Mądre ograniczenia w cyfrowym rozwoju dzieci i nastolatków

Urządzenia elektroniczne, takie jak smartfony, tablety, laptopy smartwatche, VR czy konsole, są nieodłącznym elementem życia współczesnego młodego człowieka. Ułatwiają komunikację, dostęp do informacji, rozrywkę i edukację. Już nawet telewizor, który uważano za umilacz życia z moich czasów jest stosowany jako wyświetlacz multimediów. Dziś odkrywamy jednak, że nie wszystkie ich zastosowania są korzystne dla zdrowia i rozwoju, zwłaszcza dla najmłodszych użytkowników. Dzieci w wieku do 6 lat są w szczególnie ważnym okresie rozwoju fizycznego, emocjonalnego i społecznego, dlatego należy ograniczać ich kontakt z mediami elektronicznymi które zajmują czas i dbać o to, by były one odpowiednio dobrane do ich wieku i potrzeb. Mądre dozowanie rozrywki jest niezbędne dla dobrego rozwoju i z tym wszyscy się zgadzamy lecz należy to robić tak, by nie obróciło się to przeciwko dziecku. Dzieci bez dostępu cyfrowego są stygmatyzowane przez rówieśników i mogą poza większą biegłością w posługiwaniu się technologią również stać się nieporadne w wielu sytuacjach w których ich rówieśnicy w sposób znakomity dorośli cyfrowo do intuicyjnego odbioru rzeczywistości wirtualnej.
Na początek trzeba przeanalizować zły wpływ nadmiernego przebywania online, co bezpośrednio związane jest z przebywaniem przed ekranem. Nadmierna ekspozycja na ekrany może mieć negatywny wpływ na zdrowie i rozwój dziecka. „Według badań, dzieci w wieku 0-2 lata nie powinny w ogóle mieć styku z urządzeniami elektronicznymi, te w wieku 3-5 lat powinny mieć ograniczony dostęp do zaledwie jednej godziny dziennie, a 6-18 lat do dwóch godzin”[1]. Nieprzestrzeganie tych zaleceń może prowadzić do następujących problemów:
• Zaburzenia snu i rytmu dobowego. Światło emitowane przez ekrany hamuje wydzielanie melatoniny, hormonu odpowiedzialnego za sen. Dlatego korzystanie z urządzeń elektronicznych przed snem może utrudniać zasypianie, skracać czas i pogarszać jakość snu, która odpowiada za nastrój, koncentrację i pamięć.
• Problemy ze wzrokiem i postawą ciała. Długotrwałe patrzenie na ekran powoduje zmniejszenie częstotliwości mrugania, co może prowadzić do podrażnienia, wysuszenia i zapalenia oczu. Ponadto, zbyt mała odległość od ekranu i niewłaściwa oświetlenie mogą powodować nadwyrężenie wzroku, bóle głowy i zaburzenia akomodacji a nieprawidłowa postawa to bóle stawów i zaburzenia krążenia.
• Nadwaga i otyłość. Używanie urządzeń elektronicznych ogranicza ruch dziecka, co może prowadzić do spadku aktywności fizycznej i spalania kalorii. Ponadto, korzystanie z urządzeń elektronicznych często wiąże się z jedzeniem niezdrowych przekąsek i napojów, które dostarczają dużo cukru i tłuszczu które gromadzone w organizmie powodują cukrzycę, a przez nią otyłość, która jest zalążkiem kolejnych chorób fizycznych i psychicznych.
• Opóźnienie w rozwoju ruchowym i umysłowym. Dzieci w wieku do 6 lat są w okresie intensywnego dojrzewania mózgu, który kształtuje się pod wpływem bodźców z otoczenia. Korzystanie z urządzeń elektronicznych zamiast zabawy ruchowej, eksploracji świata i interakcji z ludźmi ogranicza te bodźce i hamuje rozwój różnych obszarów mózgu, takich jak motoryka, mowa, pamięć, logiczne myślenie czy kreatywność. Jest to również zauważane u nastolatków, którzy mają problemy z komunikowaniem się z rówieśnikami, problemami z samooceną, ponieważ idealny świat przedstawiany w mediach społecznościowych wymusza konsumpcjonizm i myślenie że wszędzie jest lepiej niż u mnie.
• Uzależnienie od mediów elektronicznych. Używanie urządzeń elektronicznych może być źródłem przyjemności i nagrody dla dziecka, co może prowadzić do powstawania nawyku i uzależnienia. Dziecko może mieć trudność z kontrolowaniem czasu i częstotliwości korzystania z urządzeń elektronicznych, odczuwać silną potrzebę ich używania i niepokój, gdy nie ma do nich dostępu. Nastolatki uciekają w wirtualną rzeczywistość, bo ta jest mniej stresująca, nie wymaga wysiłku, tylko jest na wyciągnięcie ręki i daje przyjemność pozwalając zapomnieć o obowiązkach.
• Agresja i lęk. Używanie urządzeń elektronicznych może narażać dziecko na kontakt z treściami nieodpowiednimi dla jego wieku i rozwoju, takimi jak przemoc, seks, narkotyki czy cyberprzemoc. Takie treści mogą wywoływać u dziecka strach, niepokój, koszmary senne, nadpobudliwość, agresję lub naśladowanie niebezpiecznych zachowań. Dla dzieci starszych przestrzeń w której ma się więcej niż jedno życie pozwala uwalniać pokłady energii, skłaniać do nadmiernego ryzyka a ze względu na ciągle rosnącą jakość przekazu zacierać granicę między światem nierealnym i rzeczywistością. Po rozmowie z moimi uczniami i ze względu na osobiste doświadczenia widzę, że gra pozwala na chwilę zapomnieć o troskach, ale też sprawia pozornie, że im dłużej będę w grze tym dalej odsuwam problemy.
• Izolacja społeczna i brak umiejętności komunikacyjnych. Używanie urządzeń elektronicznych może ograniczać kontakt dziecka z ludźmi, zwłaszcza z rówieśnikami i rodziną. Dziecko może spędzać więcej czasu na wirtualnej komunikacji niż na bezpośredniej, co może prowadzić do osłabienia więzi społecznych i poczucia samotności. To ciągłe ćwiczenie ślaczków pozwala dziecku pisać litery, pisanie wypracowań zbliża je do tworzenia coraz to obszerniejszych wypracowań i artykułów, to z nich powstają książki i rozwija się nauka, a przecież tak samo należy „ćwiczyć” współżycie z ludźmi i umiejętności miękkie.
Aby zapobiec negatywnym skutkom nadmiernej ekspozycji na ekrany, rodzice powinni wprowadzić pewne zasady i ograniczenia korzystania z urządzeń elektronicznych przez dzieci. Kształtując nawyki w wieku dziecięcym mamy duży wpływ na rozumienie zasad panujących w naszym domu i sposób ich odbierania. Rodzice ograniczający kontakt dziecka z pozorną przyjemnością mogą zostać odebrani nie jako promujący dobry styl, ale jako dyskryminowanie potrzeb własnego dziecka żyjącego w innym świecie. Oto kilka przykładów takich zasad:
• Ustalenie konkretnych godzin i miejsc korzystania z urządzeń. Dzieci nie powinny z nich korzystać przed snem, podczas posiłków, w łóżku czy w samochodzie. Rodzice powinni ustalić z dzieckiem konkretne godziny i miejsca, kiedy i gdzie może ono używać urządzeń elektronicznych, np. po skończeniu lekcji, w pokoju lub w salonie. Rodzice powinni również pilnować, by dziecko przestrzegało tych ustaleń i nie przekraczało limitu czasu korzystania z urządzeń.
• Kontrola rodzicielska i filtrowanie treści. Rodzic powinien sprawdzać, jakie aplikacje i strony internetowe używa dziecko, i blokować te, które są nieodpowiednie lub szkodliwe dla jego wieku i rozwoju. Rodzic powinien również korzystać z funkcji kontroli rodzicielskiej dostępnych na urządzeniach elektronicznych lub instalować specjalne programy do tego celu. Kontrola rodzicielska pozwala na ustawienie limitów czasu korzystania z urządzeń, filtrowanie treści, monitorowanie aktywności dziecka w sieci i blokowanie niepożądanych kontaktów.
• Wspólne korzystanie z urządzeń elektronicznych. Rodzic powinien towarzyszyć dziecku podczas korzystania z urządzeń elektronicznych i wspólnie z nim oglądać lub grać w wybrane treści. Rodzic powinien również rozmawiać z dzieckiem o tym, co widzi lub robi na ekranie, i wyjaśniać mu sens i konsekwencje tego, co się dzieje. Wspólne korzystanie z urządzeń elektronicznych pozwala na budowanie więzi między rodzicem a dzieckiem, rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i oceny treści, a także zapobieganie niebezpiecznym sytuacjom w sieci.
• Zachęcanie do innych form aktywności. Rodzic powinien stymulować dziecko do spędzania czasu na innych formach aktywności, takich jak zabawa ruchowa, czytanie książek, rysowanie, muzyka, gry planszowe, spotkania z rówieśnikami czy rodziną. Rodzic powinien również dawać dziecku dobry przykład i ograniczać własne korzystanie z urządzeń elektronicznych w obecności dziecka. Zachęcanie do innych form aktywności pozwala na rozwijanie zdrowych nawyków, zainteresowań i pasji dziecka, a także na poprawę jego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Urządzenia elektroniczne mogą być przydatnymi narzędziami do nauki i rozrywki dla dzieci, ale tylko wtedy, gdy są używane z umiarem a często również z określeniem ograniczeń czasowych. Nadmierna ekspozycja na ekrany może mieć negatywny wpływ na zdrowie i rozwój dziecka i nastolatków dlatego rodzice powinni wprowadzić pewne zasady i ograniczenia korzystania z urządzeń elektronicznych przez dzieci. Rodzice powinni również dbać o to, by dziecko miało dostęp do odpowiednich i bezpiecznych treści, a także by spędzało czas na innych formach aktywności. Zadaniem rodzica jest nauczenie młodego pokolenia jak mądrze korzystać z jednego z najszybciej rozwijających się narzędzi naszych czasów, ponieważ Internet to szeroka perspektywa działań ale i zagrożenie dla każdego z dorosłych. To rodzice uczą dzieci jeździć na rowerze pływać i stawiać każdy krok w nieznanym, a cyfrową rzeczywistość traktują niczym głęboki basen do którego wpuszczają dziecko nie umiejące pływać bez nadzoru.

[1] https://bakusiowo.pl/jak-komorka-telewizor-i-komputer-wplywaja-na-dziecko/