Zaburzenia komunikacji u dzieci

„Komunikacja to umiejętność nawiązywania relacji międzyludzkich. To podstawa życia w społeczeństwie. Człowiek może się porozumiewać za pomocą mowy (komunikacja werbalna), ale również za pomocą symboli i gestów (komunikacja niewerbalna). Mowa to akt porozumiewania się ludzi za pomocą dźwięków według określonych reguł językowych. Dzięki tej umiejętności, człowiek nawiązuje kontakty społeczne, wyraża swoje uczucia, potrzeby, myśli. Jest to czynność, która polega na nadawaniu i odbieraniu komunikatów językowych. Głównym narzędziem w procesie porozumiewania się jest język, który umożliwia pełniejszy kontakt z otoczeniem”.
Już od momentu narodzin, dziecko nabiera umiejętności wydawania dźwięków, odbierania bodźców. Wzrastając powinno robić to w sposób bardziej zrozumiały. Rodzicom zależy, by rozwój ten przebiegał harmonijnie, bez zakłóceń. Jednak współczesny świat zmaga się z różnorodnymi zaburzeniami związanymi z komunikacją.
Trudności w komunikowaniu się mogą być uwarunkowane różnorodnymi przyczynami, jednak ze względu na specyfikę naszej pracy zdecydowałam wyróżnić grupy, które najczęściej będą potrzebowały naszego wsparcia:
1) Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną (obniżone zdolności percepcyjne i poznawcze, w tym mowy)
2) Dzieci, u których trudności komunikacyjne dotyczą sprawności realizacyjnej (np. artykulacji, wady wymowy)
3) Dzieci, u których występują zaburzenia ekspresji mowy o podłożu psychicznym (mutyzm)
4) problemy z komunikacją wpisane są w zaburzenia rozwojowe u dzieci ze spektrum autyzmu. Nie jest to wyłącznie brak motywacji czy niechęć do mówienia. Przyczyny leżą bowiem w zrozumieniu, do czego służy komunikacja a także ograniczone umiejętności niezbędne do wykorzystania komunikacji w kontaktach społecznych. Dzieci nie mają często/czasem świadomości, że właśnie jest kanałem przekazu myśli, uczuć, potrzeb.
5) dzieci niesłyszące, których problemy dotyczyć mogą zarówno przekazu jak i rozumienia mowy
6) dzieci z afazją, u których problem leży w odbiorze i ekspresji mowy. Afazja - to zaburzenie mowy, polegające na częściowej lub całkowitej utracie możliwości posługiwania się językiem i rozumienia go, pojawiające się wskutek organicznego uszkodzenia struktur mózgowych półkuli dominującej, odpowiedzialnych za mowę i jej rozumienie.
Podstawą działania nauczycieli w każdym przypadku powinna być specjalistyczna diagnoza trudności dziecka oraz współpraca ze specjalistami w zakresie kompleksowego postępowania edukacyjnego i terapeutycznego w odniesieniu do indywidualnych potrzeb uczniów. Jest to działanie podstawowe i konieczne a szybka interwencja i udzielenie pomocy dziecku mogą pozwolić na zminimalizowanie skutków deficytów rozwojowych i mogą zapobiec narastaniu problemów.
Mimo rozwoju społecznego w naszym społeczeństwie nadal u niektórych rodziców pokutuje pogląd, że udanie się do specjalisty jest to powód do wstydu. Rodzice mają obawy, że zostaną ocenieni negatywnie – jako ci, którzy nie radzą sobie z wychowaniem. Musimy jednać próbować przekonać opiekunów do szukania wsparcia i pomocy, rodzice powinni być świadomi, iż każda wizyta jest ich wyborem, nie przymusem. Można wesprzeć się komunikatami typu: „To Wy rodzice musicie wyrazić zgodę na badanie dziecka”. „To od Was zależy, czy będziecie respektować zalecenia, czy przyjmiecie oferowaną pomoc”. Kierując dzieci do specjalisty warto wyjaśniać co nas niepokoi, w czym upatrujemy problem, bez sugerowania, bez diagnozy. Gdyby dzieci z wadami wymowy, deficytami w sferze percepcji wzrokowej czy słuchowej, małą sprawnością ruchową, gdyby objęte były wcześnie specjalistyczną pomocą być może nie miałyby problemów z nauką w szkole (np. dyslektycy) a również nie doszłoby do wtórnych zaburzeń emocjonalnych i społecznych (nerwicy szkolnej, wagarów, izolacji od rówieśników, agresji itp.) u takich dzieci.
Wracamy do mowy jest z nią jak z nauką chodzenia- najpierw dziecko uczy się obrotów, później siada, raczkuje, uczy się wstawać, chodzić przy meblach, nabiera odwagi by wstać i pójść- wszystko dzieje się etapami. Rozwój mowy także wymaga etapów- najpierw dziecko głuży, później gaworzy, nawiązuje kontakt wzrokowy, uczy się wskazywania palcem, współdzielenia uwagi z dorosłym, przenoszenia jej, rozwija umiejętność naśladowania (ruchów ciała, ale i ruchów aparatu artykulacyjnego), uczy się reagować adekwatnie do komunikatu, np. odwraca głowę, gdy wołamy je po imieniu.

Bywa tak, że w pracy nad słowem musimy pochylić sie nad tzw. BAZOWYMI UMIEJĘTNOŚCIAMI KOMUNIKACYJNYMI. Są to:
– kontakt wzrokowy,
– wspólne pole uwagi,
– gest wskazywania palcem,
– naśladowanie,
– reakcja na imię,
– zabawa symboliczna.

Są one istotne ze względu na umiejętności społeczne, które musimy rozwinąć, aby móc uczyć się używać słów oraz nowej wiedzy w sposób adekwatny i funkcjonalny. Musimy zdać sobie sprawę, że od momentu narodzin stajemy się istotami społecznymi, możemy przeżyć, jedynie wchodząc w interakcję z drugą osobą.
Umiejętność utrzymywania kontaktu wzrokowego jest ważna dla rozwoju społecznego, emocjonalnego, poznawczego. Dzieci uczą się interpretować zachowania innych, angażować w kontakt oraz inicjować komunikację. Dla rozwijania tych umiejętności oraz nawiązywania relacji społecznych istotne jest reagowanie na własne imię Jest to istotne z punktu nawiązywania i budowania relacji z drugą osoba i komunikowania się.
Pole wspólnej uwagi i gest wskazywania palcem pozwalają na wchodzenie w relację dziecko-dorosły-przedmiot (zdarzenie), które jest przedmiotem wspólnej uwagi i gdy dodamy diagnostyczny gest wskazywania palcem, dzięki któremu dziecko ma możliwość wywołania uwagi dorosłego, jak również dzielenia z nim uwagi, nabywa również sprawności w podążaniu za jego wzrokiem.
Umiejętność naśladowania - poprzez naśladowanie uczymy się odpowiednich zachowań, reakcji, interakcji społecznych, używania narzędzi, sprzętów, a także uczymy się komunikacji (zarówno werbalnej,jak i niewerbalnej). Naśladować uczymy się przez naśladowanie, zatem warto reagować na sygnały wysyłane od dziecka i bawić się tak, by jak najlepiej je wspierać. Pamiętajmy, że nauka mówienia i komunikowania opiera się w dużej mierze na naśladowaniu czy to zachowań, czy ruchów aparatu artykulacyjnego.
Zabawa symboliczna - Zauważa się zależność pomiędzy rozwojem mowy i zabawy. Mentalny aspekt zabawy w udawanie jest ściśle powiązany z językiem i innego rodzaju myśleniem, przez co stanowi bardzo ważny element umysłowego lub poznawczego rozwoju małych dzieci.

Jak doskonalić bazowe umiejętności komunikacyjne?
Uwaga, kontakt wzrokowy, reakcja na imię – warto zwrócić uwagę na siebie -
zachowaniem, ubiorem, dźwiękiem. Szukamy wszystkiego, co lubi dziecko i co przyciągnie je do nas. Komunikacja odbywa się za pośrednictwem twarzy, ruchów ciała, oczu- staramy się być jak najczęściej naprzeciwko dziecka, aby jak najczęściej miało okazję patrzeć na naszą mimikę, oczy, koncentrować się na nas. Komentujemy zachowania dziecka, naśladujemy to co robi, utrzymujemy jego zainteresowanie. Przedmioty możesz prezentować dziecku na wysokości swojego wzroku. Przywołujemy, śpiewamy, krzyczymy imię dziecka.
A również: Zabawa w a kuku. Idealnym narzędziem do nauki wskazywania palcem będzie tablica multimedialna lub robienie cieni na ścianie lub puszczanie zajączków na ścianie latarką.

Naśladowanie – np. tworzymy z kartonu zjeżdżalnię, mieszczamy na niej zabawki i powolutku je puszczamy – mogą to być autka, ale używamy również zabawek, które będą zjeżdżać z oporem. Głośno komentujemy zachwyceni zabawą.
Zabawa symboliczna – możemy używać prostych zestawów, np. kuchennych, udając, że pijemy, gotujemy, jemy. Wprowadzamy zwroty i słowa związane z tematem. Zamieniamy się rolami, włączamy kolejne osoby lub maskotki, pacynki, zamieniamy się rolami.
 kolejny etap to odgrywanie ról – używamy rekwizytów – łyżeczka, okulary, grzebień, szczoteczka do zębów, kubek.
 na koniec pozostaje nam spontaniczna zabawa – rozrzucamy zabawki i czekamy na inicjatywę
Ostatni element – traktowanie przedmiotów w sposób symboliczny – nie mamy atrybutów, ale jesteśmy kucharzami, strażakami czy księżniczką, bo posiadamy patyki, kredki czy karton – abstrakcja jest mocno związana z rozwojem zdolności językowych i umiejętności społecznych.