów rozwojowych w wieku przedszkolnym: fizycznego, emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego poprzez stosowanie róznorodnych ćwiczeń oraz zabaw.
W realizacji jego założeń, są wykorzystywane naturalne sytuacje nadarzające się każdego dnia, bo właśnie one dostarczają znakomitych okazji do przekazania uczniom umiejętności w zakresie obszarów rozwojowych, które przyczyniają się do ich wszechstronnego rozwoju.
Odbiorcami tego programu są 4 - latki, cele programu natomiast są realizowane w czasie zajęć przedszkolnych .
Ich celem jest zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań dzieci, które ułatwiają wchodzenie w życie społeczne, poznawanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb.
Proponowane zajęcia mają za zadanie pobudzić wyobraźnię, sprawność myślenia, wzbogacić słownictwo, wyrobić refleks oraz cierpliwość i wytrwałość oraz pobudzić do działania, pozwolić poznawać i odkrywać świat poprzez zaangażowanie zmysłów. Celem jest także rozbudzanie kreatywności, otwartej postawy wobec ludzi i otaczającej rzeczywistości oraz dostarczanie zadowolenia, wielu przeżyć, emocji i doświadczeń.
Realizacja programu pozwala na poznanie: siebie, swoich mocnych i słabych stron, opinii o sobie
i własnych zdolnościach oraz własnych emocji. Umożliwia również poznanie reguł, praw
i obyczajów grupy oraz rozwija różne formy aktywności językowej. Przyczynia się do zdobywania wiedzy i uczenia się.
Program ten zapoznaje „czytelnika” z wybranymi zagadnieniami dotyczącymi pojęć takich jak:
zabawa, cechy, funkcje zabawy, rodzaje zabaw i ich znaczenie w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.
Przedstawia również cele programu oraz metody, formy, środki dydaktyczne za pomocą których program ten jest realizowany. Natomiast rozdział zatytułowany „Realizacja celów programu” zawiera propozycje ćwiczeń i zabaw rozwijących podstawowe obszary rozwojowe: fizyczny, emocjonalny, społeczny i poznawczy oraz sposób realizacji zaplanowanych celów programu.
Ostatni rozdział informuje nas o przeprowadzaniu ewaluacji tego programu.

Realizacja programu przebiega w ścisłej współpracy z rodzicami. Do form tej współpracy należą spotkania z rodzicami, rozmowy indywidualne oraz uczestniczenie rodziców
w zajęciach warsztatowych. Rodzice otrzymują przygotowane przez nauczyciela karty pracy
z zestawami ćwiczeń i zabaw, które mogą wykorzystać podczas pracy z dzieckiem w domu.
Wybrane zagadnienia dotyczące zabawy

Zabawa jako problem interesowała pedagogów i filozofów od dawna. Powstało też wiele koncepcji próbujących wyjaśnić pochodzenie i znaczenie zabaw. Niezależnie od kultury, podstawowymi określeniami definiującymi zabawę są: radość, przyjemność, lekkość i fikcja. Wiele definicji
i spojrzeń na temat zabawy uznaje fakt, jak bardzo ważna i istotna jest w życiu dziecka.

Według Marii Żebrowskiej „zabawa stanowi swoistą i podstawową formę aktywności dziecka, jest zjawiskiem społecznym, a nie czysto biologicznym. Zabawa zmienia się i kształtuje zależnie od warunków społecznych, jest odbiciem rzeczywistości otaczającej dziecko. W wieku przedszkolnym zabawa w życiu dziecka odgrywa dominującą rolę”.

Zdaniem Elizabeth B. Hurlock „zabawą możemy nazwać każdą dobrowolną czynność podjętą dla przyjemności w celu rozrywki. Charakter zabaw zmienia się, jeżeli jej celem staje się współzawodnictwo”.

Natomiast J. Huizing uważa, że „zabawa jest działaniem swobodnym znajdującym się poza zwykłym życiem, mogącym całkowicie zabsorbować uczestnika. Jest bezinteresowna, kieruje się własnymi regułami, opiera się na powołanych na jej potrzeby, związkach społecznych”.

A. Brzezińska definiuje zabawę jako: „swobodne, węwnętrznie motywowane, bezinteresowne, obywające się najczęściej w fikcynym miejscu i czasie, ujęte w reguły, działanie, któremu towarzyszy napięcie emocjonalne”.
Według niej cechy zabawy są następujące:
- zabawa to aktywność podejmowana zawsze spontanicznie, z własnej woli, pobudzona motywem chcę;
- zabawa to aktywność bezinteresowna, bezproduktywna, nie nastawiona na realizowanie zadań, osiąganie celów. Ważny jest proces, a nie rezultat;
- w prawdziwej zabawie dziecko przebywa w inny czasie, w innym miejscu, czas przestaje dla niego istnieć, czasem trudno się z nim porozumieć, bo jest tak pochłonięte stworzoną przez siebie sytuacją;
- w prawdziwej zabawie dziecko przeżywa wiele różnorodnych i bardzo silnych emocji, nie jest to
tylko radość, pogoda i wesołość;
- w prawdziwej zabawie istnieje ład, porządek, ogromne skoncentrowanie, skupienie dziecka.
Zabawy wpływają na kształtowanie postaw, osobowości i kompetencji dziecka w wieku przedszkolnym. Jednak będą miały one charakter wszechstronny wówczas, gdy zostanie doceniona wartość wychowawcza i edukacyjna każdego rodzaju zabaw. Nieodłącznym elementem zabawy są funkcje, jakie ona pełni.
E. Minczakiewicz przedstawia funkcje zabaw, które ujęte są według kryterium typu zmian, jakie się dokonują u dziecka pod ich wpływem:
- kształcąca - poprzez zabawę dziecko kształci zmysł, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie i o samym sobie, uczy się poznawać swoje możliwości i ocenia je;
- wychowawcza - dziecko przyswaja różne normy, poznaje reguły postępowania, zawiera umowy;
- terapeutyczna ( korekcyjna ) - dziecko ma sposobność uwolnienia się od dręczących je napięć
i emocji, uczy się też wyrażania swoich uczuć i rozwiązywać swoje problemy;
- projekcyjna - pozwala wkroczyć dziecku w różne role społeczne, daje okazje do zrealizowania rzeczy niemożliwych w codziennym życiu, pozwala na uniknięcie za nie kary.

Podsumowując powyższe rozważania można stwierdzić, iż wiele funkcji zabawy pozwala odkryć jej istotę. Zabawa jest podstawową formą aktywności życiowej małych dzieci. Nie tylko sprawia im przyjemność, ale wspiera ich fizyczny, a także psychiczny i umysłowy rozwój.
Zabawy niosą radość i zadowolenie ze wspólnego odkrywania pewnych treści, stymulują radosne
i twórcze poznanie siebie nawzajem, ułatwiają prowadzącemu świadomie bycia z grupą, wzbogacają kontakty.
Wartość zabawy w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest niepodważalna.
Pomaga i stymuluje wszechstronny rozwój osobowości dziecka pod warunkiem, że spełnia kilka kryteriów:
- jest odpowiednio dobrana do etapu rozwoju dziecka uwzględnia charakterystyczny dla danego wieku sposób myślenia;
- pozwala na aktywność spontaniczną, samodzielną, którą z czasem można ukierunkować;
- pozwala dziecku bezpiecznie doświadczyć, odkryć, przeżyć różne sytuacje oraz stać się twórcą.

Istotą zabawy jest więc, przyjemnościowa motywacja, ale przede wszystkim udział wyobraźni
w działaniach i powoływanie nowej rzeczywistości wyobrażeniowej, rzeczywistości zabawowej.
W czasie zabawy:
- dziecko lepiej poznaje siebie samego;
- następuje zwiększenie pewności siebie;
- dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność szybkiego reagowania i rozwija jednocześnie współpracę w grupie;
- pobudzane są ważne procesy nauczania;
- rozwiązywane są problemy i przezwyciężane trudności;
- rozwija się wyobraźnia, inteligencja i pomysłowość dzieci;
- dziecko uczy się współpracy.

Wincenty Okoń, podsumowując rozważania nad istotą zabawy, piszę, że „zabawa jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość”.

Zabawy dziecięce są nadzwyczaj różnorodne zarówno pod względem treści , jak i stopnia złożoności. Psychologowie zbierający materiały dotyczące zabaw dzieci w różnym wieku, wyodrębnili różne rodzaje zabaw w zależności od ich cech charakterystycznych:
1. zabawy manipulacyjne - tego typu zabawy można zaobserwować już od momentu, gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania, to jest w 4 i 5 miesiącu życia. Wiek niemowlęcy, a następnie żłobkowy jest okresem najsilniejszego rozwoju zabaw manipulacyjnych. Dziecko ogląda, obserwuje i uczy się poznawać przedmioty po wyglądzie. Zapoznaje się z ich powierzchnią
i kształtem. Przystosowuje chwyty i pracę rąk do budowy i kształtu rzeczy. Przez uderzenie uczy
się poznawać przedmioty po wydanym przez nie dźwięku. Są one ważnym czynnikiem rozwoju umysłowego dziecka.
2. zabawy konstrukcyjne - istotą tego rodzaju zabaw jest tworzenie czegoś z dowolnego materiału. Czynnościom konstrukcyjnym towarzyszy uczucie przyjemności, gdyż zaspokaja potrzebę tworzenia, która jest jedną z wielu potrzeb występujących u dzieci, jak i u dorosłych.
Istnieją różne rodzaje zabaw konstrukcyjnych do których należą m.in.:
- budownictwo z klocków różnego typu, wielkości i kształtów,
- konstruowanie z zestawów elementów przystosowanych do łączenia,
- budownictwo z piasku lub śniegu,
- tworzenie i konstruowanie różnych przedmiotów i zabawek do zabaw tematycznych czy inscenizowanych,
- budowanie na wolnym powietrzu z większych elementów, jak deseczki, paliki, łuki drewniane.
3. zabawy tematyczne - w każdej zabawie tematycznej występuje moment przyjęcia jakiejś roli, naśladownictwa, tworzenia, udawania kogoś czy czegoś. W swej istocie zabawy tematyczne są formą działalności, w której dziecko w postaci zabawowej wprowadza w czyn to, co przedtem
zaobserwowało, poznało i przeżyło. Zabawy tematyczne mają ogromny wpływ na wszechstronny rozwój dziecka. Przyczyniają się do kształtowania uczuć. Uczucia dziecka rozwijają się
i wzbogacają wtedy, gdy ono przyjmuje na siebie rolę dorosłego, w której wyraża swoje emocjonalne nastawienie do spraw objętych treścią zabawy. Zabawy tematyczne przyczyniają się do tego, że dziecko uczy się roli ludzi odpowiedzialnych za swoje czyny i za los innych ludzi. Przyczyniają się one do radości dziecka. Przygotowuje się ono do tego, by kiedyś taką wymarzoną rolę otrzymać.
4. zabawy dydaktyczne – w tych zabawach najbardziej czynny jest umysł dziecka, pełnią one funkcje nauczającą. Do tego typu zabaw należą także gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym, że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły. Liczbę uczestników gry określa zazwyczaj jej struktura, najczęściej przewiduje się uczestnictwo 2-8 osób. W tej grze wystawione są na próbę zdolności dzieci, ich wytrzymałość, odwaga, szybką orientacja.
Zabawy i gry dydaktyczne można podzielić na dwa rodzaje. W pierwszym rodzaju uwzględnia
materiał, tu można wyodrębnić następujące zabawy i gry:
- zabawy z pomocami gotowymi, w których konstrukcji zawarte jest zadanie do wykonania,
- zabawy typu „czarodziejski woreczek, zgadnij czego brak na stole”, w których stosuje się drobne
przedmioty codziennego użytku,
- produkowane układanki, łamigłówki, zagadki obrazkowe, gry stolikowe,
- zabawy słowne jak zagadki.

W drugim rodzaju uwzględnia się cel występujący w zabawach, a mianowicie:
- określenie cech przedmiotów i ich położenie,
- utwalanie pojęć matematycznych,
- utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym,
- ćwiczenie poprwaności wymowy.
5. zabawy ruchowe - czynnikiem dominującym w tych zabawach jest ruch, który w wieku przedszkolnym stanowi ważny bodziec rozwoju. Dzieci same zaspokajają potrzebę ruchu, podejmując różne zabawy ruchowe, jak bieżnie, skocznie czy też zabawy przy pomocy przyborów. Obok zabaw ruchowych bez żadnych reguł, stosuje się zabawy ruchowe o charakterze dydaktycznym.
Do tego typu zabaw należą:
* zabawy orientacyjno-porządkowe wyrabiają umiejętności oceny kierunku i odległości, orientację
w przestrzeni, uczą biegania bez potrącania, omijania przeszkód,
* zabawy bieżne angażują duże grupy mięśniowe, pobudzają krążenie, oddychanie,
* zabawy równoważne rozwijają zdolności utrzymania równowagi, uczą przekraczania przeszkód,
* zabawy z elementem skoku i podskoku pobudzają krążenie i oddychanie,
* zabawy z elementem rzucania, chwytania, toczenia, celowania rozwijają umiejętności rzucania, zdolności oceny kierunku i odległości oraz doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową,
* zabawy rytmiczno-ruchowe wpływają na ogólne usprawnienie ruchowe dzieci, wyrabiają poczucie rytmu, koordynację ruchową, ćwiczą oddech.

Według Elizabeth B. Hurlock, indywidualne cechy dziecka oraz dana faza rozwoju mają wpływ na preferowany typ zabawy. Autorka wymienia również inne czynniki, które wpływają na zabawę, są to:
- warunki społeczno- ekonomiczne w jakich żyje dziecko,
- stan zdrowia,
- stopień rozwoju motorycznego,
- ineligencja przejawiająca się pomysłowością,
- kulturalne uwarunkowanai związane z płcią,
- tradycja wychowania,
- środowisko dziecka,
- pora roku.
Główną cechą dobrej zabawy dziecka jest jej twórczy charakter. Nie należy nigdy o tym zapominać organizując czas zabaw dziecięcych. Pozostawiając dziecku swobodę w jego działalności zabawowej, dajemy mu większe pole do rozwoju jego aktywności, pomysłowości, fantazji, a także zaradności, sprawności organizacyjnej i odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów gier, prawideł, zabaw. Pozwala to na bogatsze i radośniejsze przeżycie samej treści zabawowej.
W zabawie dziecka zawarte są wszystkie rodzaje ludzkiej działalności: uczenie się, praca, a także odpoczynek i rozrywka. Można by ją nazwać podstawową formą egzystencji dziecka. Formą,
z jednej strony charakterystyczną dla tego okresu życia, a z drugiej - umożliwiającą czynienie postępów, dalszy rozwój. Jest swoistą formą dzięki, której dziecko w sposób naturalny gromadzi wiedzę o otaczającym świecie, zdobywa nowe umiejętności. Blokując dziecku zabawę uniemożliwiając lub ograniczając dzieciom twórczą i mądrą zabawę, hamujemy rozwój wszystkich sfer. Dziecko musi mieć możliwość zabawy, zarówno w domu jak i w przedszkolu, powinno mieć stworzone odpowiednie warunki do podejmowania tej spontanicznej działalności.

Reasumując, zabawa jest dominującą formą aktywności dzieci przedszkolnych. Dziecko podejmuje zabawę dla przyjemności i satysfakcji pod wpływem uczuć, zaciekawienia, chęci doświadczenia, pragnienia, by zetknąć się z tym, co działa na jego wyobraźnię, wrażliwość estetyczną, co wiąże uczuciowa z ludźmi i przedmiotami. To uczuciowe zaangażowanie mobilizuje dziecko do wysiłku, skupienia uwagi i myślenia. Różne są kierunki aktywności dziecka w zabawie. Każda z zabaw wypływa z różnych zainteresowań, emocji i wyobrażeń dziecka.

Cele programu

Opracowany Program dotyczący zabawy jako podstawowej formy aktywności rozwoju dziecka
w wieku przedszkolnym jest odpowiedzią na to w jaki sposób różnorodne zabawy wpływają na wszechstronny rozwój przedszkolaków, który prowadzi do osiągnięcia przez nich poziomu umożliwiającego podjęcie w niedalekiej przyszłości nauki w szkole.
Nadrzędnym celem programu autorskiego jest zwrócenie uwagi na to, jak ogromne znaczenie odgrywa zabawa w rozwoju i wychowaniu młodego pokolenia. Stosowanie zabaw w procesie dydaktyczno – wychowawczym jest istotnym elementem wspomagającym harmonijny rozwój przedszkolaków.

Ogólne cele obejmują rozwój takich obszarów jak:
- fizyczny,
- emocjonalny,
- społeczny,
- poznawczy

Cele szczegółowe:
• rozwijanie wiary w siebie,
• budzenie samoakceptacji,
• rozbudzanie ciekawości poznawczej,
• wdrażanie do samokontroli,
• kształcenie umiejętności porozumiewania się i współdziałania,
• rozwijanie intergracji sensomotorycznej,
• wdrażanie do samodzielności,
• przygotowanie do rozumienia emocji, własnych uczuć i innych dzieci,
• poznanie wartości i norm społecznych,
• tworzenie pozytywnych relacji z rówieśnikami,
• rozwijanie aktywności ruchowej ,
• rozwiajnie umiejętności intelektualnych,
• rozwiajnie kreatywności, wyobraźni
• wzbogacanie słownictwa

Wszystkie wymienione wyżej działania wpływają na proces kształcenia i wychowania moich podopiecznych. Podjęte działania dydaktyczno-wychowawcze mają na celu stworzenie dzieciom możliwości do nawiązania nowych pozytywnych kontaktów z rówieśnikami i zaspokajania niektórych potrzeb psychicznych. Mają również na celu rozwijanie umiejętności radzenia sobie
w nowych warunkach i sytuacjach problemowych, utorowanie drogi do lepszej socjalizacji dziecka w szkole.

Metody, formy, środki dydaktyczne

W ramach zajęć przedszkolnych, dotyczących realizacji programu autorskiego wykorzystuje się wiele metod i form pracy. Należy podkreślić, że zajmują one ważne miejsce w edukacji dzieci na szczeblu edukacji przedszkolnej.
Stosowane w przedszkolu metody prowadzenia zajęć odnoszą się do sposobów pracy nauczyciela
z dziećmi i służą realizacji wyznaczonych celów zajęć. Można wyodrębnić trzy grupy metod:
1. Oglądowe :
- obserwacja, pokaz (przejawia się podczas spacerów, wycieczek czy oglądania różnego rodzaju ilustracji);
- metoda przykładu, która oparta jest na osobach dorosłych, czyli wzorcach, opiekunowie dzieci powinni swoją postawą, zachowaniem, a także ubiorem dawać im przykład;
- pokazu i obserwacji – nauczyciel w trakcie tej metody ma za zadanie skupić uwagę dziecka na obserwowanej czynności, rzeczy lub istocie, np. obserwacja psa czy pokaz sznurowania obuwia;
- metoda uprzystępniania sztuki – metoda opierająca się na odbiorze dzieł sztuki, takich jak: obrazy, muzyka, literatura czy sztuka teatralna,
2. Słowne – wykorzystywane w czasie słuchania różnego rodzaju utworów literackich: wierszy, opowiadań, bajek.
Kwiatkowska wylicza tu następujące:
- metoda żywego słowa to metoda przygotowująca dzieci do pisania, czytania, a także liczenia, oparta na pracy słowem, pobudza ona wyobraźnię i procesy poznawcze, uczy dzieci wrażliwości na piękno, pobudzając w nich pozytywne uczucia płynące z obcowania
z literaturą piękną, dzieci dzięki tej metodzie poznają wartość słowa pisanego;
- instrukcje i objaśnienia, które głównie dotyczą instruowania podczas przygotowania do wykonania zadania powierzonego dzieciom, towarzyszą poznawaniu nawyków higienicznych, rozwojowi fizycznemu i nabywaniu nowych umiejętności;
- sposoby społecznego porozumienia to metoda, która może przejawiać się w postaci dezaprobaty lub aprobaty, a także upominań, przekonywań, zakazów oraz nakazów, opowiadania, rozmowy;
- zagadki to metody bardzo lubiane przez dzieci, pomagają im rozwijać spostrzegawczość, logiczne myślenie, a także odwoływać się do posiadanej już wiedzy, rozwijają procesy poznawcze, zasób informacji i wiedzy oraz pomagają dzieciom wzbogacać się intelektualnie.
3. Praktycznego działania/metody czynne – według Kwiatkowskiej to metody oparte na działalności dziecka, m.in.:
• metoda ćwiczeń – dzieci są pobudzane do naśladownictwa i utrwalania pewnych czynności, ćwiczenia te wzbogacają ich ruchową sprawność, wiedzę i umiejętności praktyczne oraz kształtują pożądane postawy u dzieci;
• metoda zadań stawianych dziecku to metoda oparta na samodzielnej działalności dziecka, indywidualnym rozwiązywaniu problemów i wysnuwaniu wniosków, nauczyciel stawia przed wychowankiem zadanie, które rozwiązuje on samodzielnie, mogą to być tworzenie prac plastycznych, obserwacja przyrody oraz różnego rodzaju rebusy, łamigłówki;
• metoda kierowania własną działalnością dziecka – w tej metodzie nauczyciel zobowiązany jest do inspirowania dziecka oraz zachęcania go do samodzielnej działalności, samorozwoju;
• metoda samodzielnych doświadczeń – głównym celem tej metody jest ułatwienie maluchom nawiązywanie kontaktów ze społeczeństwem, przyrodą, tradycją, kulturą oraz sztuką, nauczyciel stwarza warunki do spontanicznych zachowań, postępowań oraz zabawy.
W codziennym życiu przedszkolnym przenikają się one wzajemnie i rzadko występują w swojej czystej postaci. Jednak niektóre z nich są dominujące w konkretnych rodzajach zajęć.
Obok metod działań odnoszących się do organizacji pracy nauczyciela można wyodrębnić metody odnoszące się do działań dziecka związanych z procesem uczenia się. Przedstawiają one możliwości wielostronnego uczenia polegającego na:
• przyswajaniu (podanego, gotowego materiału),
• odkrywaniu (nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów oraz samodzielnego poszukiwania),
• przeżywaniu (różnorodnych treści i wartości),
• działaniu polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzanie wiadomości w praktyce.

Dobór metod do pracy z dzieckiem wymaga między innymi:
• dobrego poznania dziecka poprzez obserwacje,
• zrozumienia jego trudności w poznaniu świata,
• znajomości potrzeb rozwojowych dziecka.
Formy pracy w przedszkolu to „zaplanowane w czasie i przestrzeni wzajemne czynności nauczyciela i dzieci. W systemie wychowania przedszkolnego formy te odnoszą się do całości sytuacji związanych z trybem dzieci i podstawowymi rodzajami ich działalności”.
Do najczęściej stosowanych form pracy w przedszkolu należą:
1. Zajęcia dowolne - dzieci same wybierają sposób zabawy czy też rodzaj działalności w czasie który jest do tego przeznaczony. Nauczyciel nie narzuca zajęć ani nie tworzy grup. Przedszkolaki same tworzą grono do zabawy. Do zajęć dowolnych należą np. oglądanie książek, rysowanie, budowania z klocków itp.;
2. Sytuacje okolicznościowe - są to działalności niezaplanowane odgórne przez nauczyciela, które mogą się zdarzyć nagle;
3. Obowiązkowe zajęcia - do nich zaliczyć można np. wycieczki, czynności samoobsługowe, spacery, zajęcia dydaktyczne, uroczystości itp.
Stosowane metody i formy pracy zapewniają przedszkolakom osiągnięcie sukcesów rozwojowych w atrakcyjny, twórczy i aktywny sposób.

Prowadzone zajęcia w ramach programu wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować przedszkolaków do podjęcia nauki w szkole. Ważnym zadaniem przedszkola jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy indywidualnej, zespołowej oraz zbiorowej (praca z całą grupą).
Natomiast podstawową i najważniejszą formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest dominującą w wychowaniu przedszkolnym. W planowaniu pracy w oddziale przedszkolnym wykorzystuję szereg różnorodnych metod celem uatrakcyjnienia realizowanych zajęć. Dobór metod zależy od indywidualnych możliwości dzieci oraz od tego, jakie umiejętności zaplanowałam kształcić w danej chwili. Zatem najlepszymi metodami są te, które aktywizują i motywują dziecko oraz umożliwiają praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy. Zarówno wszystkie metody, jak
i formy pracy służą wspomaganiu wszechstronnego rozwoju dziecka rozbudzając jego aktywność twórczą, zapewniając pozytywną motywację do podejmowania zadań, a tym samym rozwijają wiarę we własne siły i możliwości.

Dzieci w wieku przedszkolnym są niezwykle aktywne. Próby skupienia ich uwagi przez dłuższy czas są zaś niełatwe. Pomimo tego, że rynek zabawek i gier jest tak bogaty i różnorodny, to właśnie pomoce dydaktyczne w przedszkolu są podstawą dla wielu pedagogów. Są one niezbędnym elementem nauczania dzieci pozwalają nauczycielom uatrakcyjnić zajęcia a dzieciom umożliwiają łatwiej i szybciej przyswoić wiedzę oraz zachęcają do dalszej zabawy w poszukiwaniu wiedzy
o otaczającym nas świecie.
Jako elementy edukacyjne w wychowaniu przedszkolnym mogą posłużyć między innymi:
• tablice interaktywne;
• kolorowe mapy;
• zabawki sensoryczne;
• pacynki;
• gry planszowe;
• klocki;
• układanki;
• gry pamięciowe;
• instrumenty muzyczne.

Wybór pomocy dydaktycznych w przedszkolu jest bardzo szeroki. W ich szeregi coraz częściej wliczają się także nowoczesne technologie. Komputery, tablety i aplikacje mobilne mogą również wspomóc wczesną edukację.
Dzięki pomocom dydaktycznym miałam większe możliwości wspomagania i ukierunkowywania rozwoju dzieci, zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami i możliwościami. Pomocne były one także w kształtowaniu u dzieci poczucia własnej wartości, wiary w swoje możliwości oraz rozwoju własnej osobowości.

Realizacja celów programu

Cele tego programu realizowane są podczas zajęć dydaktyczno - wychowawczych przez okres nauki dzieci w oddziale przedszkolnym i są ściśle związane z obszarami rozwojowymi podstawy programowej wychowania przedszkolnego.

Rodzaje ćwiczeń wspierających rozwój fizyczny:
I. Ćwiczenia lokomocyjne
• chodzenie po schodach, na paluszkach,
• skakanie obunóż przez skakankę,
• bieganie, skakanie, wspinanie się.
II . Ćwiczenia nielokomocyjne
• poruszanie się w każdym kierunku,
• łapanie piłki, kopanie jej,
• posługiwanie się nożyczkami i cięcie papieru,
• uczenie poprawnego chwytania przyborów,
• nawlekanie koralików na nitkę,
• układanie puzzli
• budowanie prostych budowli z klocków,
• przenoszenie różnych przedmiotów.
III . Ćwiczenia samoobsługowe
• ubieranie się i rozbieranie przy niewielkiej pomocy nauczycieli,
• uczenie posługiwania się widelcem i nożem,
• wykonywanie czynności, takich jak: sprzątanie, pakowanie, trzymanie przedmiotów jedną ręką i oburącz, używanie chwytu pisarskiego podczas rysowania, kreślenia, nakrywanie do stołu, sprzątanie po posiłkach,
• zgłaszanie potrzeby ruchu, odpoczynku itp.
• zgłaszanie potrzeb fizjologicznych,
• uczestniczenie w zabawach ruchowych, w tym rytmicznych, muzycznych, naśladowczych, z przyborami lub bez nich,
• wykonywanie różnych form ruchu: bieżne, skoczne, z czworakowaniem, rzutne,
• inicjowanie zabaw konstrukcyjnych, majsterkowanie, budowanie, wykorzystywanie zabawek,
• wykonywanie podstawowych ćwiczeń kształtujących nawyk utrzymania prawidłowej postawy ciała.
Propozycje zabaw wspierających rozwój fizyczny:
„Tor przeszkód” – na drodze przejazdu dzieci ustawiamy krzesła, kosze na śmieci, duże zabawki, skrzynki. Stoperem mierzymy czas przejazdu małym sportowcom.
„Slalom” – klasyczna zabawa polegająca na płynnym mijaniu zygzakiem rozstawionych kijków.
„Podawanie piłki górą” – dzieci siedzą w rozkroku na ławeczce, jedno za drugim tyłem do siebie. Pierwsze dziecko podaje górą piłkę następnemu, a ono przekazuje ją kolejnemu, aż do samego końca.
„Celowanie” – ustawiamy na środku placu dużą piłkę (najlepiej do koszykówki). Metr od niej rysujemy linię, na której stają rzucające dzieci. Każde dziecko otrzymuje małą piłkę, którą stara się trafić w dużą. Po dwóch kolejkach staramy się zwiększyć odległość.
„Skoki przez linkę” - ćwiczenie to bardzo pomaga w ćwiczeniu równowagi. Do tej zabawy potrzebna jest linka, którą musisz zamocować na wysokości 25–30 cm.
„Ciuciubabka” - dziecko, które jest ciuciubabką, stoi w środku koła z zawiązanymi oczami. Maluchy śpiewają znaną piosenkę, a ciuciubabka próbuje ich złapać.

„Kolory” - dziecko, które na początku poprowadzi zabawę, trzyma piłkę. Pozostałe siadają
w szeregu naprzeciw niego. Prowadzący rzuca piłkę po kolei do każdego kolegi, wymieniając przy tym różne kolory. Dzieci łapią i odrzucają piłkę. Nie można jej złapać, gdy rzucający piłkę powie „czarny!”. Zmiana z prowadzącym następuje, gdy ktoś złapie piłkę, mimo że padło hasło „czarny!”.

Jedzie pociąg z daleka – „Jedzie pociąg z daleka, na nikogo nie czeka...” - ta znana piosenka jest świetna do zabaw ruchowych. Uczestnicy ustawiają się kolejno za sobą - za pierwszą osobą ustawiają się następne. Zabawa polega na tym, by podczas grania muzyki pociąg poruszał się po sali. W wolnym czasie, podczas przerw w muzyce, powinno dziać się coś innego. Gdy muzyka nie gra dzieci mogą np. trzymać się za ramiona, za głowy, poruszać się do tyłu – wedle uznania.

Krokodyl – jedna osoba zostaje wybrana, by być „Panem Krokodylem”. Pozostałe dzieci ustawiają się naprzeciwko krokodyla w szeregu, po drugiej stronie „rzeki”. Dzieci chórem pytają krokodyla, czy mogą przejść na drugą stronę rzeki. Krokodyl odpowiada, że tak i stawia warunek, np. „możecie przejść przez rzekę, jeżeli przeskoczycie ją na jednej nodze”. Dzieci po kolei wykonują zadania.
Ćwiczenia wspierające rozwój emocjonalny:
• rozpoznawanie i nazywanie podstawowych emocji, próbowanie radzenia sobie z ich przeżywaniem,
• szanowanie emocji swoich i innych osób,
• przeżywanie emocji w sposób umożliwiający dziecku adaptację w nowym otoczeniu,
• przedstawianie swoich emocji i uczuć poprzez używanie charakterystycznych dla dziecka form wyrazu,
• rozstawanie się z rodzicami bez lęku, mając świadomość, że rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze,
• rozróżnianie emocji i uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych,
• szukanie wsparcia w sytuacjach trudnych dla dziecka emocjonalnie,
• budowanie poczucia swojej wartości , dostrzeganie swoich mocnych stron,
• rozwiajnie umiejętności prawidłowego komunikowania się, które służą budowaniu pozytywnych kontaktów z innymi, unikania konfliktów oraz nawiązywaniu i utrzymywaniu właściwych relacji z otoczeniem,
• wykorzystywanie na zajęciach gier dydaktycznych, które uczą wygrywania oraz trudnej umiejętności przegrywania.
Propozycje zabaw wspierających rozwój emocjonalny:
„Rozpoznawanie uczuć na obrazkach” - dzieci rozpoznają emocje przedstawione na rysunkach
i nazywają je ( np. w bajkach, kolorowankach itp.)

„Dokończ zdanie... rysunkiem” - nauczyciel proponuje dzieciom wspólne rysowanie. Zadaniem dzieci jest dokonczenie zdań i narysowanie opisywanych sytuacji np.:

• Wczoraj byłem szczęśliwy, bo...
• Dziś w przedszkolu radość sprawiło mi...
• Kiedy jest mi smutno, chcę...
„Kalambury” – dzieci odgrywają scenki, które pomaga w naucę wyrażania uczuć na wielu poziomach: uczy nazywania ich, reagowania na nie, a także rozładowuje emocje.

„Zabawne minki” – dzieci stoją w kole. Każdy prezentuje zabawną minę. Kolega lub koleżanka, którzy stoją obok do swojej miny dodaje poprzednią itd.

„Kącik emocji”- dzieci wybierają w sali kącik i urządzają go według własnego pomysłu. Gromadzą w nim przedmioty ułatwiające im panowanie nad emocjami, np. poduszki, przytulanki, kredki, papier, gazety, radio i płyty CD z muzyką różnego rodzaju. Wspólnie ustalają zasady korzystania z kącika.

„Podaj trzy rzeczy” - dzieci w grupie szukają odpowiedzi na pytania nauczyciela, np. podaj trzy rzeczy, które wszyscy z waszej grupy lubią, nie lubią, które was denerwują...

Ćwiczenia wspierające rozwój społeczny:
• przejawianie poczucia własnej wartości jako osoby, wyrażanie szacunku wobec innych osób i przestrzeganie tych wartości, nawiązywanie relacji rówieśniczych,
• Odczuwanie i wyjaśnianie swojej przynależności do rodziny, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek,
• posługiwanie się swoim imieniem, nazwiskiem,
• używanie zwrotów grzecznościowych podczas powitania, pożegnania, sytuacji wymagającej przeproszenia,
• ocenianie swoich zachowań w kontekście podjętych czynności i zadań oraz przyjętych norm grupowych w czasie zabawy, prac użytecznych lub odpoczynku,
• komunikowanie się z dziećmi i osobami dorosłymi, wykorzystując komunikaty werbalne
i pozawerbalne.
Propozycje zabaw wspierających rozwój emocjonalny:
„Poznaj moje imię” - dzieci siedzą w kole, wszyscy przedstawiają się swoimi imionami. Jedno dziecko dostaje piłkę i wymieniając swoje imię, rzuca ją do kogoś. Osoba, która łapie piłkę, powinna powiedzieć imię osoby, która rzuciła piłkę i rzuca do następnej.

„Pacynka i powitanie” – osoba prowadząca zabawę podchodzi kolejno do każdego dziecka i prosi o przywitanie się z pacynką oraz przedstawienie.

„Pokaż, co masz” - dzieci losują obrazki, które przedstawiają różne czynności, np. mycie, bieganie,...... Gestem i ruchem je naśladują.

„Miejsce po mojej prawej stronie jest wolne” - nauczyciel proponuje dzieciom zabawę, podczas której ćwiczą, jak należy przysłuchiwać się sobie i zrobić szybko to, czego druga osoba od nich oczekuje. Dzieci siadają na krzesłach w kręgu. Prawe krzesło obok nauczyciela jest wolne. Zabawę rozpoczyna nauczyciel, mówiąc: „ Miejsce po mojej prawej stronie jest wolne, chciałabym...Anię do mnie.” Gdy wypowie to zdanie, wówczas Ania podbiega do wolnego obok krzesła i siada na nim. Dziecko, które siedzi po lewej stronie wolnego krzesła, mówi teraz zdanie, które wypowiedział przed chwilą nauczyciel.

„Lustrzane odbicia” - dzieci dobierają się parami. Stoją naprzeciwko siebie. Jedno z nich wykonuje ruchy, drugie je naśladuje.
„Paczka”- ma za zadanie pogłębiać relacje między dziećmi i uruchomić wszystkie części ciała. Nauczyciel siada i zwija swoje ciało „w paczkę” podkulając nogi, chowając głowę i obejmując się rękami. Zadaniem dziecka jest otworzyć pakunek czyli rozprostować nogi i ręce. Dorosły początkowo może stawiać delikatny opór, tak by dziecko musiało napiąć swoje mięśnie, później jednak ułatwiając zadanie. Ważne jest tu teatralne upadanie i odgłosy wysiłku. Później następuje zamiana ról.
Zabawy polegające na nauce:
* piosenek : „Nasze emocje”, „Hyc, Tup, Klap”, „Jeżeli Ci wesoło”, „Psie smutki”, „Co czuje misio?”
i czytaniu:
* opowiadań: „Strach”, bajek: „O wesołym i smutnym żółwiu”, „O tym jak smutna dziewczynka przestałą być smutna”, „Strach ma wielkie oczy”, „Wielka”.
* wierszyków: „Radość życia”, „Staszny strach”, „Złośnik”, „Psie smutki”.
Rodzaje ćwiczeń wspierających rozwój poznawczy:
I. Ćwiczenia grafomotoryczne, manipulacyjne
• rysowanie patykiem na piasku, w powietrzu,
• mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze,
• odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp,
• obrysowywanie dłoni i stóp,
• „malowanki - niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę,
• wycinanki, wyklejanki, wydzieranki,
• odwzorowywanie rysunków,
• zamalowywanie obrazków,
• łączenie kropek.
• rysowanie po śladzie,
• kończenie szlaczków,
• przewlekanie sznurówki przez dziurki,
• lepienie z plasteliny, wydzieranie z gazety, papieru kolorowego,
• wycinanie z papieru: cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie obrazków z gazet.
II. Ćwiczenia usprawniające funkcje wzrokowe
• dobieranie jednakowych obrazków, układanie zabawek według koloru, kształtu itp.,
• układanie puzzli,
• uzupełnianie brakujących elementów na obrazkach,
• zagadki i łamigłówki obrazkowe np. labirynty, domina obrazkowe, literowe, układanki, klocki,
• zapamiętywanie jak największej ilości elementów na obrazku, przedmiotów w pokoju,
• gra „memory”,
• szukanie różnic lub podobieństw między obrazkami,
• układanie z części figur geometrycznych,
• układanie z figur geometrycznych kompozycji dowolnych lub na podany temat.
III. Ćwiczenia usprawniające funkcje słuchowe
• wysłuchiwanie odgłosów w domu np. pralka, mikser, kapanie wody z kranu,
• wysłuchiwanie odgłosów na spacerze np. warczenie silnika samochodu, szum drzew, śpiew ptaków,
• słuchanie, naśladowanie zwierząt i jednoczesne odnajdywanie na obrazku,
• szukanie rymów i ich wystukiwanie / klaskanie,
• nauka prostych wierszyków, piosenek,
• wymyślanie historyjek np. z wykorzystaniem instrumentów muzycznych,
• zapamiętywanie i powtarzanie zdań; ciągów cyfr i wyrazów,
• porównywanie siły dźwięku, czy jego źródło się oddala czy przybliża.
IV. Ćwiczenia wzbogacające słownictwo i myślenie
• opowiadanie historyjek na podstawie obrazków,
• opis obrazków,
• kończenie zdań,
• wymienianie nazw kolorów, zwierząt, kwiatów, pór roku itp.,
• zachęcanie dziecka do wypowiadania się na temat codziennych wydarzeń,
• wprowadzanie nowych pojęć z otaczającego świata,
• wyciąganie wniosków na podstawie obrazków, bajek; zastanawianie się „co by było, gdyby...”,
• rozwijanie umiejętności matematycznych typu: liczenie, przeliczanie, porównywanie liczebności zbiorów z wykorzystaniem praktycznych sytuacji dnia codziennego np. porównywanie zawartości dwóch pudełek, przeliczanie patyczków, rozróżnianie prawej/lewej strony,
• klasyfikowanie przedmiotów np. rozdzielanie klocków wg podanej cechy np. koloru, wielkości, kształtu,
• tworzenie grup przedmiotów np. Co można kupić w sklepie meblowym? Co rośnie
w ogrodzie warzywnym? Jakie zwierzęta mieszkają w lesie? itp.
V. Ćwiczenia rozwijające mowę
• mówienie w różnym tempie: szybko- wolno, z różnym- natężeniem głosu: cicho- głośno.
• nauka i recytacja krótkich wierszyków, rymowanek,
• opowiadanie ilustracji,
• wymyślanie nowych bajek, wymyślanie innego zakończenia do znanych bajek,
• rozmowy na temat wysłuchanych bajek, opowiadań, wierszy.
Przykłady zabaw wspierających rozwój poznawczy:
„Kolorowanki” - dzieci wypełnianiają kolorem ograniczone powierzchnie, które uczą ich precyzji ruchów. Do kolorowania są stosowane różne techniki: kredki albo farby, jednolite wypełnianie albo za pomocą stempli. Dzieci mogą pokolorować większy rysunek palcami.
„Czarodziejski koc”
Przy pomocy kocyka można bawić się z dzieckiem na wiele sposobów. Jednym z nich jest zabawa w detektywa. Ukrywamy pod kocem jeden z przedmiotów, które zna dziecko. Zadaniem małego detektywa jest odgadnięcie, na podstawie samego kształtu, co koc przykrywa. Potem zamieniamy się rolami.
„Powiedz, kto ma taką szarfę ?”
Zabawa wymaga szarf w dwóch kolorach (np. w kolorze czerwonym i niebieskim) dla równej liczby uczestników podzielonych na dwie grupy. Nauczyciel krótko tłumaczy dzieciom, na czym polega zabawa, i rozdaje szarfy. Na hasło „Odszukaj kolegę/koleżankę mającą kolor twojej szarfy” dzieci szybko dobierają się w pary i podają sobie ręce.

„Jakie zwierzątko przyszło do nas?”
Potrzebne są rysunki zwierząt domowych. Nauczyciel prowadzący pokazuje dzieciom obrazki ze zwierzętami i sprawdza, czy dzieci potrafią rozpoznać je oraz naśladować ich głosy. Po schowaniu obrazków wydaje dźwięki pokazanych na nich zwierząt, natomiast zadaniem dzieci jest odgadnąć, jakie to zwierzę. Później jedno dziecko opuszcza salę, a po powrocie naśladuje zwierzę, które nauczyciel podpowiedział mu, kiedy jeszcze przebywało za drzwiami. Pozostałe dzieci odgadują, co to za zwierzę, a potem wspólnie je naśladują.
„Głuchy telefon” - zadaniem malucha jest dokładne, głośne powtórzenie zdania, które zostało wypowiedziane szeptem przez nauczyciela lub inną osobę, uczestniczącą w zabawie.
Nauczyciel podczas zabawy może zaproponować, aby dzieci głośno i wyraźnie przekazywały sobie na ucho np. adres swojej szkoły, by móc bezpiecznie trafić do niej z każdego miejsca.

„Jedziemy na wycieczkę i zabieramy...” - zabawa polega na tym, że każdy z uczestników po kolei wypowiada pierwszą sekwencję zdania, dodając do niej nazwę przedmiotu, który zabiera na wycieczkę. Należy przy tym jednak uwzględnić słowa dodane przez poprzedników. Zabawa wymaga od dziecka koncentracji i skupienia uwagi na tym, co mówią poprzednicy.

„Konkurs dla gaduły” – może być wykonywana na czas. Dziecko na określony sygnał ustalony wspólnie z nauczycielem wypowiada jak najwięcej słów , jakie przyjdą mu do głowy. Nauczyciel może może w postaci rysowanych kreseczek zaznaczać ilość.

„Memory” - polega na odnajdywaniu par takich samych kart. W czasie gry w memory każdy gracz może odsłonić tylko dwie karty. Jeśli są one takie same to dziecko zabiera je z planszy
i odkłada na swoją kupkę. Jeśli karty, które gracz odsłoni nie pasują do siebie, odwraca je
z powrotem, pozostawiając w grze. Dziecko bacznie obserwowuje każdy ruch innego dziecka
i stara się zapamiętać jakie karty odsłania oraz ich położenie. Wygrywa ten gracz, któremu uda się uzbierać jak najwięcej par.
„Wyklaskiwanie rymowanek” - dzieci powtarzają proste rymowanki, wierszyki albo piosenki (np. Siała baba mak..., Cztery słonie, zielone słonie..., Kosi, kosi łapci, pojedziem do babci...). Recytując tekst, wyklaskują rytm: dłonią o dłoń, później o uda, później samymi paluszkami. Stopniowo do rytmu dodają kolejne elementy, urozmaicając “choreografię” - np. skok na końcu każdego wersu, naprzemienne klaskanie i tupanie, ukłony.
„Dotykam tego, co słyszę” - dzieci obserwowują ruchy nauczyciela, potem robią to, co tylko usłyszą. Później nauczyciel mówi na głos: Dotykam głowy, ramion, nosa, brzucha... Jednocześnie pokazuje, jak dzieci dotykają poszczególnych części ciała, co jakiś czas dotykając nie tego, co mówi. Nauczyciel zwraca uwagę, czy dzieci wykonują polecenia słowne (Tu są Wasze brzuchy? Na środku twarzy?).
„Takie same” - zadaniem dzieci jest posegregowanie przedmiotów według wspólnej cechy. Może to być: układanie budowli z klocków tego samego koloru; zebranie do oddzielnych pudełek misiów, lalek, piłek; oddzielenie piłek dużych od małych. Ta “zabawa” może być też wykorzystana do sprzątania sali przedszkolnej.
„Bajka i lustro” - podczas słuchania bajki dzieci siedzą przed lustrem i za pomocą mimiki przedstawiają nastrój czytanej historii.
„Własne zakończenie” - po wysłuchaniu bajki, dzieci wymyślają dla niej własne zakończenie.
„Segregowanie przedmiotów” - polega na dzieleniu rzeczy według wspólnych funkcji, np. na przedmioty używane w kuchni, w ogrodzie, do zabawy. Zamiast przedmiotów możesz też wykorzystać obrazki lub wycinki z gazet. Poproś dziecko, by umieściło rysunki w odpowiednich grupach, z których każde ma swoje kryterium (np. używamy ich do mycia się - obrazki z wanną, gąbką, mydłem, szczoteczką, itd.).
„Zagadki - o czym myślę” - nauczyciel opowiada dzieciom o czymś nie podając definicji
i prosi, by zgadły, o czym mowa. Przykładowo mówimy "myślę o zwierzęciu, które ma cztery łapy, lubi obgryzać kości i głośno szczeka" albo "myślę o czymś, co jest zrobione z drewna, może być
w różnych kolorach i jest potrzebne do rysowania".

Ewaluacja programu

Program ten jest jednym z narzędzi organizacji procesu nauczania – uczenia się, wpływającym na osiągnięcia edukacyjne przygotowujące przedszkolaków do podjęcia nauki w szkole. Od jego koncepcji, adekwatności celów, treści, metod, środków dydaktycznych zależy w dużej mierze jakość procesu nauczania i uzyskiwane efekty.

Ewaluacja jest procesem wartościowania programów nauczania przez nauczyciela i uczniów w celu podejmowania decyzji o doborze tych programów, modyfikacji lub zmianie. Głównym zadaniem ewaluacji jest kontrola procesu i zbieranie informacji decydujących o jej przebiegu
i wypracowywanie sposobów jej doskonalenia. Ewaluacja – wiąże się z wypracowaniem odpowiednich procedur związanych z pomiarem, analizą jej wyników, a w końcowym etapie – wnioskowaniem, dotyczącym realizacji założonych celów kształcenia.

Ewaluacja w dydaktyce zdaniem B. Niemierko „nastawiona być powinna na systematyczne zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach dydaktycznych w celu ulepszenia tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu”.
Wyróżniamy :
1) ewaluację wstępną, która powinna:
- poprzedzać proces kształcenia lub być stosowana na jego wstępnym etapie,
- pełni funkcję prognostyczną i selektywną (promującą),
- rozpoznawać wiedzę, umiejętności i inne dyspozycje wejściowe przedszkolaków.

Ewaluacji wstępnej programu dokonuje się w oparciu o następujące kryteria:
- zgodność założeń programu z celami szkoły, z koncepcją pracy szkoły,
- wewnętrzna spójność programu (dobór i układ treści, metod i środków właściwy dla sformułowanych celów),
- umożliwienie przedszkolakom osiągnięć na miarę ich możliwości,
- zgodność założeń programu z podstawą programową wychowania przedszkolnego dotyczącą realizacji treści dotyczących obszarów rozwojowych: fizycznego, emocjonalnego, społecznego
i poznawczego,
2) ewaluację bieżącą, która dokonywana jest w trakcie realizacji procesu kształcenia.
Jej celem jest:
- ciągły proces zbierania informacji, które służą doskonaleniu procesu kształcenia i daje możliwość natychmiastowej korekty,
- uzyskiwanie efektu sprzężenia zwrotnego nauczający – uczący się,
- dostarczenie wiedzy na temat wyników pomiaru, które są informacją o skuteczności sposobu realizacji programu.
Do ewaluacji bieżącej zajęć w przedszkolu wykorzystywałam metody aktywnej ewaluacji. Kończyła ona każde zajęcia i była przeprowadzana kilka razy w miesiącu. Ewaluacji zajęć dokonywałąm za pomocą różnych kolorowych pomocy dydaktycznych. Najczęściej stosowane metody ewaluacji dotyczą odczuć dzieci, tego czy podobało im się, jak się czują, lub co zapamiętali.
Przykłady metod aktywnej ewaluacji:
1. podawanie pacynki - dzieci siedzą w kole i podając sobie pacynkę mówią co im się podobało,
2. pakuję do walizki - dzieci zastanawiają się co zapamiętali z zajęć i po kolei mówią „Pakuję do walizki i zabieram z sobą....”- wymieniają coś co im zapadło w pamięć, najbardziej się podobało,
3. buźki – wykorzystywane są tablice magnetyczne, na których dzieci będą mogły przywiesić uśmiechnięte lub smutne buźki, wyrażające to czy są zadowolone czy smutne lub czy podobało im się czy też nie,
4. kciuki - na zadane pytanie przez nauczyciela, dzieci podnoszą kciuk w górę lub dół,
5. termometr - na dużym przygotowanym wcześniej papierowym termometrze dzieci zaznaczają swoje zadowolenie (wysoka temperatura) lub odwrotnie,
6. światła - każde dziecko otrzymuje kartoniki w trzech kolorach: zielony, żółty i czerwony, na zadane pytania przez nauczyciela, dzieci podnoszą kartonik, który odpowiada ich odczuciom.
7. oś współrzędnych – podobnie jak z termometrem – rysowanie znaczka lub przyklejanie żółtej karteczki,
8. spinacze – rozmieszczamy kartki ze stwierdzeniami w sali, uczestnikom rozdajemy spinacze biurowe i prosimy, aby je doczepiali na zasadzie łańcucha pod tymi, z którymi się zgadzają,
9. linia na podłodze – rysujemy kredą linię na podłodze po jednej jej stronie piszemy „tak” po drugiej „nie”. Następnie nauczyciel czyta stwierdzenia, a uczniowie przechodzą na tę stronę, która im odpowiada.
10. zdania na plakatach – nauczyciel pisze początki zdań na plakatach, rozdaje uczniom flamastry. Ich zadaniem jest dokończenie zdań. Przykładowe zdania to: Dziękuję za.., Proszę o więcej..., Nie lubię...., Nie chcę więcej...., Największą trudność sprawia mi.... Największa radość sprawia mi...,

3) ewaluację końcową – inaczej podsumowującą, która uzyskane wyniki kształcenia ujmuje całościowo.
Celem ewaluacji końcowej jest uświadomienie przedszkolakom mocnych i słabych stron po zakończonym procesie kształcenia oraz zmotywowanie ich do kontynuowania pracy nad sobą
w dalszych etapach edukacji przeszkolnej.

Ostatnią kwestią, którą należy podjąć w badaniach nad wartością programu autorskiego, są metody ewaluacji. Do najbardziej znanych i stosowanych metod w przedszkolu zaliczyć można arkusz obserwacji rozwoju dziecka 4 - letniego badający poziom rozwoju poszczególnych obszarów rozwojowych: fizycznego, emocjonalnego, społecznego i poznawczego.
W obrębie pierwszej metody został zastosowany arkusz obserwacji rozwoju 4 - latka. Wyniki testowania zostały poddane analizie.

Źródłami informacji będą: nauczyciel prowadzący zajęcia, przedszkolaki, nauczyciele, dyrektor
a pomocnymi technikami służącymi do zbierania informacji będą: obserwacje, rozmowa, karty pracy, zdjęcia, informacje publikowane na stronie internetowej szkoły oraz analiza wyników osiąganych przez uczniów na podstawie arkusza obserwacji rozwoju 4- latka.
Arkusz obserwacji rozwoju dziecka 4 – letniego został opracowany zgodnie z możliwościami rozwojowymi dziecka i oparty na kartach pracy, które były graficznym uzupełnieniem arkusza obserwacji i swoistym narzędziem pozwalającym na rzetelne i szybkie sprawdzenie kompetencji dziecka. Karty pracy były wykorzystywane w diagnozie indywidualnej, jak i przeprowadzonej
z całą grupą. Natomiast uwzględnione w arkuszu umiejętności były sprawdzane przeze mnie na podstawie obserwacji podczas codziennej pracy dziecka oraz poprzez uczestniczenie dzieci
w różnorodnych zabawach.
Diagnoza została przeprowadzona w sposób rzetelny i obiektywny. Pozwoliła ona na określenie mocnych i słabych stron rozwoju psychospołecznego dziecka. Pomogła wyjaśnić przyczyny ewentualnych braków, a także wspierała mnie w wyborze dalszej ścieżki pracy z dzieckiem. Pierwsza obserwacja została przeprowadzona w październiku, czyli po okresie adaptacyjnym
w przedszkolu. Jej wyniki wyznaczyły cele główne i szczegółowe mojego programu autorskiego. Druga obserwacja zostałą przeprowadzona pod koniec maja. Zweryfikowała ona skuteczność odziaływań pedagogicznych zawartych w programie autorskim.
Suma punktów z obu obserwacji każdego dziecka została umieszczona w tabeli. Na podstawie uzyskanych punktów dokonałam oceny poziomu umiejętności, wiedzy i postaw danego dziecka. Dokonując interpreatcji wyników obserwacji korzystałam ze strony internetowej Wydawnictwa
w Akademii PWN.Porównując liczbę punktów zdobytych w obu obserwacjach, byłam w stanie stwierdzić czy u badanego przedszkolaka nastąpił wzrost umiejętności, czy może doszło do stagnacji, a nawet regresu.

Przeprowadzona ewaluacja w formie arkusza obserwacji rozwoju dziecka 4- letniego daje szansę na otwartość i szczerość w odpowiedziach. Pozwala nauczycielowi wychowania przedszkolnego odpowiedzieć sobie na pytanie: Czy udało mu się osiągnąć zamierzony cel ? Wyniki ewaluacji pozwalają ocenić poziom rowoju obszarów rozwojowych: fizycznego, emocjonalnego, społecznego oraz poznawczego 4 – latków.
Ewaluacja zajęć dydaktyczno- wychowawczych jako systematyczna refleksja nad własną pracą pedagogiczną jest podstawą planowania oraz rozwoju i obejmuje ona:
- zachowanie uczniów w czasie zajęć,
- postawę nauczyciela; przydatność metod, wykorzystywanych pomocy i środków dydaktycznych, umiejętność stworzenia właściwej atmosfery,
- wiedzę i umiejętności doskonalone podczas zajęć.

Ewaluacja programu autorskiego jest zabiegiem złożonym, trudnym, czasochłonnym, lecz bardzo potrzebnym. Wyniki ewaluacji uzasadniają potrzebę określonych zmian w programie i wytyczenie kierunków jego systematycznej modernizacji. Omówione metody ewaluacji nie wykluczają się wzajemnie. Prawidłowo zastosowane powinny służyć obiektywizacji ocen i preferować wartościowe programy.

Bibliografia

1. Z. Bogdanowicz. Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli, Wydawnictwo WSiP , Warszawa 2000
2. D. Braun, R. Greine, Zabawy rozwijające logiczne myślenie : nowe propozycje dla przedszkoli, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2003.
3.R. Domań, Metody pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo Przedszkolak, Lublin 2003.
4. B. Dymara, Dziecko w świecie zabawy: zabawa i radość w literaturze, muzyce i życiu codziennym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
5. S. Ellison, J. Gray, 365 dni twórczej zabawy dla dzieci dwuletnich i starszych, Wydawnictwo
W. A. B., Warszawa 2010.
6. A. Erkert, Zabawy rozwijające zmysły, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2002.
7. A. Kozdroń, Scenariusze zajęć i zabaw dla wychowawców, pedagogów, animatorów kultury
i rodziców, Wydawnictwo „Delfin”, Warszawa 2014.
8.A. Kozdroń, Wychowanie przez zabawę. Projekty i gry w kształtowaniu kluczowych kompetencji u dzieci i młodzieży, Wydawnictwo „Delfin”, Warszawa 2015.
9. A. Lewicki, Poznawać świat wszystkimi zmysłami, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2005.
10. E.M. Minczakiewicz, Zabawki i propozycje zabaw: dla dzieci o prawidłowym i zaburzonym rozwoju, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2012.