Kilka słów o warunkach skuteczności terapii integracji sensorycznej

Pojęcie integracji sensorycznej po raz pierwszy pojawiło się mniej więcej w 70 -tych latach XX w. kiedy to dr Jane Ayers dokonała pierwszych publikacji dotyczących deficytów percepcyjno – motorycznych u dzieci z trudnościami w uczeniu się .Dr Ayers kontynuowała swoje badania nad rozwojem teorii i w niedługim czasie sformułowała definicję integracji sensorycznej, a także zaburzeń w jej przetwarzaniu. Obecnie wiedza na temat zaburzeń w przetwarzaniu sensorycznym jest ugruntowana wieloma wynikami przeprowadzonych badań i wieloletnim, naukowym doświadczeniem, nie mniej już w pierwowzorze terapia integracji sensorycznej uznawana była za proces interwencyjny mający na celu poprawę w zakresie zachowania się i uczenia dzieci przejawiających trudności edukacyjne i wychowawcze. Podstawą terapii było stwierdzenie, że ruch skorelowany z percepcją ma kluczowe znaczenie w procesie uczenia się podstawowych umiejętności szkolnych tj. czytania, pisania, liczenia. W późniejszym czasie terapia rozstała rozszerzona również na dzieci z innymi trudnościami.
Przetwarzanie sensoryczne to proces , który zachodzi w każdym ciele, ma on wpływ na zachowanie, działanie, procesy myślowe , pamięciowa , proces uczenia się. W dużej mierze jest za to odpowiedzialny układ nerwowy jednostki bowiem to on stanowi kluczowy element przetwarzania bodźców , które do nas docierają poprzez zmysły , w tym zmysł słuchowy, smakowy, czuciowy, węchowy, wzrokowy. Bodźce te są odpowiednio przetwarzane i segregowane co w następstwie pozwala na wytworzenie reakcji organizmu. Reakcje te mogą być różne ale z reguły są one mniej lub bardziej właściwe lub niewłaściwe. Umiejętność przetworzenia przez organizm wszelkich bodźców zewnętrznych docierających do jednostki określone zostało mianem integracji sensorycznej. W bardzo dużym skrócie integracja jest wielowymiarowym procesem, na który składa się ogromna ilość interakcji i rekcji zachodzących w naszym organizmie czego widocznym skutkiem jest adekwatne do sytuacji zachowanie jednostki. Jeśli natomiast dana reakcja nie jest właściwa , wówczas stan taki nazywany jest zaburzeniem w przetwarzaniu sensorycznym.
Wieloaspektowość i złożoność zaburzeń w przetwarzaniu sensorycznym wskazuje na szereg zróżnicowanych działań w obrębie oddziaływań terapeutycznych. Mogą one dotyczyć zaburzeń modulacji sensorycznej, nadwrażliwości, podwrażliwości czy zaburzeń posturalnych , nie mniej w przypadku każdej z nich występują istotne przesłanki wskazujące na skuteczność działań terapeutycznych.
Pierwszym etapem oddziaływań jest przede wszystkim właściwa i dogłębna diagnoza dziecka ,która odnosi się zarówno do stanu aktualnego jak i całego przebiegu życia dziecka, niektóre zaburzenia bowiem mogą mieć swój początek już w życiu prenatalnym. W kontekście tym istotne jest , aby diagnoza opierała się na szczerej i rzetelnej wypowiedzi rodziców o stanie zdrowia ich dziecka, zauważonych trudnościach, zachowaniach dziecka, które wzbudziły w rodzicach pewną obawę. Właściwie przeprowadzona diagnoza wymaga spełnienia kilka istotnych warunków jej realizacji. Konsekwentnie , jak każda diagnoza, i ta wymaga od terapeuty stworzenia właściwego otoczenia. Terapeuta winien zatem stworzyć w gabinecie pewne standardy , możliwie takie same w przypadku wszystkich badanych dzieci. Wśród nich warto odnieść się do właściwej powierzchni gabinetu, w którym wszak dziecko będzie wykonywało wiele ruchów ale także znajdzie się miejsce na kącik zabaw z przedmiotami o różnej fakturze, tak specyficznej jak i neutralnej, zabawkami konstrukcyjnymi, tematycznymi, dźwiękowymi. Odpowiednio wyposażony gabinet powinien być zaopatrzony w różne sprzęty dydaktyczne i gimnastyczne .Wśród nich wyróżnić można materace, drabinki, równie, deski rotacyjne, duże piłki, urządzenia do odtwarzania muzyki, zestawy do diagnozowania. Istotny jest tutaj również wystrój ścian raczej neutralny z wyjątkiem jednej kolorowej ściany wymaganej do zdiagnozowania oczopląsu oraz neutralne oświetlenie z możliwością jego ściemnienia.
W tak przygotowanym miejscu osoba posiadająca uprawnienia terapeuty sensorycznego może właściwie zorganizować proces obserwacji dziecka oraz przeprowadzić wywiad z rodzicami. Wywiad z rodzicami, jak wcześniej wspomniałam, stanowi początek przeprowadzania diagnozy. Musi on być rzetelny i szczegółowy oparty o zaufanie. W konkluzji rodzice otrzymują arkusz z wieloma bardzo zróżnicowanymi pytaniami, który winien być wypełniony jeszcze przed wizytą właściwą z terapeutą. Dalsze spotkanie rodziców z terapeutą pozwoli na uzupełnienie brakujących informacji o dziecku mogących stanowić kluczowy element diagnostyczny. Na kolejnym etapie diagnozy przeprowadzone zostają próby kliniczne i testy integracji sensorycznej . Wszelkie zebrane w ten sposób informacje są ze sobą porównywane i analizowane , a postawiona diagnoza staje się nieodzownym elementem terapii dziecka, a także podstawą do stwierdzenia czy określona terapia przyniosła współmierne efekty. Co więcej, terapia integracji sensorycznej stanowi pewien proces , w którym bardzo istotne jest zaangażowanie samego dziecka i jego aktywny udział w proponowanych przez terapeutę ćwiczeniach.Te natomiast powinny być dobrane w taki sposób, aby wpływały na zmiany zachodzące w zachowaniu dziecka oraz proces uczenia się. Dobór ćwiczeń w terapii integracji sensorycznej jest zatem kluczowym elementem bowiem stanowi on swoiste wyzwanie dla dziecka co w konkluzji sprzyja rozwojowi procesów adaptacyjnych i stymuluje mózg.Ćwiczenia te muszą być dobrane w sposób przemyślany, nie mogą być zbyt łatwe ale również nie mogą stanowić dla dziecka bariery niemożliwej do pokonania.
Prócz zaangażowania dziecka w ćwiczenia , terapia również wymaga motywacji , ćwiczenia zatem konstruowane są w sposób odpowiedni dla wieku dziecka, jego możliwości oraz potrzeb z zachowaniem tzw. strategii terapeutycznej , która przekonuje dziecko ze jest ono nie tylko uczestnikiem zajęć ale także jego organizatorem. W ćwiczeniach zatem zawiera się takie elementy, które wzbudzają w dziecku ciekawość i powodują, że dziecko chce je wykonać. W doborze powyższych oddziaływań terapeuta kieruje się celowością, która odnosi się zarówno do celów samej terapii , jak i celów dziecka. Przykładowo ćwiczenia równoważne przy wykorzystaniu np. kołysek motywuje dziecko do utrzymania równowagi na sprzęcie , co stanowi również fantastyczną zabawę dla dziecka, dla terapeuty natomiast jest to jeden z istotnych celów procesu terapeutycznego. Istotnym elementem jest tutaj różnorodność sprzętów , które są wykorzystywane podczas zajęć terapeutycznych. W konkluzji , sale w których odbywają się zajęcia powinny być odpowiednio wyposażone, nie pomijając oczywiście istotnych elementów oświetlenia czy aranżacji otoczenia, o których wspomniałam już wcześniej. Sprzęt w sali terapeutycznej powinien zawierać wszelkie atesty oraz być bardzo zróżnicowany. W sali takiej zatem powinny znaleźć się hamaki, huśtawki zjeżdżalnie, deskorolki klasyczne, modyfikowane, rotacyjne, beczki, kołyski, równoważnie, stelaże, ścianki wspinaczkowe itp. Terapia jako wielokierunkowy i wieloaspektowy proces wymaga wykorzystania wielostronnych możliwości przy zastosowaniu różnorodnego sprzętu.
Innym bardzo ważnym elementem mającym wpływ na powodzenie oddziaływań terapeutycznych jest wiedza. Terapeuta ma obowiązek wyjaśnić rodzicom dziecka jakie zmiany zachodzącą w dziecku podczas spotkań terapeutycznych oraz co należy zrobić , aby terapia faktycznie odniosła sukces, bowiem same spotkania z terapeutą to jedynie niewielka część oddziaływań. Rodzice muszą być świadomi , że na proces terapii integracji sensorycznej składa się również oddziaływanie poza salą terapeutyczną. W konkluzji należy zmodyfikować całe otoczenie dziecka i poddać dziecko tzw. diecie sensorycznej. Niesie to za sobą wiele istotnych działań zarówno w środowisku domowym jak i szkolnym czy przedszkolnym. Istotne jest tutaj zdiagnozowanie sposobu funkcjonowania dziecka w życiu codziennym oraz bodźców , które wpływają na dziecko pozytywnie i negatywnie. Taka wiedza pozwala na zniwelowanie czynników wpływających negatywnie oraz kontrolę bodźców , które pobudzają dziecko do aktywności i gotowości do celowych działań. Do powyższych czynników należą bodźce dźwiękowe, wzrokowe smakowe począwszy od elementów aranżacji pokoju dziecka, mieszkania , kończąc na otoczeniu szkolnym. Ma to znaczący wpływ na cały przebieg terapii ale również na same spotkania z terapeutą bowiem spotkania te powinny odbywać się w sytuacji gdy dziecko faktycznie jest na nie gotowe.
Podsumowując, efektywność terapii integracji sensorycznej zawarta jest we właściwej diagnozie , w doborze zaplanowanego procesu wykorzystującego zróżnicowane sprzęty, motywację i zainteresowanie dziecka, we współpracy rodziców w tworzeniu odpowiednich warunków w środowisku dziecka , dostosowaniu aktywności dziecka do jego możliwości psychofizycznych i rozwojowych. Ważnym elementem jest tutaj atmosfera i podejście terapeuty do dziecka, który umożliwia mu osiąganie sukcesów. Ostatecznie terapia sensoryczna wymaga również stałego monitoringu celem modyfikacji oddziaływań terapeutycznych i postępów dziecka.