Zabawy konstrukcyjne i ich rozwój u dzieci

Niniejszy artykuł poświęcony jest zabawom konstrukcyjnym oraz ich rozwojowi w poszczególnych grupach wiekowych. Dziecko w wieku przedszkolnym odczuwa naturalną potrzebę poznawania świata. Zabawy konstrukcyjne rozwijają zdolności, które pomagają dziecku w poznaniu i w funkcjonowaniu w tym świecie. Zabawa kształci dziecko, rozwija je umysłowo i fizycznie, rozwija zdolność dostrzegania znaczących elementów, wskazywania zależności i związków przyczynowo- skutkowych. W zabawie dziecko rozwija swoją aktywność odkrywa i tworzy. Dziecko bawiąc się i wykonując zadania konstrukcyjne odczuwa zadowolenie i przyjemność, a tym samym zaspakaja potrzebę tworzenia. W toku zabaw konstrukcyjnych dziecko zaczyna obserwować, analizować, eksperymentować, doświadczać co rozwija jego techniczne myślenie oraz zainteresowania. Zabawy konstrukcyjne doskonalą rozwój spostrzegawczo-ruchowy, wyzwalają pomysłowość, wymagają skupienia uwagi i uczą obserwacji. Zabawy dzieci stopniowo ulegają przeobrażeniom. Zaczynają od najprostszych, krótkotrwałych, nieskomplikowanych, stopniowo przechodząc do zabaw zróżnicowanych wymagających koncentracji i pasji. W. Okoń stwierdził, że ”Właśnie zabawa, znacznie wyraźniej niż inne formy działalności człowieka, ulega przeobrażeniom w różnych fazach życia ludzkiego”. Ten sam autor dalej pisze „Dzieciństwo jest okresem, w którym zabawa rozwija się z niepohamowaną bujnością. I chyba dzięki niej większość ludzi uważa własne dzieciństwo za najlepszy okres w swoim życiu”. Zabawy i zajęcia konstrukcyjne spełniają ważną rolę w rozwoju orientacji przestrzennej. Zabawy konstrukcyjne polegają na tworzeniu różnych obiektów takich jak domy, maszyny, zagrody itp. z klocków lub innego materiału. Zabawy konstrukcyjne to nie tylko tworzenie, ale również zbieranie różnych przedmiotów i powtórne ich montowanie. Poprzez zabawy konstrukcyjne dziecko zostaje przygotowywane do pracy. W toku zabaw dziecko tworzy czyli konstruuje.
W Encyklopedii Popularnej PWN konstruowanie wyjaśnione jest jako planowanie i wykonywanie różnych projektów urządzeń technicznych. Konstrukcja natomiast zdefiniowana jest jako zespół elementów złączonych z sobą w całość.
W zabawach dzieci już pod koniec pierwszego roku życia można zaobserwować pewne zdarzenia prowadzące do stopniowego opanowywania materiału. Znaczy to, że dziecko zaczyna stosować materiał w jakimś celu, na przykład piasek i wodę do napełniania foremek. Potrafi także przykładać i dopasowywać jedną bryłę do drugiej, wkładać pudełka jedno w drugie, co jest pierwszym krokiem do urabiania materiału dla pewnych celów. W tym wieku wymagania dziecka co do zabawek stają się coraz większe. Dostaje więc także klocki na razie do manipulacji, ale to początek w zaznajamianiu się z materiałami konstrukcyjnymi. Z czasem dziecko rozszerza zakres trudności poprzez tworzenie czegoś na przykład mostu czy domu. W ten sposób rozwijają się pierwsze zabawy konstrukcyjne, które są dalszym ciągiem zabaw manipulacyjnych. M. Przetacznikowa uważa, że początki zabaw konstrukcyjnych zauważyć można u dzieci półtorarocznych. Dzieci w tym wieku szeregują klocki najpierw pionowo, budują wieżę, a następnie poziomo budują np. pociąg.
Pod koniec drugiego i w trzecim roku życia zabawy konstrukcyjne zaczynają odgrywać coraz większe znaczenie. Koniec drugiego roku życia to czas doskonalenia przez dziecko ruchów rąk, palców. Dziecko uczy się praktycznego działania na przedmiotach. W tym wieku dzieci najczęściej posługują się klockami, układają je po czym burzą swój wytwór. Jak pisze H. Trawińska w drugim roku życia dziecko nie potrafi jeszcze zaplanować swojej pracy dopiero po skończonej zabawie nazywa swój wytwór. U dwulatków przeważa pionowe układanie klocków.
Przez dzieci dwu i trzyletnie drukowanie stemplem jak twierdzi H. Trawińska jest bardzo lubiane. Dzięki tym zabawom i zajęciom konstrukcyjnym dzieci kształtują umiejętności manualne, sprawność wzrokową oraz rozwija myślenie i twórczą wyobraźnię.8
Dziecko trzyletnie potrafi wybudować stabilną i wysoką więżę, a także szeregować poziomo klocki, buduje na przykład pociąg. Niektóre dzieci w tym wieku budują także mostki, w zadaniu tym muszą wykazać się połączeniem obu wymiarów przestrzennych. Zabawa konstrukcyjna w tym wieku jest bardzo ważna prowadzi do wyrobienia zręczności. Zdaniem H. Trawińskiej u dzieci dwuletnich i trzyletnich zauważyć można czynności formowania i lepienia z gliny oraz plasteliny. Tworzenie z plasteliny jest czynnością która fascynuje i pochłania dzieci w tym wieku. Trzylatek radzi sobie z ulepieniem z plasteliny czy gliny kuleczki, wałeczka i placuszka, z których powstają niesprecyzowane w kształcie dzieła. Dziecko w tym wieku po skończeniu pracy burzy swój wytwór, aby za moment zacząć od nowa konstruowanie. Dzieci w trzecim roku życia uczą się posługiwać nożyczkami jednak potrafią ciąć zaledwie na części. Zajęcia i zabawy tego typu kształtują ruchy rąk.9
Zabawy konstrukcyjne dzieci we wczesnym wieku przedszkolnym umożliwiają poznanie przedmiotów i narzędzi z otoczenia oraz stopniowe posługiwanie się nimi. Sprzyjają także wytwarzaniu własnych dzieł, co powoduje, że dzieci czerpią z tego przyjemność. Wspierają wrodzoną potrzebę działania i pozwalają dzieciom ujawnić swoje możliwości.10 Dzieci trzyletnie i czteroletnie zaczynając budowle mają już określony cel, jednak nie zawsze udaje im się doprowadzić do jego realizacji. Pomysły i wyobraźnia dziecka w tym wieku są chwiejne, dlatego często w czasie konstruowania zmienia ono tok myślenia i swoją konstrukcję przeobraża w inny niż zamierzony wcześniej wytwór. 11
Charakterystyczne dla rozwoju zabaw konstrukcyjnych w wieku przedszkolnym jest wykorzystywanie coraz większej ilości różnorodnego tworzywa przez co treść
i forma wytworów staje się bogatsza. W tym wieku dzieci usprawniają także techniki konstrukcyjne oraz świadomie planują poszczególne etapy pracy.12 Zabawy konstrukcyjne w wieku przedszkolnym odznaczają się manipulacją przedmiotami materiałami. 13 Dzieci chętnie przeznaczają czas na majsterkowanie, które przypomina zajęcia dorosłych i realizują je ze świadomością postawionego sobie celu oraz przy zastosowaniu różnych przedmiotów i materiałów. Zdaniem M. Przetacznik- Gierowskiej i G. Makiełło- Jarży zabawa konstrukcyjna dzieci w wieku pięciu i sześciu lat ma już inny przebieg. Dzieci w tym wieku dogłębnie zastanawiają się nad tym co będą budować. Są zaciekawione wynikiem swojej pracy, dlatego zawsze kończą swoje dzieło, nawet jeśli ich praca z jakiegoś powodu zostanie zakłócona, powracają do niej kiedy jest to możliwe. Dzieci starsze starannie dobierają tworzywo konstrukcyjne, zestawiają kolejne materiały oraz zwracają uwagę na dopasowanie elementów ozdobnych. Budowle dzieci w tym wieku są złożone, stabilne i solidnie wykonane.
Stanisława Lipina uważa, że dzieci pięcio i sześcioletnie łączą zabawy konstrukcyjne z tematycznymi. Dziecko w tym wieku postrzega świat w sposób całościowy, dlatego też budując garaż wjeżdża do niego samochodem, następnie planuje co jaki będzie cel wyjazdu z niego. W ten sposób dziecko pobudzone zostaje do działania i buduje drogę, sklep, przedszkole i tak powstaje osiedle. W czynnościach o charakterze konstrukcyjnym dzieci zawierają zdarzenia z dostrzeganego otoczenia. W. Okoń pisze „Szczególnie popularne są zabawy w budowanie, które dziecko chętnie kojarzy z graniem roli budowniczego domu, mostu, wieży, pałacu czy zamku”. Najchętniej dzieci budują z klocków o różnej wielkości i kształcie, ale równie chętnie budują z takich materiałów jak piasek, ziemia styropian czy kamienie. W. Okoń dalej pisze „Zgodnie z założeniami pedagogiki zabawy należy dzieciom pozostawić pełną swobodę zarówno w wyborze tematu zabawy konstrukcyjnej czy w granie roli, jak i doborze przedmiotów i materiałów oraz samej realizacji dzieła czy scenariusza zabawy”
Reasumując powyższe rozważania można stwierdzić, że zabawy konstrukcyjne pełnią istotną rolę w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym, warto więc poświęcić tym zabawom więcej uwagi, aby rozwijać umiejętności, które pomagają dzieciom uczyć się i podejmować decyzje niezależnie od rodziców czy nauczycieli.

Bibliografia:
1. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987, WSiP
2. Encyklopedia Popularna, Warszawa 1995, Wyd. Naukowe PWN
3. Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1976, Wyd. Naukowe PWN,
4. Trawińska H.: Zabawy rozwijające dla małych dzieci, Warszawa 1981, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
5. Przetacznik- Gierowska i Makiełło- Jarża G.: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1992, WSiP
6. Zajda K, . Lipina S.: Wychowanie techniczne w przedszkolu, Warszawa 1984, WSiP