Lingwistyczne eksperymenty Mirona Białoszewskiego. Scenariusz lekcji

Temat: Lingwistyczne eksperymenty Mirona Białoszewskiego.

Formy i metody pracy:
• zespołowa
• w parach
• indywidualna

Środki dydaktyczne:
• podręcznik Język polski 4. Sztuka wyrazu
• czysty papier do swobodnego notowania
• Słownik mitów i tradycji kultury Władysława Tatarkiewicza

Kształtowane umiejętności kluczowe:
a) wiedza:
• znajomość pojęcia awangardy
• znajomość pojęcia poezji lingwistycznej
• przypomnienie i utrwalenie pojęcia neologizmu
• przypomnienie i utrwalenie pojęcia apostrofy i inwokacji
• przypomnienie i utrwalenie wiedzy z zakresu literatury antycznej

b) umiejętności:
• analizowanie i interpretowanie poezji awangardowej
• wykorzystywanie wcześniej poznanych wiadomości
• twórcze eksperymentowanie z językiem
• analiza słowotwórcza wyrazów (utrwalenie)

c) postawy:
• współpraca
• twórcza zabawa
• kreatywność
• uważne i życzliwe słuchanie innych

Przebieg zajęć

1. Czynności organizacyjne: powitanie, sprawdzenie obecności, rozdanie czystych kartek.

2. „Rozgrzewka” – zabawy, mające na celu uwrażliwienie uczniów na język, np.:
• Zapisz zdanie, które będzie składało się z ośmiu wyrazów, rozpoczynających się wyłącznie na literę „b”.
• Zapisz zdanie składające się wyłącznie z wyrazów 6-literowych.
• Palindromy: wypisz wszystkie znane ci wyrazy, które brzmią tak samo, czytane od lewej
i od prawej strony.
• Anagramy: wypisz wszystkie wyrazy, które zawiera w sobie wybrane długie słowo
(np. „ubezwłasnowolnienie”, „niedorzeczność”, „nieortodoksyjny” itp.).
• Anagramy dla zaawansowanych: z podanego wyrazu wypisz wyłącznie rzeczowniki
w mianowniku.

Anagramy warto zaproponować uczniom w ostatniej kolejności, ponieważ stanowią bezpośrednie wprowadzenie do wiersza Mirona Białoszewskiego.

3. Odczytanie wiersza Namuzowywanie Mirona Białoszewskiego, po cichu oraz na głos, przez wybranego ucznia. Podzielenie się refleksjami (tu warto dać uczniom przestrzeń, by wyrazili swoje wątpliwości, a nawet niechęć wobec utworu, który początkowo może im się wydać niezrozumiały
i „bez sensu”).

4. Praca zbiorowa. Analiza słowotwórcza i gramatyczna wyrazów: „natchniuzo”, „końcówkuję”, „(z) niepisaniowości”, „natreść”, „namuzowywanie”. Zapisanie wyników pracy na tablicy. Przypomnienie, kim były greckie muzy (wykorzystanie Słownika mitów i tradycji kultury).

5. Praca w parach. Uczniowie są poproszeni o stworzenie definicji wyrazów: „natchniuza”, „końcówkować”, „niepisaniowość”, „natreścić”, „namuzowywanie”. Definicje mogą być dowcipne i niepoważne, w duchu poezji Białoszewskiego. Odczytanie definicji. Przypomnienie pojęcia neologizmu.

6. Rozmowa o wierszu w oparciu o pytania:
• Kto jest adresatem tej poetyckiej wypowiedzi?
• Jak rozumiesz tytuł wiersza?
• W jakim celu Miron Białoszewski sięgnął po środki językowe charakterystyczne dla poezji lingwistycznej?
• Co decyduje o tym, że poezję Białoszewskiego zalicza się do awangardy?
• Do jakich tradycji literackich nawiązał poeta?
• W jaki sposób wiersz Białoszewskiego nawiązuje do poezji Awangardy Krakowskiej? Czym się od niej różni?

Nauczyciel powinien kierować w taki sposób rozmową, aby w rozmowie zostały wyjaśnione lub przypomniane pojęcia:
• awangarda (w szerokim rozumieniu tego pojęcia)
• Awangarda Krakowska
• poezja lingwistyczna
• epos
• apostrofa
• inwokacja

7. Zapisanie wniosków, np.:
• Podmiot liryczny wiersza zwraca się do muzy (apostrofa) z prośbą o natchnienie (inwokacja), podobnie jak czynili to twórcy starożytnych eposów, np. Homer w Iliadzie
i Odysei. W wierszu Białoszewskiego inwokacja ma charakter żartobliwy, być może ironiczny.
• Utwór Mirona Białoszewskiego należy do nurtu poezji lingwistycznej, ukształtowanego
w latach 50. i 60. XX wieku. Poezja ta sięga po eksperyment językowy, aby uzyskać efekt zaskoczenia, a przez to obnażyć skostniałe formy językowe.
• W przeciwieństwie do poetów należących do Awangardy Krakowskiej, Miron Białoszewski odrzuca fascynację postępem technologicznym i masowością. Jest to poezja kameralna, prywatna, wykorzystująca elementy życia codziennego.
• Twórczość Mirona Białoszewskiego jest awangardowa w szerokim rozumieniu tego słowa: poszukuje nowych środków wyrazu, zadziwia, czasem szokuje, nie boi się eksperymentu.

8. Na zakończenie warto zapowiedzieć, że z pojęciem poezji lingwistycznej uczniowie spotkają się ponownie wkrótce, przy okazji omawiania twórczości poetów Nowej Fali, m.in. Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego. Eksperyment językowy jednak będzie tym twórcom służył do nieco innych celów.

9. Podziękowanie i pożegnanie.