Nauczanie języka angielskiego w klasach I-III

Nauczanie języka angielskiego w klasach I-III

Autor: Joanna Komarnicka

Spis treści
1. Nauczanie języka angielskiego w klasach I-III ... 3
1.1. Struktura i użycie języka obcego w klasach I-III ... 5
1.1.1. Pokazy i wyjaśnienia ... 6
1.1.2. Odkrycia i dokładne kopiowanie ... 7
1.1.3. Natychmiastowa kreatywność i pytania sprawdzające ... 7
1.1.4. Dobór ćwiczeń ... 8
1.1.5. Określenie i ocenianie ćwiczeń językowych ... 8
1.2. Wybrane techniki nauczania sprawności językowych ... 9
1.2.1. Nauczanie wymowy, rytmu i intonacji ... 10
1.2.2. Nauczanie pisowni ... 11
1.2.3. Nauczanie słownictwa ... 12
1.2.4. Nauczanie gramatyki ... 12
1.2.5. Rozumienie ze słuchu ... 13
1.2.6. Czytanie ze zrozumieniem ... 14
1.2.7. Nauczanie mówienia ... 14
1.2.8. Nauczanie pisania ... 15
1.3. Zabawy i gry dydaktyczne ... 16
1.3.1. Gry i zabawy językowe ... 16
1.3.2. Gry przyczyniające się do rozwoju indywidualnego, społecznego i twórczego ... 18
2. Bibliografia ... 19
3. Aneks ... 21

1. Nauczanie języka angielskiego w klasach I – III

We współczesnym świecie język angielski jest najczęściej używanym i nauczanym językiem obcym. W większości krajów jest on językiem urzędowym, a także najbardziej uznawanym, jako że jest środkiem pozwalającym na swobodną komunikację między ludźmi na wszystkich kontynentach. Jego wysoka pozycja może świadczyć o tym, że jest on używany w różnych dziedzinach nauki, techniki i nowych technologii. Żaden inny język nie jest tak szeroko rozpowszechniony i nauczany. Nie odnosi się jedynie do pewnych grup ludzi, znają i uczą się go nie tylko dorośli, ale również studenci i przede wszystkim uczniowie. Komunikacja językowa stała się dzisiaj koniecznością a w konsekwencji elementem dobrego wykształcenia. Wszystko to sprawia, że język angielski jest w dzisiejszych czasach jedynym językiem światowym.
W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny wzrost liczby dzieci, które uczą się języka obcego w przedszkolach i w szkołach podstawowych zwłaszcza na I etapie edukacji. W szkołach wyraźnym zainteresowaniem cieszą się zajęcia z języka obcego, bo ich głównymi celami i tematami są kompetencje komunikacyjne, nauka poprzez zabawę, pokazanie i zaciekawienie innymi kulturami, ich tolerancja oraz sama radość z nauki języka obcego. Nie wszyscy mają jednak świadomość, że nauka obcego języka nie jest łatwa. Każdy nauczyciel wie, że najważniejszymi elementami nauki obcego języka są treści nauczania, cele, metody, zasady i formy pracy oraz wiedza o mentalnych procesach nauczania języka obcego i wiedza o czynnikach, które wpływają na efektywność uczenia się jak również czynniki emocjonalne każdego dziecka. Wiek jest również ważnym czynnikiem, który decyduje o efektywności kształcenia. Istotną sprawą, jaką nauczyciele muszą wziąć pod uwagę jest racjonalne podjęcie decyzji, czego uczyć a które elementy języka pominąć oraz jakie cele sobie wyznaczyć w danym obrębie sprawności, aby dzieci wyniosły jak najwięcej. Wymowa, pisownia, słownictwo i gramatyka to najważniejsze umiejętności, jakie bierze się pod uwagę podczas nauki języka obcego.
Jak twierdzi Hanna Komorowska w przypadku języka obcego każdy nauczyciel powinien sporządzić listę treści nauczania, którymi są: „tematy, sytuacje, struktury gramatyczne, zakresy słownictwa i funkcje komunikacyjne. Należy dbać o pewne podstawowe kryteria selekcji a więc o to by:
• nauczyć przede wszystkim tego, co ma dużą wartość komunikacyjną, a więc co okaże się przydatne i pozwoli uczniowi skutecznie porozumiewać się w języku obcym,
• nauczyć tego, co ma bezpośrednie zastosowanie w klasie szkolnej, która okazuje się pierwszą sytuacją, w jakiej uczeń posługuje się językiem obcym,
• nauczyć tego, co łatwiejsze i trwalej zapamiętywane,
• nauczyć tego, co dla ucznia ważne i interesujące, nawet jeśli mniej przydatne,
• nauczyć tego, co stanowi fundament, na którym możemy systematycznie budować dalszą naukę języka obcego”.
Elementem zasadniczym, który zależy od stopnia opanowania języka jest wynik, w jakim uczeń opanował dane wiadomości z zakresu przedmiotu nauczania. Rozwiązania metodyczne, które nauczyciele powinni zastosować w pracy muszą być tak skonstruowane, aby zainteresować uczniów i uwrażliwić ich na język obcy, którego się uczą, ale w takich sytuacjach, które pobudzą przyswajanie języka. Dzieci w wieku 7-9 lat odbierają świat w całości a co za tym idzie musimy pokazać im spójny obraz. Jak twierdzi Daniel Goleman: „za najważniejsze powinniśmy przyjąć, iż dziecko jest podmiotem procesu nauczania. Dziecku niezbędny jest aktywny kontakt ze światem, aby przez działanie i odkrywanie poznawać otoczenie” . Dzieci zazwyczaj są ciekawe świata i chętne do nauki, co warto wziąć pod uwagę, ponieważ w ten sposób rozwijamy ich motywację. Stwarzając ciekawe życiowe sytuacje i zadania skłaniamy uczniów do działania i do nauki. Warto też zadbać o różne pomoce audiowizualne gdyż przez to pogłębiamy ich przeżycia.
Proces kształcenia języka, który bazuje na zainteresowaniach i emocjach dziecka wpłynie na jego myślenie. Aby kształtować język z dobrym rezultatem istotne jest wykreowanie takich warunków, które będą wpływać na naukę. Według Golemana: „należy pamiętać, że kształtując język ucznia, kształtujemy całą jego osobowość: jego intelekt, wrażliwość, postawę społeczną. Język jest, bowiem nie tylko środkiem porozumiewania się ludzi, ale stanowi również narzędzie myślenia. Rozwój myślenia jest nierozerwalnie związany z rozwojem umysłu i całej osobowości” . Uczniowie są uważnymi obserwatorami i myślącymi istotami pomimo młodego wieku. To właśnie dzięki obserwacji i naśladowaniu szybko i chętnie się uczą. Dobrym pomysłem jest wykorzystanie na zajęciach języka obcego takich tematów, którymi dzieci się fascynują i które ich interesują. Jest to, co prawda lekkim utrudnieniem dla nauczyciela, bo musi w krótkim czasie zaopatrzyć się w odpowiednie materiały i przystosować je do potrzeb nauczania języka, ale wpływa to korzystnie na naukę.

1.1. Struktura i użycie języka obcego w klasach I-III.

Wszystkie dzieci, które są wystawione na częsty i powtarzający się kontakt z językiem obcym nieświadomie się go nauczą. Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę fakt, iż dzieci, które są wystawione na język w mniejszym lub większym stopniu zrozumieją go nawet, jeśli nie są w stanie spontanicznie go „wyprodukować”. Ważnym elementem jest również ich motywacja. Odnosi się ona nie tyle do nauki języka obcego, co do tego ażeby móc się porozumiewać. Uczniowie mają obecnie ogromne możliwości do tego, aby używać języka, którego się uczą tak, więc mają szanse na to, by sprawdzić swój postęp i zdolności. „Aby odnieść sukces w nauce języka obcego uczniowie muszą być nie tylko zmotywowani, ale także wystawieni na jego działanie oraz muszą mieć szansę, aby go używać w praktyce. Nauka języka angielskiego odnosi się nie tylko do etapu, w którym na lekcji uczniowie i nauczyciel skupiają się na konstrukcji specyficznych i szczegółowych cech języka w celu jego lepszego zrozumienia” . Bezpośrednim celem nauki języka obcego jest wzrost wiedzy jego systemu tak, aby poprawić sprawności receptywne (słuchanie, czytanie) i produktywne (mówienie i pisanie). Według Jeremiego Harmera nauka budowy i użycia języka skupia się przede wszystkim na budowie i użyciu jego form oraz na konkretnych obszarach:
• morfologia form jako dział gramatyki gdzie is i am są formami czasownika podstawowego be,
• składnia wyrażeń, członów gramatycznych i zdań takich jak zasady formułowania pytań czy konstrukcji trybów warunkowych z if,
• słownictwo łącznie ze znaczeniem słów, ich leksykalna gramatyka gdzie czasownik enjoy może być poprzedzony tylko formą -ing a nie bezokolicznikiem lub zasady kolokacji gdzie mówimy even-handed a nie even-footed,
• znaczenia i funkcje, które mogą wskazywać na wyrażenia i zdania,
• pisownia,
• wymowa.
Oczywiście jest więcej sposobów na to, aby dzieci nauczyły się języka obcego, takich jak analiza rodzajów i gatunków literackich, filmowych i muzycznych oraz nauka konstrukcji pisania i mówienia. Istnieje ogromna liczba technik, które mogą zostać użyte przez uczniów w taki sposób, aby zapewnić im nie tylko zrozumienie znaczenia form języka i jak są one użyte w zamian lub na tekstach, ale które są również jasne w ich budowie. Należą do nich: pokazy, wyjaśnienia, odkrycia, dokładne kopiowanie, natychmiastowa kreatywność oraz pytania sprawdzające.

1.1.1. Pokazy i wyjaśnienia.

Poprzez pokazy można zademonstrować takie formy języka, których chcemy nauczyć. Możemy również stworzyć dzieciom takie sytuacje, które pokażą język obcy w akcji. Język może zostać zastosowany w tekście, poprzez obrazki lub inne różnorodne rzeczy czy elementy, które jasno i szczegółowo pokażą jego znaczenie. Wyjaśnienia natomiast skupiają się na ilustrowaniu budowy języka przy pomocy diagramów i schematów na tablicy lub rzutniku. Użycie dodatkowego sprzętu pomoże nam zaprezentować związki składniowe lub wzory gdzie kłaść akcent wypowiadając dane słowo lub zdanie. Według Jeremiego Harmera „przy objaśnianiu różnorodnych form języka obcego doskonale sprawdzają się dłonie gdzie każdy palec oznacza jeden wyraz, tak też możemy pokazać dzieciom formy ściągnięte (‘re, ‘s), które są często używane” . Możemy także wyjaśnić zasady gramatyczne prostym i jasnym dla dzieci językiem. To, jakie zaoferujemy wyjaśnienie uczniom będzie zależało przede wszystkim od struktury, na której się chcemy skupić, na wieku i poziomie klasy.

1.1.2. Odkrycia i dokładne kopiowanie.

Odkrycia zaś prowadzą do prawdziwego zrozumienia. Musimy mieć na uwadze, iż nie wszystko to, co uczniowie odkryją jest poprawne, dlatego trzeba ich sprawdzać i nieustannie kontrolować. Technika odkryć jest dosyć istotna ponieważ zachęceni uczniowie sami zrozumieją nowe formy językowe. Może się to chociażby objawić w szukaniu gramatycznych dowodów tak, aby rozpracować daną strukturę gramatyczną. Jak twierdzi Jeremy Harmer „dokładne kopiowanie jest jednym z najlepszych sposobów jak nauczyć dzieci nowych form językowych. Doskonałym przykładem może być poproszenie uczniów o powtórzenie nowych słów, wyrażeń czy zdań, ale musi się to odbyć w kontrolowany sposób” . Trzeba też zwrócić uwagę na skorygowanie ewentualnych błędów, które mogą wystąpić i nagradzanie szczególnie tych dzieci, które użyją danej formy poprawnie. Taka technika pozwoli im nie tylko wypróbować nowy język obcy, ale również sprawi, że reakcja zwrotna nauczyciela posłuży do dalszej demonstracji i wyjaśnień.

1.1.3. Natychmiastowa kreatywność i pytania sprawdzające.

Kolejną techniką jest natychmiastowa kreatywność, w której uczniowie pokazują zrozumienie znaczenia, użycia i budowy formy językowej, na której skupiają się zajęcia. Możemy poprosić uczniów o skonstruowanie ich własnych zdań z użyciem danej formy językowej co pomaga nie tylko uczniom ale również nauczycielowi sprawdzić jak dana forma została zrozumiana. Może zostać ona również wykorzystana przy jakichkolwiek wyjaśnieniach lub innych ćwiczeniach. Pytania sprawdzające są doskonałym sposobem sprawdzenia czy uczniowie zrozumieli daną formę językową. Jeśli dziecko uczy się jak poprawnie użyć czasu przeszłego ciągłego (Past Continuous) to poprzez zadanie pytań możemy go ukierunkować na prawidłową odpowiedź.
Każdy uczeń posiada w jakimś stopniu wiedzę lingwistyczną i zdolność do nauki języka angielskiego. Należy tutaj zwrócić uwagę na fakt, iż każde dziecko będzie przyswajało wiedzę wolniej lub szybciej i w inny sposób. Te wyżej wymienione stwierdzenia wyjaśniają problem nauki nowych form językowych, gdyż prawie niemożliwe jest sprawdzenie czy i które formy językowe są w rzeczywistości nowe i nieznane a które nie. „Nawet, jeśli większość uczniów poznała wcześniej dane formy niekoniecznie znaczy to, że są w stanie ich poprawnie używać. Jednym ze sposobów uniknięcia nauczania wcześniej poznanych struktur jest wykonanie odpowiednich zadań sprawdzających wiedzę, da to nauczycielowi możliwość przetestowania aktualnych wiadomości dotyczących języka obcego” . Mniej znanym narzędziem jest wypróbowanie nowych form językowych, które zamierzamy wprowadzić. Jeśli nauczyciel stwierdzi, że uczniowie znają dane struktury zadowalająco nie musi prezentować ich czy wyjaśniać ponownie. Jeżeli zaś uczniowie nie sprostali zadaniom da to nauczycielowi dobrą bazę do jego dalszej pracy.

1.1.4. Dobór ćwiczeń.

Dobór ćwiczeń jest również ważnym elementem w nauce języka obcego, ale musi on być skrupulatnie obmyślony. Czasem zdarza się tak, że niektóre zadania mogą nie odpowiadać specyficznym potrzebom czy postępom naszych uczniów, więc niezbędne będzie ich zmodyfikowanie lub zastąpienie. „Dobrze jest też od czasu do czasu zmieniać nowe działania i ćwiczenia i nie podążać za tymi samymi rodzajami aktywności. Przede wszystkim istotne jest podążanie zaplanowanymi zasadami, ponieważ pomoże nam to podjąć decyzję, co do tego jak wyłożyć daną strukturę językową z największym pożytkiem dla uczniów” . Znaczy to między innymi, że musimy się zastanowić nad ćwiczeniami, które uczniowie zrobią przed i po tym jak poznali nową formę językową. Zadaniem każdego nauczyciela jest zaoferowanie jak największej liczby ćwiczeń, które będą zróżnicowane i pod względem trudności i indywidualnych potrzeb każdego dziecka.

1.1.5. Określenie i ocenianie ćwiczeń językowych.

Określenie ćwiczeń językowych i ich użycie w klasie jest kolejnym ważnym elementem nauki języka obcego. Podczas precyzowania ćwiczeń zaprojektowanych dla nowej struktury językowej należy najpierw przemyśleć i zdecydować czy będą one efektywne, kiedy przeprowadzimy je na zajęciach w klasie. Należy mieć świadomość i wierzyć, że dane ćwiczenie pokaże jasno znaczenie i użycie danej formy językowej oraz umożliwi uczniowi całkowite skoncentrowanie się na nim i na przećwiczeniu nowo poznanej struktury. Jeśli te warunki zostaną spełnione mamy pewność, że skutecznie zainteresowaliśmy naszych uczniów. Powołując się na Scotta Thornburry’ego Harmer sugeruje ocenianie ćwiczeń według 2 czynników, pierwszym jest skuteczność a drugim dokładność. „W przypadku dokładności powinniśmy ocenić czy dane ćwiczenie jest odpowiednie i dostosowane do konkretnej grupy dzieci, ich poziomu, czasu i wszystkich warunków, jakie panują w klasie. Natomiast przy pierwszym czynniku autor zachęca do tego, aby przy opracowaniu ćwiczeń zwrócić uwagę na oszczędność, łatwość i efektywność ćwiczenia” . Ocenianie ćwiczeń po ich użyciu w klasie stanowi następny, pomocny element w wybieraniu ćwiczeń językowych. Ocena ćwiczenia daje nam odpowiedzi na pytania dotyczące tego czy ćwiczenie pomogło uczniom w nauce nowego materiału, czy było jasne i klarowne, czy zajęło uczniom dużo czasu, czy uczniowie byli w nie zaangażowani i czy chętnie się go podjęli oraz czy chcemy go użyć ponownie w przyszłości.

1.2. Wybrane techniki nauczania sprawności językowych.

Aby w pełni opanować język obcy należy przede wszystkim zwrócić uwagę na jego system, czyli na wszystko to, z czego się składa. Głównym celem nauki języka angielskiego jest poprawienie sprawności receptywnych (słuchanie, czytanie) i produktywnych (mówienie i pisanie). „Każdy, kto chce nauczyć się języka obcego musi pamiętać o tym, że nie wystarczy opanować tylko jedną sprawność, aby się nim swobodnie posługiwać, musimy przyswoić sobie wszystkie sprawności językowe a nawet operować nimi oddzielnie. Jest to niezwykle ważne, ponieważ receptywne i produktywne sprawności pozwalają na nieskrępowane użycie środków językowych, które przekażą określone treści i pozwolą na komunikację” . Doskonałym przykładem może być diagram kompetencji językowych według Hanny Komorowskiej, która ukazuje doskonałego użytkownika języka:
Tabela nr. 1 Diagram kompetencji językowych:
Komunikacja werbalna Komunikacja niewerbalna

Wymowa
receptywna Pisownia
receptywna Słownictwo
Receptywne Gramatyka
receptywna
Wymowa
produktywna Pisownia
produktywna Słownictwo
Produktywne Gramatyka produktywna

mówienie rozumienie
ze słuchu czytanie pisanie interakcja Mediacja

Komorowska dzieli nauczanie języka obcego na kilka elementów:
- nauczanie wymowy, rytmu i intonacji (articulation, pitch, intonation),
- nauczanie pisowni (spelling),
- nauczanie słownictwa (vocabulary),
- nauczanie gramatyki (grammar),
• sprawności receptywne (receptive skills):
- nauczanie rozumienia ze słuchu (listening),
- nauczanie czytania ze zrozumieniem (reading),
• sprawności produktywne (productive skills):
- nauczanie mówienia (speaking),
- nauczanie pisania (writing).

1.2.1. Nauczanie wymowy, rytmu i intonacji.

Nauczanie wymowy zależy w dużej mierze od kilku czynników. Warto zwrócić uwagę na cel nauczania wymowy oraz na ilość czasu, jaki możemy na nią poświęcić. Idealna wymowa też w pewnym stopniu wpływa na naukę języka. Realnym poglądem byłoby tak uczyć wymowy, aby umożliwić swobodne wypowiadanie się. Najważniejszym zamiarem nauki wymowy powinna być jasność wypowiedzi ucznia tak, żeby został zrozumiany przez innych. Według Komorowskiej: „celem nauki wymowy jest komunikatywność wypowiedzi” . Pracując z dziećmi zwłaszcza na I etapie edukacji należy pokazać uczniom, jakich błędów robić nie mogą a te, które już powstały natychmiast eliminować. Można to uzyskać poprzez rozpoznawanie dźwięków. Uczeń musi usłyszeć poprawnie dźwięki i rozróżnić je wtedy, gdy wypowiadają się inne osoby. Ważne jest, więc rozpoznawanie i rozróżnianie dźwięków. W ćwiczeniu prawidłowej artykulacji pomogą bardzo proste zadania takie jak: podaj numer, policz powtórzenia, znajdź wyraz niepasujący do pozostałych, oznacz wyraz czy dopasuj obrazek do usłyszanego wyrazu. Techniką, która pomoże nam w trenowaniu prawidłowej wymowy jest między innymi: technika imitacji czyli powtarzanie. Skupia się ona na podaniu dzieciom wzoru, który muszą najdokładniej naśladować. Może się to odbyć przy pomocy króciutkich tekstów do odczytania czy ćwiczeń gdzie uczeń będzie musiał powiedzieć, co widzi na obrazku kończąc zdanie i używając danego dźwięku. Pytania i odpowiedzi mogą nakłonić ucznia do „wyprodukowania danego dźwięku” . Ważne jest również zwrócenie uwagi uczniom na to gdzie pada akcent przy wypowiadaniu pojedynczych słów. Pomogą w tym ilustracje graficzne czy figury geometryczne. Przy uczeniu intonacji pomogą strzałki, które zwrócą uwagę uczniom na linię melodyczną zdania.

1.2.2. Nauczanie pisowni.

Przy nauczaniu pisowni należy mieć w pamięci fakt czy dany język ma identyczny alfabet, co język ojczysty, jeśli tak jest, zdecydowanie ułatwi nam to pracę. Nauka poprawnej pisowni jest umiejętnością, którą dzieci uczą się niechętnie, jako, że sprawności mówienia i słuchania uczą się w pierwszej kolejności. Aby zachęcić i zmotywować uczniów do nauki pisania nauczyciel może bez przeszkód zaproponować gry i zabawy, które znakomicie pomogą w trenowaniu tej umiejętności, są to: wąż literowy, znajdź przedmioty na literę, mnożymy wyrazy czy szukamy nowych wyrazów. Techniki nauczania pisowni skupiają się przede wszystkim na przepisywaniu danego wyrazu z podanego wcześniej wzoru, czyli tzw. odwzorowywanie. Trzeba oczywiście używać takich wyrazów, które zostały wcześniej wykorzystane w dyskusjach czy dialogach. Podpisywanie należy również do znanej techniki gdyż „jej celem jest pokazanie związku między znaczeniem wyrazu, a jego kształtem graficznym”.

1.2.3. Nauczanie słownictwa.

Nauka słownictwa stanowi zaś jeden z najważniejszych elementów nauki języka obcego. To przecież dzięki słowom jesteśmy w stanie się porozumiewać. Jeśli uczeń nie opanuje tej umiejętności będzie miał w przyszłości problemy z gramatyką, ze zrozumieniem tekstów i tego, co usłyszy w obcym języku. Uczniowie więcej i chętniej będą się uczyć słówek, jeśli ćwiczenia leksykalne będą częścią lekcji, oraz gdy będą w atrakcyjnej formie. Jeżeli nauczyciel ukaże słówka w różnych sytuacjach, przedstawi je za pomocą gestów i mimiki czy działaniach manualnych uczniowie zapamiętają je łatwiej. Dobrymi ćwiczeniami są: wskaż przedmiot, pokaż obrazek, zilustruj słowo za pomocą gestu i mimiki, powiedz synonim lub antonim, objaśnij. „Techniki, które najlepiej nauczą dziecko nowych słówek pomogą zapamiętać mu nowo poznane wyrazy. Są nimi: wymyśl kształt gdzie uczeń stara się zapisać wyraz w formie graficznej tak, aby przypominał mu o jego znaczeniu, skojarz wyraz z imieniem na daną literę, skojarz wyraz z zawodem lub pomieszczeniem” . Jeśli chcemy nauczyć dzieci prostych zdań najlepiej posłużą nam techniki imitacji, czyli powtórzenia wyrazu lub krótkiego zdania za nauczycielem lub technikę imion gdzie nowo poznany wyraz powinien zaczynać się na taką samą literę, co imię dziecka. Skojarzenia tematyczne, łańcuszkowe czy wyraz niepasujący do pozostałych pomogą przy nauce większych części materiału jak na przykład lokalizacja przedmiotów (szkoła, kuchnia, łazienka, szpital).

1.2.4. Nauczanie gramatyki.

Nauczanie gramatyki powinno się w dużej mierze opierać na tym, jaką strukturę gramatyczną chcemy wprowadzić i jak ją prawidłowo zaprezentować. Według Komorowskiej nowa struktura powinna być wprowadzona w następujący sposób:
- wypowiedzenie nowej struktury w odpowiednim kontekście, który uczyni ją zrozumiałą dla ucznia,
- sprawdzenie właściwego zrozumienia struktury,
- powtarzanie struktury przez uczniów,
- zapisanie struktury na tablicy,
- objaśnienie budowy struktury, podkreślenie jej istotnych cech i przeczytanie jej.
Po zaprezentowaniu nowego materiału gramatycznego można spokojnie przejść do ćwiczeń, które pomogą uczniom ją lepiej zapamiętać. Technikami, które znakomicie utrwalą nowy materiał gramatyczny to imitacja, czyli powtarzanie zwrotów lub zdań jak na przykład zabawa w głuchy telefon, substytucja, czyli podstawianie wyrazów i form gramatycznych, które mogą zwrócić uwagę na liczbę pojedynczą i mnogą oraz transformacja, czyli przekształcanie zdań według określonego wzoru. Częstymi zabawami, których można użyć są ćwiczenia typu: znajdź w klasie kogoś kto..., mini-drama, wywiad ze znaną osobistością czy rozmowa telefoniczna. Warto pamiętać również o tym że ucząc gramatyki uczeń powinien zdobyć konkretne umiejętności tak, by mógł je wykorzystać później w praktyce. Będzie to możliwe tylko i wyłącznie wtedy, gdy struktury gramatyczne będą ilustrowane licznymi i ciekawymi przykładami oraz odniosą się do sytuacji i doświadczeń samych dzieci.

1.2.5. Rozumienie ze słuchu.

Sprawność rozumienia ze słuchu, która należy do sprawności receptywnych pozwoli nam na rozwinięcie naszej wiedzy dotyczącej języka obcego, jeśli w pełni opanujemy wszystkie wyżej wymienione elementy tj. wymowę, słownictwo i gramatykę. Aby uczniowie zrozumieli formy językowe i dialogi ze słuchu dobrze jest przeprowadzić ćwiczenia, które ukierunkują ich na dany temat i pozwolą im zrozumieć to, co słyszą. Pomocne będą tu obrazki i rozmowy na temat związany z nieznanym jeszcze tekstem, skojarzenia tematyczne lub przewidywanie wyrazów, jakie mogą się pojawić. Ułatwi to uczniowi łatwiejsze zrozumienie tego, co słyszy i szybsze wypełnienie brakujących luk w tekście. Należy pamiętać o tym, aby zmotywować uczniów do działania i aktywności związanych ze słuchaniem. „Znakomitymi technikami, które są związane ze słuchaniem to: posłuchaj i dobierz odpowiedni obrazek, posłuchaj i ułóż obrazki w odpowiedniej kolejności, posłuchaj i narysuj, zaznacz listę przedmiotów, imion, nazw, które występują w tekście, wypełnij tabelę, uzupełnij tekst lukami, czy techniki wielokrotnego wyboru, pytań i odpowiedzi lub prawdy – fałszu. Powinniśmy podkreślić, iż wszelkie sprawności związane ze słuchaniem są również technikami kontroli rozumienia”.

1.2.6. Czytanie ze zrozumieniem.

Sprawność czytania ze zrozumieniem odgrywa istotną rolę w nauce języka obcego, ponieważ każde dziecko może uczyć się jej indywidualnie oraz wspiera pozostałe sprawności językowe. W procesie rozwijania tej umiejętności nauczyciel powinien pamiętać o tym, żeby przede wszystkim doprowadzić ucznia do takiego poziomu językowego ażeby zrozumiał dany tekst, co z kolei wiąże się ze znajomością słownictwa i gramatyki. „Techniki, które mają zastosowanie w nauce czytania ze zrozumieniem są podobne do tych, które występują przy sprawności rozumienia ze słuchu a więc wszelkie dyskusje na temat tekstu, rozmowy do obrazków, które przy nim występują oraz wszystkie możliwe skojarzenia tematyczne i zagadki” . Ponadto ważną rolę odgrywają takie techniki, jakie każdy uczeń musi opanować w związku z nauką języka obcego, czyli między innymi: wyrazy – klucze, wydobywanie głównej myśli tekstu tzw. skimming, wydobywanie informacji szczegółowej tzw. scanning czy wielokrotny wybór, prawda – fałsz, pytania i odpowiedzi oraz uzupełnianie zdań. Wszystkie te techniki powiązane ze sobą pozwolą dziecku rozwinąć w pełni sprawność czytania ze zrozumieniem.

1.2.7. Nauczanie mówienia.

Oprócz sprawności receptywnych, które efektywnie wpływają na naukę języka angielskiego ważne są sprawności produktywne, do których zaliczamy mówienie i pisanie. Jak twierdzi Komorowska: „umiejętność swobodnego wypowiadania się jest dla wielu osób miarą sukcesu w nauce języka obcego” . Licytacja, czyli prowokowanie wypowiedzi to jedna ze szczególnie ciekawych technik przy nauczaniu mówienia, ponieważ stanowi niezwykle silny impuls do samodzielnego wypowiadania się i nie jest przy tym trudna dla uczniów. Pobudzać do mówienia może obraz, słowo lub dźwięk. Jeśli skupimy się na obrazie to bodźcem mogą być ćwiczenia takie jak: odgadywanie treści obrazka, zgadywanki lub historyjki obrazkowe, wyszukiwanie różnic na obrazku lub zwyczajne pytania do obrazka. Techniki, które wykorzystują słowo jako bodziec są związane z myśleniem konkretnym, dlatego powinny być stosowane w przypadku starszych dzieci, należą do nich: opisy sytuacji, wywiady, streszczenia, pytania i odpowiedzi czy odgrywanie ról (tzw. role – play). Dobrym środkiem jest również użycie dźwięku do prowokowania wypowiedzi. Może to być rozpoznawanie dźwięków, dzięki którym można sobie wyobrazić jakieś sceny lub bohaterów czy nagranie tekstu z przerwami na wypowiedzi uczniów. Należy pamiętać również o tym jak ważna jest leksyka, bo to przecież ona jest podstawą swobodnej komunikacji. Bez znajomości słownictwa nie będzie możliwa prawidłowa sprawność, jaką jest mówienie.

1.2.8. Nauczanie pisania.

Pisanie stanowi sprawność językową, która pełni dość szczególną rolę, bowiem wspiera zapamiętywanie nowo poznanego materiału językowego. Jest umiejętnością, która pomaga w utrwaleniu zwłaszcza nowego słownictwa czy struktur gramatycznych, które dzieci przecież zapisują do zeszytów. Komorowska uważa, że: „pisanie w swej funkcji wspierającej zastępuje też często pracę nad innymi sprawnościami” . Nauka pisania powinna sprowadzać się do takich sytuacji gdzie uczeń będzie mógł wykorzystać umiejętnie pisanie do tego, aby zdobyć jakieś informacje. Pomocne będą tu takie techniki, jakie zostały użyte przy nauczaniu pisowni a więc odwzorowywanie, wąż literowy, zabawy w przedmioty na daną literę, gry w mnożenie wyrazów. Należy tu wspomnieć również o tym, aby uczniowie ćwiczyli pisanie wyrazów a do tego przydają się techniki skojarzeń tematycznych czy łańcuszkowych. Po tego typu ćwiczeniach można przystępować do bardziej skomplikowanych technik sprawnościowych jak pisanie tekstu równoległego, gdzie po otrzymaniu na przykład zapisanej widokówki uczeń musi zmienić tekst tak, aby pasował do niego, ale nie może on wprowadzać zbyt wielu zmian. Można też wykorzystać technikę liścików klasowych bądź zakończeń gdzie uczeń zostaje poproszony o zakończenie tekstu takiego jak list lub kartka pocztowa.

1.3. Zabawy i gry dydaktyczne.

Zabawa jest jedną z podstawowych aktywności dzieci, to ona od najmłodszych lat dominuje w ich życiu. Poprzez zabawę dzieci są bardziej zrelaksowane, weselsze i lepiej się rozwijają. Zabawa wpływa na osobiste potrzeby i zainteresowania dziecka. Dzięki niej w naturalny sposób kształtuje ono swoje umiejętności, zdobywa doświadczenia, rozwijają się również jego narządy zmysłu, dziecko wyrabia swoje nawyki, poprawia sprawności motoryczne oraz uczy się rozumieć siebie i poznawać swoje potrzeby i możliwości. Gry dydaktyczne uczą zaś poszanowania reguł i przepisów w nich obowiązujących. Każde dziecko chcąc uczestniczyć w grze musi bez sprzeciwu przyjąć zawarte w niej zasady, ponieważ w taki sposób odkrywa jej celowość. Przestrzeganie zasad gry uczy poczucia sprawiedliwości i uczciwości. Dzieci osiągną lepsze wyniki i będą bardziej zmotywowane, jeśli do nauki wprowadzimy gry i zabawy dydaktyczne. Jak twierdzi Wanda Hammerling: „podczas gier i zabaw dzieci lepiej przyswajają sobie wiedzę, lepiej zapamiętują, ponieważ robią to w sposób dla nich atrakcyjny i przyjemny” . Dla każdego dziecka uczestnictwo w grach i zabawach sprawia, że zaczyna ono wierzyć we własne możliwości, nie jest tak nieśmiałe, pozbywa się lęków czy ujawnia swoje ukryte talenty. Dzięki nim dziecko rozwija takie cechy charakteru jak zapał, wytrwałość w osiągnięciu celu oraz umiejętność pracy i współpracy w grupie. Według Zofii Bogdanowicz zabawy i gry dydaktyczne mają na celu: „usprawnić funkcje poznawcze, rozwijać percepcje, mowę i myślenie, powinny przebiegać zarówno na płaszczyźnie słownej jak i ruchowej i być powiązane z twórczością plastyczną, inscenizacją oraz z elementami wychowania muzycznego”.

1.3.1. Gry i zabawy językowe.

Jednym z najważniejszych elementów nauczania języka obcego są właśnie gry i zabawy językowe. Są niezwykle pomocne przy wprowadzaniu jakiegoś materiału czy jego utrwalaniu. Doskonalą różne sprawności językowe poczynając od słuchania i czytania poprzez mówienie i pisanie. Pobudzają wyobraźnię i silniej motywują dzieci do dalszej pracy. Wincenty Okoń sugeruje nawet, że najlepszymi zabawami i grami są te, które zostały wymyślone przez samych uczniów. „Każda ze stworzonych przez nie zabaw uzyskuje sobie właściwą strukturę: ma właściwe dla siebie pole zabawy, czas zabawy, opiera się na wprowadzonych przez dzieci regułach, co przynosi znakomite efekty” . Stosując gry i zabawy językowe uczniowie chętniej będą uczestniczyć w zajęciach i w ten sposób umożliwią nauczycielowi efektywne osiągnięcie celów lekcji.
W procesie nauczania języka angielskiego zwłaszcza na I etapie edukacji, gry i zabawy językowe mają fundamentalne znaczenie, bo umożliwiają dzieciom bawić się, używając jednoczenie języka obcego. Co więcej, jak twierdzi Małgorzata Pamuła: „atmosfera życzliwości, otwartości, ułatwiania, panująca podczas tego typu zajęć, sprzyja zwiększeniu zainteresowania i zaangażowania emocjonalnego dzieci oraz zapobiega zmęczeniu i znużeniu” . Zabawa pozwala dzieciom spełnić swoje marzenia i potrzeby a także opanować umiejętności w różnych innych obszarach. Słownictwo, nowe struktury gramatyczne zostaną przyswojone lepiej i szybciej, jeżeli wykorzystamy do tego celu gry i zabawy. Pamuła dzieli je na 3 kategorie:

• gry przyczyniające się do rozwoju indywidualnego:
- gry rozwijające umiejętność słuchania,
- gry rozwijające umiejętność koncentracji,
- konkursy,
• gry przyczyniające się do rozwoju społecznego:
- gry służące wzajemnemu poznawaniu się,
- gry interakcyjne,
- gry rozwijające poczucie wzajemnego zaufania,
• gry przyczyniające się do rozwoju twórczego:
- gry rozwijające umiejętność improwizacji i ekspresji,
- gry polegające na szukaniu i zgadywaniu,
- muzyczne gry planszowe.

1.3.2. Gry przyczyniające się do rozwoju indywidualnego, społecznego i twórczego.

Pierwsza kategoria gier skupia się na jednostce. Przez naśladowanie, opisy, porównania i rozpoznawanie dźwięków dzieci uczą się słuchania i reagowania na poszczególne dźwięki, które już istnieją lub są stworzone przez innych. Konkursy zaś są bardzo popularne wśród uczniów, bo dzięki nim mogą sprawdzić swoje umiejętności bez stresu i przy dawce samych pozytywnych emocji. Druga kategoria gier odnosi się głównie do kontaktów grupowych i ma zastosowanie przy wzajemnym poznawaniu się klasy i jej integracji. Niezwykle ważne jest, aby stworzyć przyjazną i miłą atmosferę w klasie, dlatego warto poświęcić na nie czas. Z reguły gry te są związane z ćwiczeniami ruchowymi i rozgrzewającymi, które trwają niezwykle krótko. Dzieci uczą się przy nich reagować na działania innych, ważne jest samo uczestnictwo i reakcja na nie. Gry, które rozwijają zaufanie dobrze wykorzystać wtedy, gdy nasza klasa zżyła się już ze sobą. Skupiają się one na komunikacji niewerbalnej, cielesnej a ich zadaniem jest poszerzenie poczucia bezpieczeństwa w grupie. Trzecia grupa gier koncentruje się na zdolnościach twórczych każdego ucznia. Zwykle odwołują się do ich wyobraźni i pomysłowości. Uczymy ich w ten sposób twórczego i logicznego myślenia oraz improwizacji w nieprzewidzianych i trudnych sytuacjach. Zazwyczaj są to zagadki, łamigłówki i zabawy, które wymagają rozwiązania jakiegoś problemu w śmiały i spontaniczny sposób. Według Pamuły: „gry i zabawy o wiele lepiej niż niejedno ćwiczenie językowe pozwalają na zaznaczenie niektórych regularności językowych. Używanie języka podczas gry jest bliskie naturalnej sytuacji komunikacji językowej” . Dzieci są ciekawe świata i lubią odkrywać zasady, jakie nim rządzą. Są czynnymi odkrywcami a wykorzystanie gier i zabaw do nauki języka obcego pomoże im go szybciej przyswoić.

Bibliografia
1. Bogdanowicz Z.: Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli. Warszawa 1990, WSiP.
2. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących. Kielce 2000, Zakład Wydawniczy SFS.
3. Goleman D.: Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina of Poznań Inc., 1997.
4. Harmer J.: How to Teach English. An Introduction to the Practice of English Language Teaching. London 1998, Longman.
5. Harmer J.: The Practice of English Language Teaching. London 2001, 3rd edition. Longman.
6. Hemmerling W.: Gry i zabawy dydaktyczne. Warszawa 1984, WSiP.
7. Klim-Klimaszewska A.: Pedagogika Przedszkolna. Warszawa 2012, Wydawnictwo Erica.
8. Komorowska H.: Metodyka Nauczania Języków Obcych. Warszawa 2005, Fraszka Edukacyjna.
9. Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Suwałki 1998.
10. Lewandowska E., Maciszewska B.: Program nauczania języka angielskiego, klasy I-III szkoły podstawowej. Warszawa 2000, Person Education Polska.
11. Miksza M.: Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka. Kraków 1997, Wydawnictwo „Impuls”.
12. Okoń W.: Zabawa a Rzeczywistość. Warszawa 1995, Wydawnictwo „Żak”.
13. Pamuła M.: Metodyka Nauczania Języków Obcych w Kształceniu Zintegrowanym. Warszawa 2009, Fraszka Edukacyjna.
14. Pawlak M., Derenowski M., Wolski B. (red.): Problemy Współczesnej Dydaktyki Języków Obcych. Kalisz 2009, Wydawnictwo Wydział Pedagogiczno-Artystyczny UAM.
15. Pilch T.: Rozważania wokół etyki zawodu nauczyciela. W. Szewczuka (red.): Świat wartości i wychowanie. Warszawa 1996.
16. Richards J.C., Rodgers T.S.: Approches and Methods in Language Teaching. A Description and Analysis. London 1999, Cambridge University Press.
17. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r., załącznik nr 2 – Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego dla Szkół Podstawowych.
18. Stawna M.: Podejście komunikacyjne do nauczania języków obcych. Od teorii do praktyki. Warszawa 1991, WSiP.
19. Wolan T.: Nauczyciel jako wychowawca i współtwórca przemian w edukacji. Chorzów 2008, Biuro Wydawnictw i Upowszechnień „Kontrakt”.