Rozwijanie samodzielności u dziecka

Rozwijanie samodzielności u dziecka
Okres przedszkolny to czas, kiedy dziecko z wielką ciekawością poznaje świat. Jest chłonne wiedzy, stawia dużo pytań, za wszelką cenę chce być samodzielne. Warto zastanowić się nad tym, jaką rolę powinien pełnić nauczyciel w tym czasie, w jaki sposób można wspierać rozwój dziecka i rozwijając jego samodzielność.
Rozwijanie samodzielności dziecka nie jest łatwym zadaniem, ponieważ łączy się ze zrozumieniem, że dziecko ma świadomość swojej autonomii. Powstaje więc pytanie: Co warto robić, by wspierać potrzebę dziecka do bycia samodzielnym, w jak najkorzystniejszej formie?
Przedszkole jest instytucją, która ma pomóc dziecku w tym, aby poradziło sobie w życiu po za domem rodzinny. Dziecko w rodzinie dorasta w atmosferze zaufania, ciepła i poczucia bezpieczeństwa. Na tym fundamencie bazuje przedszkole, które chce stworzyć równie przyjazne warunki. Akceptacja dziecka w grupie przedszkolnej ma duży wpływ na rozwoju dziecka. Placówka przedszkolna na pierwszy plan wysuwa koncepcję planu pracy pedagogicznej z dzieckiem i nad nim pracuje, gwarantując wszechstronny jego rozwój. Przedszkole jest otwarte na wszelkie uwagi rodziców. W tej sytuacji ważne jest by stworzyć pełną zaufania współpracę pomiędzy tymi dwoma środowiskami.
Samodzielność w życiu dziecka jest niezwykle ważna w podejmowaniu codziennych działań. Wynika to z potrzeby bycia niezależnym, gromadzenia licznych doświadczeń, pokonywania przeszkód oraz sprawdzania swoich możliwości. Łączy się także z gotowością do ponoszenia konsekwencji własnych wyborów. Osiągnięcie sukcesu w tym zakresie wiąże się z rozwojem wielu innych sfer osobowości.
Podstawowa samodzielność jest warunkiem prawidłowych relacji społecznych dziecka. Ma ona znaczenie wówczas, gdy te umiejętności są istotne dla kształtowania poczucia własnej wartości. Dziecko rozwija w sobie niezależność, która jest potrzebna w kontakcie z otoczeniem. Samodzielność nie jest wyłącznie samoobsługą. Mówiąc o niej, mamy na myśli wszelkie wyzwania podejmowane przez dziecko. Samodzielność odgrywa dużą rolę w kontakcie z innymi. Zarówno rodzicom jak i nauczycielom, umiejętność tę dziecko okazuje w sposób werbalny oraz niewerbalny. Dlatego ważne jest by obserwować wszelkie zachowania oraz uważnie słuchać najmłodszych, bo jest to droga do ich najlepszego rozwoju. Dzieci w ten sposób dają wyraz temu, iż chcą podjąć próby pokonania przeszkód, a co za tym idzie, stawiają przed sobą kolejne cele.
Wskazówki dla dorosłych: „Jak rozwijać samodzielność dziecka?”
1. Stwarzaj takie warunki, które będą pozwalały dziecku osiągnąć niezależność od rówieśników, dorosłych.
2. Nie wyręczaj dziecka, pozwalaj mu na odkrywanie własnych możliwości i ograniczeń, aby dobrze rozumiało samo siebie i otaczający je świat.
3. Nie mów, że: „jest za małe, więc nauczy się później”, „to jest dla niego za trudne” lub „jak ja to zrobię, to będzie lepiej i szybciej”.
4. Włączaj dziecko w codzienne czynności domowe, np. przygotuj z nim posiłki, zachęcaj do pomocy w utrzymaniu porządku, włączaj w proces ustalania sposobu spędzania wolnego czasu przez członków rodziny.
5. Ustal z dzieckiem jego obowiązki domowe i przedszkolne dostosowanym do jego możliwości.
6. Daj swobodę, pozwalaj popełniać błędy, ufaj w jego możliwości.
7. Zachęcaj dziecko do podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów, adekwatnych do jego możliwości rozwojowych. Zarówno w zabawie, jak i w codziennych czynnościach życiowych, np. W jakie bawić się zabawy?, Czym się bawić?, Którą sukienkę założyć?, Co zjeść? Płatki z mlekiem, czy kanapkę ?, Jak spędzać czas? Układać puzzle, czy pojeździć na hulajnodze?
8. Okaż szacunek dla codziennych zmagań , jaki wkłada w codzienne czynności, takie jak: samodzielne ubieranie się, utrzymanie porządku wśród zabawek czy mycie zębów.
9. Dyskretnie obserwuj jak sobie radzi z wybranymi czynnościami. Pomagaj tylko wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba (w przypadku nieudanych prób).
10. Obserwuj i nazywaj to, co udało się dziecku zrobić samodzielnie, chwaląc je za to.
11. Doceniaj każdy wysiłek, jaki podejmuje. Zwracaj uwagę, jakie ma to znaczenie i dla niego i dla Ciebie („Jestem dumna, że potrafisz...”, „Cieszę się, że ci się udało...”)
12. Nie zadawaj zbyt wielu pytań, nie spiesz się z dawaniem odpowiedzi i gotowym rozwiązaniem, kiedy dziecko rozwiązuje jakiś problem.
13. Zapytaj je co o tym sądzi, zachęć do korzystania z cudzych doświadczeń, np. twoich, starszego rodzeństwa, kolegów z przedszkola („Pamiętasz jak mama rysowała z tobą motyle?”, „Jak myślisz? Czy można do tego wykorzystać sposób, który pokazał Ci Marek?”
14. Wspieraj dziecko w sytuacjach porażek, ucz aktywnego ich pokonywania. Informuj, że jesteś dumny z jego pracy i wysiłku, a w sytuacjach niepowodzeń, namawiaj do kolejnych prób.
15. Doceniaj inicjatywę, a nie efekty działań, np. „Widzę, że wiele trudu włożyłeś w zawiązywanie sznurowadeł na kokardkę”, „Cieszę się, że udało ci się zrobić pierwszy węzełek”, „Ale nad kokardką trzeba będzie jeszcze popracować”.
16. Daj dziecku czas, okazuj cierpliwość, nie irytuj się gdy zmaga się z jakąś czynnością.
17. Wykonywaniu czynności może towarzyszyć również nieporządek, np. podczas jedzenia. Ale to nie oznacza, że trzeba dziecko wyręczać i pozbawiać satysfakcji, że dokonało tego samo.

Dziecko, usamodzielniając się, zdobywa cenną umiejętność niezależnego myślenia i buduje wysokie poczucie własnej wartości. Nadmierne uzależnienie od dorosłych utrudnia mu adaptację do nowych warunków, zaburza funkcjonowanie w środowisku rówieśników, hamuje uwagę, zaradność życiową, dociekliwość i ciekawość poznawczą.
Uczenie dziecka samodzielności i niezależności nie jest prostym zadaniem. Wymaga dużej cierpliwości, zawsze jednak warto pamiętać o tym, że pracując z przedszkolakiem łatwiej nam będzie poradzić sobie z uczniem, którego dążenie do autonomii będzie w dużej mierze zależało od doświadczeń z dzieciństwa.

Opracowała:
Anna Włodarczyk

Bibligrafia:
1. Waloszek D., „Rola zadań w wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym”, Zielona Góra 2003.
2. Friedl J., „Moje dziecko idzie do przedszkola”, Kielce 2001.
3. Kuszak K., „Formy samodzielności dzieci”, Wychowanie w przedszkolu, 2006, nr 4.
4. Mikler-Chwastek A., „Jak rozwijać samodzielność dziecka?”, Wychowanie w przedszkolu, 2012, nr 9.