Pedagogiczna postawa nauczyciela

Pedagogiczna postawa nauczyciela

Autor: Anna Komarnicka

Spis treści
1. Pedagogiczna postawa nauczyciela ... 3
1.1. Cele i zadania nauczyciela ... 5
1.1.1. Zadania nauczyciela ... 5
1.1.2. Czynniki wpływające na proces kształcenia ... 6
2.2. Planowanie zajęć ... 8
2.2.1. Ćwiczenia i umiejętności językowe ... 8
2.2.2. Dobór języka i treść ... 9
2.2.3. Plan lekcji ... 10
2.2.4. Cele lekcji i elementy planowania zajęć ... 11
2.3. Ważna rola nauczyciela języka obcego ... 12
2.3.1. Nauczyciel jako kontroler ... 13
2.3.2. Nauczyciel jako organizator ... 13
2.3.3. Nauczyciel jako sędzia ... 14
2.3.4. Nauczyciel jako sufler ... 14
2.3.5. Nauczyciel jako współuczestnik ... 15
2.3.6. Nauczyciel jako źródło informacji ... 15
2.3.7. Nauczyciel jako opiekun ... 16
2.3.8. Nauczyciel jako obserwator ... 16
2.3.9. Nauczyciel jako wykonawca ... 17
2.3.10. Nauczyciel jako pomoc dydaktyczna ... 17
2.Bibliografia ... 18
3.Aneks ... 20

1.Pedagogiczna postawa nauczyciela.

Nauczyciel to człowiek, który wskazuje drogi poznania, uczy, jak pokochać wiedzę, kształtuje postawę moralną, to osoba, którą cieszą sukcesy podopiecznych. Nauczyciel to nie tylko zawód, to powołanie. Jego podstawowym zadaniem jest przygotowanie do życia i pracy dorastające pokolenia tak, więc jest on osobą, która pełni bardzo istotną rolę w procesie kształcenia. „Uczeń, który kończy szkołę musi być, bowiem zaopatrzony w postawy, umiejętności i wiedzę, która pozwoli mu aktywnie, twórczo i podmiotowo funkcjonować w dorosłym życiu” . Nauczyciel jest opiekunem dzieci, osobą kierującą i organizującą proces nauczania i wychowania w szkole. Działa poza lekcjami i poza szkołą, jest aktywnym działaczem społecznym w środowisku lokalnym. Aby wywiązać się z tych zadań musi być odpowiednio przygotowany. Musi on posiadać dobrą wiedzę o dziecku i jego rozwoju psychofizycznym, o środowisku rodzinnym ucznia i innych uwarunkowaniach jego postępów w nauce.
Tadeusz Pilch, podkreśla, „że nauczyciel musi być twórczy, czynny w motywacji. Ogromnie ważną rolę w kierowaniu osiągnięciami uczniów w nauce ma jego twórcza postawa. Powinna ona być oparta na pogłębionym pod względem naukowym poznaniu, diagnozowaniu i rozumieniu zjawisk wychowawczych i osobowości uczniów. Nauczyciel twórczy, zanim podejmie określone działanie, musi najpierw wnikliwie określić aktualną sytuację wychowawczą, zbadać potrzeby psychiczne, wiadomości i umiejętności uczniów, uchwycić, jakie czynniki stymulują i jakie hamują rozwój uczniów” . Jego celem jest nie tylko realizacja programu, liczba przeczytanych lektur czy odbytych wycieczek. Nauczyciel ma przede wszystkim wyrobić zdolność do zrozumienia nauczanych treści i praktycznego ich wykorzystania, zapoznać dziecko z fundamentalnymi prawami, jakie kierują światem, jak również sposobami dochodzenia do pewnych prawd naukowych. Chodzi też o wyrobienie u dzieci umiejętności samodzielnej nauki i logicznego myślenia oraz pozytywnego nastawienia umysłu do poznanych już treści. „Nauczyciel, który pracuje z dziećmi, powinien przede wszystkim je znać, wiedzieć, jakie mają potrzeby i możliwości, a także powinien lubić być z dziećmi, bawić się z nimi, uczestniczyć w ich codziennym odkrywaniu świata” .
Dużym atutem nauczyciela języka angielskiego są twórcze zdolności, które urozmaicą system uczenia się. Znakomita wymowa, znajomość wyliczanek, wierszyków i piosenek oraz odpowiednie umiejętności komunikacyjne w języku obcym, elastyczność, wiedza o procesach przyswajania języka obcego i dobra znajomość obcojęzycznego słownictwa i gramatyki są niezbędnym uzupełnieniem. Pomocne będą tu również metody aktywizujące, wspólne projekty, spotkania z rodzicami, czy chociażby wyjścia i wycieczki. Są to dobrze znane metody, które zachęcą i zainteresują uczniów danym językiem. Zmotywują ich również obcojęzyczne materiały takie jak filmy, czasopisma, książki dla dzieci oraz ciekawe informacje dotyczące kultury uczonego języka. Uwrażliwienie na kulturę obcego języka sprawia, że nauczyciel zwraca uwagę dziecka na jego własny obszar kulturowy i przynależność narodową czy etniczną. „Przekazuje uczniom również wartości uniwersalne, takie jak przyjaźń czy miłość, na przykład poprzez wybór książek, opowiadań, czy fragmentów filmów dla dzieci” .
Należy pamiętać o tym, że dzieci osiągną lepsze wyniki i przyswoją sprawności językowe szybciej, jeśli powierzymy nauczanie języka obcego specjaliście. „Musimy wziąć pod uwagę wpływ, jaki ma kompetencja osoby nauczającej na efektywność procesu dydaktycznego” . Można do niej zaliczyć:

• bezbłędne kompetencje językowe, które zapewnią dziecku zrozumienie wprowadzanych treści,
• wiedzę dotyczącą predyspozycji dzieci do nauki języka angielskiego,
• wiedzę dotyczącą metodyki nauczania języka angielskiego,
• wiedzę dotyczącą krajów, które się posługują językiem angielskim i ich kultury,
• zdolności do tworzenia własnych materiałów, które mogą być przydatne w procesie nauczania języka obcego,
• zdolności do planowania i wyznaczania celów językowych, sprawnościowych i wychowawczych,
• znajomości przeróżnych obcojęzycznych wierszyków, rymowanek i piosenek,
• umiejętności artystyczne w tym plastyczne i muzyczne,
• zdolności do opowiadania historyjek, opowiadań i bajek obcojęzycznych używając przy tym prostego i zrozumiałego dla dzieci słownictwa oraz gestów i mimiki,
• umiejętności teatralne.
Podczas nauki języka angielskiego nauczyciel powinien także rozwinąć ich umiejętności językowe, zachęcić dzieci do współpracy z innymi uczniami oraz nauczyć przestrzegania wcześniej ustalonych zasad w tym zasad poprawnego zachowania.

1.1. Cele i zadania nauczyciela.

„Nadrzędnym celem edukacji w szkole podstawowej, w tym również celem nauczania języka angielskiego na etapie wczesnoszkolnym, jest tworzenie fundamentów wykształcenia, czyli łagodne wprowadzenie uczniów w świat wiedzy, dbając o ich rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny” . Zadaniem nauczyciela jest wspieranie dzieci, ich potrzeb, zainteresowań i motywowanie do dalszej działalności poznawczej. Powinien uwrażliwić dzieci na kulturę i język, który jest przedmiotem nauki i stworzyć przyjazną atmosferę do przyswajania kompetencji komunikacyjnych. Dzieci muszą wyrobić w sobie system samodzielnej pracy, muszą nauczyć się wierzyć we własne umiejętności, co wzmocni ich poczucie własnej wartości. Dzięki temu zdobyta wiedza będzie możliwa do zaprezentowania. Zadaniem nauczycieli języka angielskiego powinno być również rozwinięcie odpowiednich sprawności, którymi uczeń będzie się w stanie wykazać w różnych sytuacjach. Wszystko to zależy od organizacji i aktywności samych nauczycieli, to oni są, bowiem twórcami procesu wychowawczo-dydaktycznego i to oni wybiorą odpowiednie metody, środki i formy organizacyjne oraz materiały, które będą zależeć od możliwości ich wychowanków.

1.1.1. Zadania nauczyciela.

Najczęstszym przedmiotem zadań nauczyciela są sprawy dotyczące działalności dydaktycznej, czyli prawidłowej realizacji programu nauczania: opracowywanie materiału nauczania, pisanie konspektów lekcji, tworzenie testów dydaktycznych, regularna kontrola i ocena osiągnięć ucznia. Trzeba również wspomnieć o działalności wychowawczej, która jest związana ze stałym kontaktem z rodzicami, organizacją imprez klasowych, ale także współpracą z pedagogiem, jak również prace mające na celu profilaktykę i resocjalizację. To, czy nauczyciel potrafi ciekawie i jednocześnie kompetentnie zaprezentować nowe informacje należy do równie istotnych zadań nauczyciela. Uwzględniając język angielski musimy liczyć się nie tylko z wiedzą teoretyczną, jaka składa się na jego naukę, czyli słownictwo i gramatykę, ale także na czynnik kulturowy. Spotykając się z obcym językiem dzieci zaczynają dostrzegać inną kulturę w tym tradycje i zachowania społeczności, które nim władają. Małgorzata Pamuła uważa, że: „kształcenie kompetencji inter kulturowej odbywa się poprzez kontakt z materiałami takimi jak: wyliczanki, piosenki, gry i zabawy, filmy, strony internetowe i książeczki dla dzieci. Wykorzystując je, nauczyciel odkrywa wraz z uczniami nowy, fascynujący, lecz także i inny świat, w którym nie wszystko jest takie same jak u nas. To świat, w którym dzieci bawią się w inne zabawy, pies inaczej szczeka, kaczka inaczej kwacze, świat, w którym inne są pory posiłków i serwuje się inne potrawy”.

1.1.2. Czynniki wpływające na proces kształcenia.

Wszystko to jest dokładnie powiązane z osobowością i przede wszystkim z emocjami uczniów. „Współczesny rozumiejący wychowawca bardziej kształtuje osobowość wychowanka przez to, kim jest niż przez to, co czyni i mówi” . Samo rozwijanie osobowości dziecka w dużej mierze zależy od więzi emocjonalnej, jaka występuje między uczniami i nauczycielem oraz jego bliskim kontaktem z każdym dzieckiem. Zostaje to osiągnięte poprzez przyjazną, bezpieczną i miłą atmosferę w klasie, wzajemne zrozumienie i akceptację. Zrozumienie oddziałuje na przeżycia i pragnienia dzieci. Dzięki temu nauczyciel jest bardziej świadomy tego, dlaczego uczeń zachowuje się tak a nie inaczej, wspiera go i może mu pomóc w trudnych chwilach, będzie też bardziej wrażliwy na jego odczucia i lęki.
Naturalność i spontaniczne zachowanie nauczyciela wpływa na efektywną naukę, zachowanie dzieci i to jak się będą do niego odnosić oraz czy w pełni go zaakceptują. Zadaniem nauczyciela jest utworzenie otoczenia w taki sposób, który będzie miał charakter bodźcujący, uważnie obserwować to jak dziecko się rozwija oraz służyć mu fachową pomocą. Poprzez umiejętne oddziaływania można zwiększyć możliwości rozwojowe jednostki, jeśli tylko są one prawidłowo ukierunkowane. Nauczyciel powinien zapewnić uczniom maksymalne warunki rozwoju, powinien stać się dla dziecka „łącznikiem” z otaczającym go światem. Życzliwość, opanowanie, ciepło, cierpliwość, bezinteresowność, opiekuńczość i sprawiedliwość to cechy, które uczniowie cenią najbardziej wśród nauczycieli. W relacjach nauczyciela z dzieckiem bardzo ważna jest również postawa miłości. „Miłość do dziecka powinna być szczera, głęboka, autentyczna i mądra. Człowiek, który nie kocha – widzi tylko błędy u innych. A przecież tylko ten, kto kocha, jest prawdziwym, widzącym obserwatorem i tylko on może dostrzec w dziecku to, czego ono samo nie jest w stanie zobaczyć i zrozumieć” . Nauczyciel, który pracuje z najmłodszymi uczniami ma okazję do tego, aby kreować odpowiednie postawy, otwartość oraz tolerancję wśród uczniów i u ich wychowawców. Warto, zatem wybrać takie zadania, które skupiają się na poznawaniu innych a także porównaniu dwóch różnych kultur. „Język obcy powinien być narzędziem komunikacji i służyć również do zdobywania nowych wiadomości i umiejętności, a także do ich porządkowania. Wycieczki w celu obserwacji wybranych elementów środowiska, zebranie materiałów na dany temat, uporządkowanie ich i utrwalenie kształcą nie tylko umiejętności językowe dziecka, ale również umiejętności transwersalne, kluczowe”. Do rzeczowych zadań nauczyciela należy, zatem obowiązek kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży w duchu humanizmu, tolerancji, wolności sumienia i szacunku dla pracy. W kategorii natomiast formalnej obowiązkiem nauczyciela jest kształtowanie u uczniów postaw moralnych.

2.2. Planowanie zajęć.

Planowanie lekcji jest sztuką łączącą wiele elementów w spójną całość. Lekcja posiada swoją tożsamość, w której uczniowie mogą pracować w danym okresie czasu, rozpoznać i reagować na wszystko to, co wyobraził sobie nauczyciel podczas lekcji i co wykorzysta do stworzenia tej tożsamości. Zanim zaczniemy robić plan lekcji musimy wziąć pod uwagę liczbę kluczowych czynników takich jak poziom języka naszych uczniów, ich edukacyjne i kulturowe pochodzenie, poziom motywacji oraz różnice w stylu uczenia się. Taka wiedza jest oczywiście łatwiej dostępna, jeśli spędziliśmy dużo czasu z daną grupą uczniów. Jeśli zaś nie jesteśmy zaznajomieni z jej specyfiką musimy postarać się ich zrozumieć zanim podejmiemy decyzję o tym, czego uczyć. Uzbrojeni w wiedzę o naszych uczniach możemy skupić się na czterech głównych elementach planowania lekcji. Są nimi: ćwiczenia, umiejętności językowe, dobór języka, i treść.

2.2.1. Ćwiczenia i umiejętności językowe.

Przy ćwiczeniach niezbędne jest, aby uwzględnić to, co będą robić uczniowie w klasie, jak zostaną podzieleni na grupy, czy będą się przemieszczać czy pracować cicho obok siebie poszukując wiadomości w internecie. „Nauczyciel powinien podjąć decyzję, co do ćwiczeń niezależnie od tego, jakiego języka zamierza uczyć czy jaką umiejętność planuje u uczniów rozwinąć” . Naszą pierwszą myślą przy planowaniu powinno być to, jaki rodzaj ćwiczeń jest najlepszy dla danej grupy uczniów na poszczególnym etapie lekcji lub dnia. Decydując, jaki rodzaj ćwiczenia zaproponujemy mamy szansę zrównoważyć ćwiczenia w klasie tak, aby zachęcić ich i zmotywować do nauki. Najlepsza lekcja to taka, w której jest najwięcej ćwiczeń. Umiejętności są kolejnym elementem planowania lekcji. Musimy podjąć decyzję o tym, jakie sprawności językowe chcielibyśmy rozwinąć u naszych uczniów. Ich wybór jest w większości określony przez program lub podręczniki. Jednakże nadal potrzebujemy dokładnie zaplanować to, jak uczniowie mają pracować i jakie pod-umiejętności chcemy u nich rozwinąć i poprawić. Planowanie decyzji dotyczące sprawności językowych jest w dużej mierze związane z ćwiczeniami i treściami, jakie nauczyciel przyniesie i tym, aby uczniowie mogli w nich brać czynny udział.

2.2.2. Dobór języka i treść.

Dobór języka jest także istotnym czynnikiem przy planowaniu. Chodzi tu o to, jaki język chcemy przedstawić naszym uczniom. Jednym z niebezpieczeństw planowania lekcji jest to, że nauczyciele często przy wprowadzaniu skomplikowanych struktur gramatycznych używają trudnego i niezrozumiałego języka. Często kuszący jest powrót do zdominowanego nauczania poprzez metodę wielokrotnego powtarzania, któremu brak różnorodności i który może nie być najlepszą drogą do osiągnięcia naszych celów. „Treści zaś powinny zostać odpowiednio wybrane tak, aby rozbudzić ciekawość i zaangażować uczniów do nauki. Jako, że każdy nauczyciel zna osobowość i zainteresowania swoich uczniów winny one być właściwie wyselekcjonowane” . Nawet, jeśli wybór tematu i treści w pewnym sensie uzależniony jest od podręcznika nadal możemy ocenić, które wybrać bądź zamienić na coś innego. Możemy precyzyjnie przewidzieć, które tematy spełnią swoje zadanie a które nie. Najważniejsze treści mogą być nijakie i bezbarwne, jeśli zadania i ćwiczenia, które za nimi idą pozbawione są wyobraźni. Podobnie tematy, które nie są specjalnie ciekawe mogą zostać użyte z powodzeniem, jeśli dobry autor planu znajdzie czas na to, aby je przemyśleć i wykorzystać z korzyścią dla uczniów.
Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej wymienione elementy nie tylko wiedza uczniów, ale również nasze przekonanie i potrzeba do stworzenia odpowiedniej równowagi między różnorodnością a spójnością powinny zostać uwzględnione. Pamiętając o wszystkich tych funkcjach możemy wreszcie przejść do praktyki w rzeczywistości, gdzie nasza wiedza o klasie, sprzęt, którego używamy, czas i nastawienie połączą nasze planowanie z tym, co tak naprawdę zamierzamy robić. „Po wstępnym zaplanowaniu i podjęciu decyzji o rodzaju lekcji można przejść do samego planu lekcji”.

2.2.3. Plan lekcji.

Plan może przybrać różnorakie formy w zależności od okoliczności i warunków na lekcji oraz naszego nastawienia do samego planowania w ogóle. To, jak nauczyciele planują zajęcia zależy w głównej mierze od warunków, jakie panują w klasie oraz od doświadczenia samego nauczyciela. Często zdarza się tak, że nauczyciele naśladują podręczniki i robią wszystko to, co mówi książka, pozwalając w ten sposób autorom podręczników planować lekcje za nich samych. Jest to szczególnie atrakcyjne dla tych nauczycieli, którym brakuje czasu. Jeśli jednak nie poświęcą go na to żeby przemyśleć jak wykorzystać ćwiczenia z podręcznika mogą sprawić sobie wiele problemów w przyszłości. Bywa i tak, że doświadczeni nauczyciele potrafią poprowadzić lekcję efektywnie bez żadnego planowania. Należy wspomnieć tutaj o tym, że przy tego rodzaju lekcjach istnieje niebezpieczeństwo, że nie mają oni jasno sprecyzowanych pomysłów na cel lekcji a w konsekwencji ani nic znaczącego ani pożytecznego nie zostanie na niej osiągnięte. Mimo, że pewna cześć uczniów będzie zadowolona z takiego prowadzenia zajęć gdzie nauczyciel nie ma dokładnie sprecyzowanego celu lekcji i decyduje o nim razem z uczniami to jednak zdecydowana większość uczniów odniesie korzyść z językowej i psychologicznej zapobiegliwości nauczyciela i dokładnego zaplanowania zajęć. Nadrzędną regułą przy planowaniu powinien być pomysł na to, co chcemy, aby nasi uczniowie osiągnęli w klasie i nasza decyzja o tym, jak do tego osiągnięcia doprowadzić. Napisane plany odgrywają drugorzędną rolę, ponieważ pomagają jedynie nauczycielowi przypomnieć sobie o tym, co zdecydował się robić na lekcji, jakich materiałów potrzebuje oraz ile zamierza spędzić czasu na poszczególnych ćwiczeniach.
Według Jeremiego Harmera prawidłowy plan powinien zawierać takie elementy jak: podstawowe informacje dotyczące poziomu klasy, liczebności grupy, ich wieku, i tego, jakie sprawności językowe należy rozwinąć. „Ponadto powinny się w nim znaleźć informacje związane z tematem lekcji i jej celami, z ćwiczeniami, procedurami i czasem oraz prawdopodobnymi problemami, jakie mogą wystąpić i możliwościami ich rozwiązania” . Opis klasy i dopasowany do niej rozkład lekcji pomagają nauczycielowi w określeniu, kim są jego uczniowie, a co za tym idzie, czego może się po nich spodziewać. W zależności od okoliczności nauczyciel może również opisać pojedynczych uczniów i to jak się zachowują zwłaszcza wtedy, kiedy uczeń ma na przykład z czymś problem lub jest nieśmiały i chcemy przełamać u niego trudności w mówieniu. Należy tu również wspomnieć o tym czy lekcja pasuje do ciągu danych zajęć, czy jest zgodna z tematem oraz czy uczniowie dobrze się czują i jakie ćwiczenia będą dla nich optymalne i ich zainteresują.

2.2.4. Cele lekcji i elementy planowania zajęć.

Najlepszymi zaś celami lekcji są te szczegółowe i bezpośrednie, dzięki którym możemy zmierzyć ich rezultat. Cele powinny odzwierciedlać to, co nasi uczniowie będą w stanie osiągnąć. Jeśli na przykład powiemy, że naszym celem jest, aby uczniowie potrafili zrobić coś prawidłowo do końca lekcji, wtedy możemy stwierdzić, że cel został osiągnięty. Zwykle lekcja składa się z kilku celów. Możemy na przykład powiedzieć, że naszym ogólnym celem będzie poprawienie zdolności czytania uczniów a szczegółowymi celami zachęcenie ich do przewidywania treści tekstu, do wykorzystania strategii odgadywania, aby opanować problemy leksykalne i rozwinąć twórcze odpowiedzi do tego, z czym się spotykają w tekście.
Ćwiczenia, procedury i czas należą do kolejnych ważnych elementów planowania. Główną treścią planu są ćwiczenia i procedury danej lekcji, razem z czasem, jaki musimy na nie poświęcić. „Trzeba również pamiętać o środkach dydaktycznych i pokazaniu innych wzajemnych relacji, jakie mają miejsce w klasie. Jeśli poprosimy uczniów o to, aby spisali na przykład pięć rzeczy, które chcieliby zabrać w kosmos musimy wziąć pod uwagę to ile będzie trwać takie ćwiczenie, czy będzie to praca grupowa, w parach czy indywidualna oraz jakie środki dydaktyczne będą nam potrzebne” . Uwzględniając ewentualne problemy i możliwości ich rozwiązania należy wziąć pod uwagę fakt, iż dobry plan stara się niejako przewidzieć potencjalne problemy i pułapki, jakie mogą wystąpić i sugeruje drogi ich rozwiązania. Należałoby także włączyć do tego alternatywne ćwiczenia w razie gdybyśmy potrzebowali zmienić kierunek lub odwrócić uwagę od ciągu lekcji, którą do tej pory podążaliśmy. Wymieniając listę problemów dobrym pomysłem jest zastanowienie się nad możliwymi do przyjęcia drogami rozwiązań tak jak w przykładzie poniżej:

Tabela nr. 2 Przykład problemu i możliwych rozwiązań:

- Oczekiwany problem:
Uczniowie myśląc o 5 rzeczach, które chcą ze sobą zabrać w kosmos mogą założyć, że przedmioty te związane są z rodzajem aktywności.

Uczniowie mogą mieć kłopot ze ściągnięciem formy „should not have” w ćwiczeniu 4

- Możliwe rozwiązanie:
Należy zwrócić uwagę na uczniów nieobecnych wzrokiem, zdezorientowanych, czy zaintrygowanych pytaniami dotyczącymi takich przedmiotów jak: muzyka, książki, obrazki itd.

Należy pokazać przykłady danej formy w odosobnieniu i przekręceniu tak długo, aż uczniowie zauważą różnicę

Jeśli radykalnie potrzebujemy zmodyfikować naszą lekcję możemy wybrać lub opuścić to, co robiliśmy z uczniami do tej pory i wykorzystać inny rodzaj ćwiczeń. Jeżeli nasza lekcja przebiega w szybkim tempie niż na początku zakładaliśmy to i tak będziemy potrzebować dodatkowych materiałów. Jest, zatem rozsądne, aby zwłaszcza w formalnym planowaniu uzupełnić listę o dodatkowe możliwości takie jak dyskusje czy pokazanie uczniom króciutkiego filmu dotyczącego przyszłych badań kosmicznych.

2.3. Ważna rola nauczyciela języka obcego.

Jednym z istotnych czynników rozwojowych każdego społeczeństwa jest wychowanie i nauczanie. Spełnia ono swe zadanie tylko wtedy, kiedy przygotowuje młodych ludzi do uczestniczenia w późniejszym życiu i kulturze. Jednym z najważniejszych warunków, jaki składa się na dobre wychowanie i nauczanie jest odpowiednio przygotowany nauczyciel. Jak twierdzi Jeremy Harmer nauczyciel często porównywany jest do dyrygenta orkiestry, bo kieruje rozmową i wyznacza tempo oraz ton lekcji. Wybór porównań, których nauczyciele używają w stosunku do siebie wskazuje na szeroki zakres ich zadań i obowiązków. Dzieje się tak dlatego, że nauczyciel w swojej pracy zawodowej spełnia różnorodne funkcje wychowawcze, dydaktyczne, opiekuńcze i edukacyjno-kulturalne. Ma być opiekunem i przewodnikiem, ma być wrażliwy na nowe sytuacje, ma być plastyczny wobec narastających problemów i zadań. Taka postawa powinna wyznaczać ogólne cele pracy nauczycieli. W obrębie klasy rola nauczyciela może się zmieniać z jednego ćwiczenia do drugiego, z jednego etapu nauczania do innego, ale mimo to zawsze będzie sprowadzać się do kwestii pomocy uczniom w nauce. Wszystkie role nauczyciela mają za zadanie umożliwić uczniom rozwój w większym lub mniejszym stopniu. Uwzględniając naukę języka angielskiego możemy do nich zaliczyć role takie jak: kontroler, organizator, sędzia, sufler, współuczestnik, źródło informacji, opiekun i obserwator oraz wykonawca i pomoc dydaktyczna.

2.3.1. Nauczyciel jako kontroler.

W momencie, kiedy nauczyciel działa jako kontroler (Controller) dowodzi klasą i ćwiczeniami w sposób, jaki znacznie różni się od sytuacji gdzie uczniowie pracują samemu i w grupach. „Kontroler tłumaczy uczniom różne rzeczy, organizuje ćwiczenia poprzez wielokrotne powtarzanie, czyta na głos i w wielu innych sytuacjach stanowi przykład oraz stoi na czele klasy” . Wielu nauczycieli posiada dar w rodzaju dawania wskazówek uczniom poprzez swoją doskonałą wiedzę i urok osobisty. Posiadają oni umiejętności inspirowania swoich uczniów i przekazywania wiadomości z charyzmą. Rola kontrolera sprawdza się idealnie w sytuacjach takich jak różnego rodzaju ogłoszenia, przywrócenie porządku na lekcji, wyjaśnienia nieznanych struktur lub kiedy nauczyciel prowadzi sesje pytań i odpowiedzi. Jest to rola najczęściej znana nauczycielom.

2.3.2. Nauczyciel jako organizator.

Jedną z najważniejszych ról, jaką nauczyciel musi odegrać jest ta, dotycząca organizowania uczniom różnorodnych aktywności (Organiser). Często odnosi się ona do podawania uczniom informacji, tłumaczenia jak mają zrobić dane zadanie, podzielenia ich na grupy czy pary i wreszcie zakończenia danej aktywności kiedy czas przerwać. Dla nauczycieli jest to niezwykle istotna rola, ponieważ jeśli uczniowie nie zrozumieją danego zadania mogą odnieść z niego nie najlepsze korzyści. Jeśli na przykład nie podzielimy dzieci w pary i małe, kilkuosobowe grupy łatwo o zamieszanie i chaos. „Pierwszą rzeczą, jakiej musimy dokonać przy zorganizowaniu jakiejś aktywności jest włączenie, zainteresowanie i przygotowanie do niej uczniów. W większości przypadków znaczy to tyle ile proste wyjaśnienie, co będziemy robić na zajęciach oraz czy ćwiczenie to będzie przyjemne, miłe i interesujące” . Kiedy uczniowie są już przygotowani do ćwiczenia, dajemy im potrzebne instrukcje, mówimy co należy zrobić najpierw, a co później. Warto tutaj wspomnieć o tym że instrukcje powinny być przedstawione jasno i w logicznym porządku oraz w najmniej skomplikowany sposób w jaki to tylko możliwe. Następnie można przejść do przeprowadzenia samego ćwiczenia. W tym momencie uczniowie muszą wiedzieć ile mają czasu na daną aktywność i kiedy mogą ją zacząć. Wreszcie mówimy uczniom, że czas na wykonanie ćwiczenia dobiegł końca.

2.3.3. Nauczyciel jako sędzia.

Jedną z rzeczy, jakiej uczniowie oczekują od swoich nauczycieli jest wskazanie czy lub nie osiągnęli i nauczyli się prawidłowo czegoś w języku obcym. Musimy tutaj działać jako sędzia (Assessor) oferując uczniom informacje zwrotną i korektę oraz ocenę, która może być zademonstrowana w przeróżny sposób. Działając jako sędzia oferujemy informacje kontrolne dotyczące wyniku ucznia, mówimy czy może on przejść do kolejnego poziomu oraz jaką otrzymał ocenę. Uczniowie muszą wiedzieć jak i za co są oceniani. Dobrze jest poinformować uczniów, co będzie brane pod uwagę przy ocenianiu przykładowej pracy pisemnej, wtedy będą wiedzieć, na czym mają się skupić najbardziej. „Warto tu również wspomnieć o sprawiedliwości i bezstronności nauczycieli. Większość uczniów pragnie zostać wyróżniona i nagrodzona za znakomity występ, a nieskrytykowana za słaby wynik” . Uczniowie nie lubią być niesprawiedliwie oceniani. Jeśli działamy jako sędzia zawsze powinniśmy być delikatni, ostrożni i obiektywni przy ocenianiu uczniów.

2.3.4. Nauczyciel jako sufler.

Czasem, kiedy uczniowie są zaangażowani w ćwiczenia związane z odgrywaniem roli zdarza się, że zapominają słów lub części tekstu, tracą orientację co należy zrobić lub po prostu nie są pewni jak przejść dalej. W takich sytuacjach nauczyciel w pewnym stopniu przyjmuje rolę suflera (Prompter), czyli osoby, która podsuwa i podpowiada wszystko to, z czym uczeń ma problem. Chcąc mu pomóc nie możemy całkowicie przejąć kontroli ponieważ istnieje niebezpieczeństwo że zamiast zachęcić ucznia do twórczego myślenia będzie on polegał na każdym naszym słowie. Kiedy podpowiadamy musimy to robić subtelnie i zachęcająco a przede wszystkim dyskretnie.

2.3.5. Nauczyciel jako współuczestnik.

Tradycyjny obraz nauczyciela podczas debat z uczniami, odgrywaniem roli czy ćwiczeniami związanymi z procesem dyskusyjnym grupy skupia się na trzymaniu się z daleka od danej aktywności, pozwoleniu uczniom, aby sami poradzili sobie z potencjalnymi problemami i interweniowaniu tylko wtedy, kiedy chcemy omówić ukończone zadanie lub poprawić ewentualne błędy. „Jednakże zdarzają się takie sytuacje, kiedy chcemy i możemy przyłączyć się do ćwiczenia nie jako nauczyciel, ale jako współuczestnik (Participant)” . Może być wiele dobrych powodów, dlaczego chcemy wziąć udział w dyskusji. Możemy na przykład ożywić rozmowę wewnątrz grupy zwracając uwagę na istotne fakty lub spojrzeć na dany problem z innej perspektywy zamiast stale podpowiadać lub porządkować i organizować wszystko poza grupami. Kiedy wszystko działa właściwie sami uczniowie będą czerpali przyjemność z tego, że to właśnie w ich grupie jest nauczyciel, a dla niego samego uczestniczenie jako członek grupy jest bardziej przyjemne niż działanie jedynie jako źródło informacji.

2.3.6. Nauczyciel jako źródło informacji.

Nauczyciel jako źródło informacji (Resource) pełni ważną rolę w procesie kształcenia. Uczniowie mogą spytać go o to jak coś powiedzieć lub napisać, jakiego słowa użyć lub jakie konkretne wyrażenie ma znaczenie. Często jest tak, że uczniowie podczas wykonywania ćwiczenia chcą zadać jakieś pytanie, dowiedzieć się gdzie mogą szukać dodatkowych informacji czy po prostu sprawdzić czy wykonują je poprawnie. Nie znaczy to jednak że powinniśmy naszych uczniów we wszystkim wyręczać. „Winniśmy im zaoferować przewodnictwo gdzie mogą szukać danych informacji. Nie bójmy się kierować naszych uczniów do samodzielnego zdobywania materiałów, pozwólmy im być bardziej niezależnymi w nauce języka, co więcej zachęcajmy ich do tego” .

2.3.7. Nauczyciel jako opiekun.

Kiedy uczniowie pracują nad dłuższymi projektami takimi jak pisanie wypracowań czy przygotowanie do ustnej debaty możemy działać jako opiekun (Tutor) i wskazywać im taki kierunek jakim jeszcze nie podążyli. Gdy uczniowie pracują w małych grupach lub parach możemy przejąć nad nimi opiekę, chodzić dookoła klasy przystając przy każdej z nich i zaoferować pewne wskazówki. Trzeba pamiętać jednak o tym, że taka opieka wymaga skupienia i zapewnienia, że pomożemy i poświęcimy kilka minut każdej grupie. W tym osobistym kontakcie uczniowie mają szansę na to, aby poczuć wsparcie nauczyciela a w rezultacie ogólna atmosfera w klasie ogromnie się zwiększy.

2.3.8. Nauczyciel jako obserwator.

Przejmując zaś rolę obserwatora (Observer) powinniśmy mieć na uwadze to, co robią uczniowie szczególnie przy ćwiczeniach związanych z ustnymi wypowiedziami. Możemy zapewnić im przydatne, grupowe czy indywidualne informacje zwrotne ale ważne jest aby uczniom nie przeszkadzać w ich wypowiedziach i ciągle im nie przerywać. Naszym zadaniem jest całkowite odwrócenie uwagi od nas samych, bo to może przyczynić się do tego, że stracą zapał do wykonania zadania. Musimy być zdolni do tego, ażeby pracować i obserwować jednocześnie, słuchać, przyglądać się i wszystko to absorbować, ponieważ tylko tak będziemy mogli stworzyć bliski kontakt między nami i naszymi uczniami. „Obserwujemy uczniów nie tylko po to, aby przekazać informację zwrotną, obserwujemy ich wtedy, kiedy chcemy ocenić ich osiągnięcia lub ćwiczenia, które przeprowadzamy na lekcji” . Rola jaką przyjmujemy na lekcji jest zależna od tego co chcielibyśmy aby nasi uczniowie osiągnęli i jakie sprawności językowe poprawili. To, co można powiedzieć z pewnością to fakt, że musimy być zdolni do przełączania się między tymi rozmaitymi rolami, które zostały scharakteryzowane powyżej.

2.3.9. Nauczyciel jako wykonawca.

Nauczyciel wypełniający rolę wykonawcy (Performer) będzie się zachowywał inaczej w różnych okolicznościach. W jednej chwili będzie stał przed klasą i wydawał polecenia lub zabawiał uczniów grą czy zabawą a w drugiej pracował cicho pomagając im przy dyskusjach w parach lub kilkuosobowych grupach. Każdy nauczyciel będzie się inaczej zachowywał w zależności od tego, co zamierza robić na zajęciach. To stwierdzenie sugeruje, że zamiast powiedzieć, jaką rolę nauczyciel powinien odegrać na zajęciach, możemy jednocześnie opisać jak powinien ją zagrać. Tak jak na scenie reżyser daje aktorowi wgląd do tekstu, tak podobny opis przy nauczaniu może dać nam wgląd w to, jak najlepiej pokierować ćwiczeniami. Jeśli ćwiczenie wymaga pracy grupowej przy grze edukacyjnej będziemy się zachowywać energicznie, jeśli uczniowie potrzebują popchnięcia do zadania, to naszą rolą będzie ich pobudzenie i zachęcenie. Jeśli uczniowie są zaangażowani w przedstawienie teatralne i będą oczekiwać naszej pomocy na różnych jego etapach naszym zadaniem będzie ich wesprzeć.

2.3.10. Nauczyciel jako pomoc dydaktyczna.

Pomijając role, jakie nauczyciele przyjmują w klasie są oni również rodzajem pomocy dydaktycznej (Teaching aid). Rola ta jest szczególnie pomocna przy użyciu gestów i mimiki, modelu języka oraz jako tzw. dostarczyciela zrozumiałej treści. „Przy tłumaczeniu znaczenia nowych leksykalnych form nauczyciele często używają do tego celu gestów lub mimiki” . Klaskając głośniej czy ciszej możemy zademonstrować uczniom gdzie pada akcent przy danym słowie. Czytając na głos wiersz lub opowiadanie uczniowie mogą uchwycić wyobrażenie i nastrój, jakie w nich panują. Warto przy tym czytać wyraźnie i nie za szybko, modulować głos oraz reagować na poszczególne sytuacje zmienioną intonacją i ożywieniem. Zrozumiała treść (comprehensible input) pomaga nam rozpoznawać słowa i wzorce oraz prowadzi nas do nauki języka obcego. Przydatne do tego będą komiksy i kreskówki oraz książki dla dzieci, ponieważ są napisane ograniczonym słownictwem i zwykle zawierają obrazki, co pomaga w rozumieniu. Należy tu zwrócić uwagę na to jak nauczyciele wprowadzają nowe treści i jakiego poziomu języka używają. Mówiąc skomplikowanym i zaawansowanym językiem nie przekażemy dzieciom nowej wiedzy, ponieważ będzie ona dla nich niezrozumiała. Ciężko jest być stale motywującym i zabawnym, ciągle urozmaicać zajęcia innym głosem, gestami i mimiką nie mniej jednak sposób, w jaki użyjemy naszego głosu, zaprezentujemy język obcy i zastosujemy gesty i mimikę należą do podstawowych i najważniejszych umiejętności pedagogicznych.

Bibliografia
1. Bogdanowicz Z.: Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli. Warszawa 1990, WSiP.
2. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących. Kielce 2000, Zakład Wydawniczy SFS.
3. Goleman D.: Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina of Poznań Inc., 1997.
4. Harmer J.: How to Teach English. An Introduction to the Practice of English Language Teaching. London 1998, Longman.
5. Harmer J.: The Practice of English Language Teaching. London 2001, 3rd edition. Longman.
6. Hemmerling W.: Gry i zabawy dydaktyczne. Warszawa 1984, WSiP.
7. Klim-Klimaszewska A.: Pedagogika Przedszkolna. Warszawa 2012, Wydawnictwo Erica.
8. Komorowska H.: Metodyka Nauczania Języków Obcych. Warszawa 2005, Fraszka Edukacyjna.
9. Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Suwałki 1998.
10. Lewandowska E., Maciszewska B.: Program nauczania języka angielskiego, klasy I-III szkoły podstawowej. Warszawa 2000, Person Education Polska.
11. Miksza M.: Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka. Kraków 1997, Wydawnictwo „Impuls”.
12. Okoń W.: Zabawa a Rzeczywistość. Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”.
13. Pamuła M.: Metodyka Nauczania Języków Obcych w Kształceniu Zintegrowanym. Warszawa 2009, Fraszka Edukacyjna.
14. Pawlak M., Derenowski M., Wolski B. (red.): Problemy Współczesnej Dydaktyki Języków Obcych. Kalisz 2009, Wydawnictwo Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM.
15. Pilch T.: Rozważania wokół etyki zawodu nauczyciela. W. Szewczuka (red.): Świat wartości i wychowanie. Warszawa 1996.
16. Richards J.C., Rodgers T.S.: Approches and Methods in Language Teaching. A Description and Analysis. London 1999, Cambridge University Press.
17. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r., załącznik nr 2 – Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego dla Szkół Podstawowych.
18. Stawna M.: Podejście komunikacyjne do nauczania języków obcych. Od teorii do praktyki. Warszawa 1991, WSiP.
19. Wolan T.: Nauczyciel jako wychowawca i współtwórca przemian w edukacji. Chorzów 2008, Biuro Wydawnictw i Upowszechnień „Kontrakt”.