Metody i techniki pracy nad zaburzeniami sensorycznymi

Metody i techniki pracy nad zaburzeniami sensorycznymi

Diagnoza zaburzeń odbioru wrażeń sensorycznych u małych dzieci
Terapia integracji sensorycznej musi być poprzedzona wnikliwą obserwacją i postawioną trafnie diagnozą. Samą diagnozę i testy może prowadzić tylko certyfikowany terapeuta z uprawnieniami. Po przeprowadzeniu testów i obserwacji tworzy się dla dziecka indywidualny plan pracy i terapii. Z takim planem pracy musza zapoznać się również rodzice i go zaakceptować , terapeuta w jasny i czytelny sposób stara się rodzicom lub opiekunów wyjaśnić na czym będzie polegała terapia. Często też pokazuje się instruktarz działania w domu aby terapia mogła osiągnąć jak najlepszy rezultat. Każda sesja terapeutyczna ma wartość oceniającą, gdyż proces diagnostyczny jest ciągły i czasami nie możliwy do uzyskania standaryzowanymi testami ze względu na stan i zaburzenie dziecka . Proces diagnostyczny jest bardzo trudny i wymagający wnikliwej i ciągłej obserwacji dziecka. Wymaga wiedzy z różnych dziedzin i czasami krępujących dla rodziców oraz rozległej wiedzy i intuicji zawodowej. Znaczącym źródłem wiedzy jest dom rodzinny dziecka i rodzice. Terapeuci wsłuchują się w ich obawy i lęki, wszelkie wątpliwości związane z rozwojem ich dziecka. Wszelka wiedza zdobyta na temat dziecka wymaga od terapeuty zachowania tajemnicy zawodowej, dyskrecji i unikania oceniania. Terapia integracji sensorycznej nie jest obojętna na system nerwowy dziecka, a zwłaszcza ćwiczenia stymulujące przedsionek powinny być dawkowane w określonych ilościach dla każdego dziecka. Cały proces diagnostyczny zależny jest od współpracy dziecka z terapeutą oraz jakie zaburzenia współistnieją u dziecka, najczęściej udaje się to jednak uzyskać po 3-4 sesjach
Diagnoza procesów integracji sensorycznej składa się z kilku części:
1. Wywiad z rodzicami – jest to jak wspomniałam jedna z pierwszych i najważniejszych części w prawidłowej diagnozie, pytania dotyczą chorób rodziców, przebiegu ciąży, porodu, osiągania pierwszych kamieni milowych dziecka w pierwszym roku życia, choroby przebyte i obecne. Rodzice są często proszeni aby przynieśli ze sobą informacje od innych specjalistów zajmujących się dzieckiem np. neurologa, logopedy, psychologa.
2. Kwestionariusze - rodzice zostają poproszeni o wypełnienie szczegółowych kwestionariuszy, które stanowią dopełnienie procesu diagnostycznego
3. Próby kliniczne – próby te są nieinwazyjne często dziecko podchodzi do nich z ciekawością , są to proste ćwiczenia dzięki którym można ocenić napięcie mięśniowe, koordynację ruchową, przetrwałe i niezintegrowane odruchy. Ocenia się w tym ruch i płynność gałek ocznych.
4. Testy - testy które są standaryzowane dla dzieci od czwartego roku życia, z możliwością zrozumienia i wykonania polecenia dają one informacje terapeucie o tym jak zintegrowane jest czucie powierzchniowe i głębokie, jak płynnie porusza się ciało, koordynacja ruchowa. Są jednak dzieci zarówno młodsze jak i ze współistniejącymi zaburzeniami dla których nie możemy zastosować testów wówczas stosujemy wnikliwą obserwację dziecka w sytuacjach spontanicznych jak i zainscenizowanych na zajęciach.
5. Podsumowanie diagnozy –po dokonaniu wszystkich powyższych czynności i uzyskaniu wyników i charakteru zaburzeń, terapeuta informuje rodziców o swoich wynikach i planie diagnozy. Wszystkie zaburzenia i praca terapeutyczna w tej dziedzinie musi być w jasny i zrozumiały dla rodzica sposób wyjaśniona aby rodzic chciał wspólpracować i wspierać rozwój dziecka również w domu
Po podsumowaniu diagnozy, terapeuta przedstawia rodzicom opracowany, indywidualny program terapii dla ich dziecka.
Należy pamiętać o ewaluacji diagnozy dziecka raz na pół roku w celu weryfikacji postępów i dostosowania ewentualnych czynności.

Terapia ocena postępów integracji sensorycznej u dzieci
Terapia integracji sensorycznej jest w pewnym sensie ukierunkowankowaną zabawą, w której dziecko chętnie uczestniczy ponieważ czuje że tworzy ją razem z terapeutą i kreuje ją. Pamiętać należy o tym że ćwiczenia zawsze dostosujemy do poziomu możliwości dziecka nie mogą być ani zbyt łatwe ani zbyt trudne. Jeśli dziecko będzie wkładało wysiłek w uzyskanie celu, nie będzie znudzone łatwością czynności dopiero wówczas uzyskamy najlepsze efekty terapeutyczne, a ośrodkowy układ nerwowy będzie ukierunkowywał ciało i mózg do prawidłowych reakcji w różnych sferach, począwszy odruchowych, poznawczych, językowych, emocjonalnych. Podczas terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności. Z kolei pożądane reakcje adaptacyjne pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile kreuje takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi.
Celem jaki stawia sobie terapia integracji sensorycznej jest przede wszystkim prawidłowa reakcja, akceptowalna i standaryzowana na dostarczane bodźce i prawidłowe a ich interpretacja w mózgu. Obejmuje ona integrację podstawowych reakcji posturalnych i koordynację obu stron ciała. Stymuluje rozwój reakcji równoważnych, praksji, orientacji przestrzennej i lateryzacji, czucia powierzchniowego i głębokiego. Wpływa też na poprawę sprawności w zakresie dużej i małej motoryki, koncentrację uwagi, zdolności wzrokowe i słuchowe. Poprawia funkcjonowanie emocjonalne, samoświadomość i samoocenę. 1
Każde dziecko jest inne i inaczej doświadcza odbioru wrażeń sensorycznych dlatego tak ważne jest aby terapeuta indywidualnie podchodził do każdego dziecka i oceniał go również w taki sposób. Subiektywne odczucie bodźca wynika zarówno z żądań tkwiących w zadaniu jak i wcześniejszych doświadczeń dziecka związanych z tymi bodzcarni. Subiektywna ocena bodźca zależy również od poziomu w jakim jest pobudzony układ nerwowy dziecka i emocji związanych z tym bodźcem. Lekki dotyk przez jedno dziecko może być odczuwany jako przyjemny i kojarzony z czymś bezpiecznym, a przez inne ten sam bodziec jest odczuwany jako zagrażający i nieprzyjemny2.
Układ przedsionkowy a także usprawnianie go w kontekście terapii jest swojego rodzaju kontrolowaniem czucia i świadomości ruchów a także pozycji w jakich się znajduję. Terapię należy rozpocząć pewnymi schodami rozpoczyna się od zadań prostych, które uświadamiają dziecko w jakiej pozycji się znajduje, gdzie ma poszczególne części ciała, tył, przód. Poruszanie do tyłu do przodu, wokół własnej osi.
Powolne integrowanie systemu przedsionkowego reguluje wrażenia płynące z każdego rodzaju ruchu. Wszystkie zmiany położenia ciała dziecka podczas terapii jest dokładnie rejestrowana przez błędnik. Jest to bazowy układ zmysłowy wspomagającym pracę pozostałych. Razem z systemem czuciowym, a szczególnie proprioceptywnym (czucie głębokie), który odbiera wrażenia czuciowe z mięśni, ścięgien i stawów normują pracę systemu nerwowego dziecka. Rodzice gdy rodzi się dziecko instynktownie często je kołyszą w celu uspokojenia, przytulają , głaszczą dostarczając w ten naturalny sposób tych wrażeń, przy których łatwo dziecko się wycisza. Bodźce z ruchu i czucia pełnią taką regulującą rolę w stosunku do stanu pobudzenia dziecka. Wrażenia wywołane przez mocniejszy nacisk, docisk powodują zmiany w poziomie serotoniny we krwi. Ta z kolei ma wpływ na stan pobudzenia układu nerwowego.
Odczucia proprioceptywne to odczucia które jak wcześniej było opisane płyną do naszej głowy z mięśni i stawów, to te odczucia które bez pomocy oczu pozwalają nam kontrolować pozycję ciała. Dlatego zmysł propriocepcji bywa nazywany zmysłem pozycji ciała. Dzięki prawidłowemu działaniu układu proprioceptywnego potrafimy wykonywać celowe ruchy, bez patrzenia na to co robimy. Wiele z tych ruchów wykonujemy tak szybko, że nawet ich sobie nie uświadamiamy. Leżąc w łóżku czujemy jak ułożone są nasze dłonie i stopy, choć ich nie obserwujemy, idąc po ulicy czy schodach nie musimy spoglądać na nasze stopy, bez pomocy wzroku zapniemy guzik z tyłu bluzki a nie patrząc na dłoń, utrzymamy w niej widelec, pędzel czy długopis3.
Najtrudniejszą czynnością, którą wykonujemy bez pomocy wzroku, są precyzyjne ruchy języka przy mówieniu. Propriocepcja właśnie segreguje informacje o tym jak zachowuje się nasze ciało i mięśnie w stosunku do łowy Propriocepcja to inaczej pełna i czytelna informacja o tym, co w danej chwili dzieje się z naszym ciałem. Idąc kontrolujemy ustawienie naszej głowy siedząc kontrolujemy nasze poszucie stabilności. Odczucia takie jeśli są prawidłowo zintegrowane wówczas czujemy się bezpiecznie i stabilnie w swoim ciele. Zmysł propriocepcji działa w ścisłej współpracy ze zmysłem dotyku i równowagi. Proprioceptory przekazuję informację o tym czy poruszamy się czy stoimy i gdzie znajdujemy się w przestrzeni Bez prawidłowego odbierania i przetwarzania bodźców dotykowych i równoważnych, odczucia płynące z wewnątrz ciała, czyli czucie jego pozycji, też będzie zaburzone. Na prawidłowe lub nieprawidłowe odczucia proprioceptywne, wpływa, między innymi, poziom napięcia mięśniowego. Odczucia z ciała są zaburzone, jeśli napięcie mięśniowe jest zbyt małe lub zbyt duże. Terapia w tym układzie opiera się na ćwiczeniach związanych z oklepywaniem, przepychaniem, zabawy związane ze zwisaniem, podskokami, zeskokami. Wszystkie te czynności muszą odbywać się pod czułym okiem terapeuty aby dziecko nie zrobiło sobie krzywdy.4
Układ dotykowy pomaga różnicować to, czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, koncentrację uwagi i funkcje ruchowe. Odbieranie wrażeń dotykowych odbywa się za pomocą czucia powierzchniowego i różnicującego. Nieprawidłowości w zakresie odbierania i przetwarzania bodźców dotykowych to nadwrażliwość lub obronność dotykowa. Terapię należy rozpocząć od razu po zauważeniu problemu w tej strefie. Wykorzystuje się na początku wszystkie sytuacje codzienne jak mycie zębów, czesanie, mycie twarzy. Stosuje się wszelkiego rodzaju masaże, dociski, stymulacje różnymi fakturami, nacierania oliwką, sensomotorykę. Dostarczanie wrażeń cieplnych, i konsystencji. Zabawy w wodzie ciepłej i na zmianę z zimną, lokalizowanie bodźca dotykowego, praca z plasteliną itp. zadania regulują odbiór wrażeń dotykowych i odpowiednio je segregują.
Terapia strefy świadomości ciała zwłaszcza u małego dziecka jest podstawą do lepszego jego funkcjonowania w społeczeństwie. Zilustrowanie sobie schematu ciała pochodzi z wewnątrz i zewnątrz ciała, umiejętność kierowania poszczególnymi częściami ciała jest priorytetem terapii w tym zakresie. Nazywanie części ciała opowiadanie do czego nam są potrzebne, jakie mają funkcje. Ćwiczenia zaczynamy od pracy nad ruchami obustronnymi aby dać poczucie i świadomość lewej i prawej strony ciała, następnie zadania z przekraczaniem linii środka. Zaburzenia schematu ciała powiązane są często u małego dziecka z dyspraksją rozwojową czyli zaburzeniami planowanie motorycznego i terapia idzie tutaj torowo. Dyspraksja to trudności z planowaniem i organizacją nie tylko ruchu, ale także myśli, czynności i uczuć. Wpływa na funkcjonowanie w zakresie wielu czynności, uniemożliwia pełne korzystanie z edukacji i dezorganizuje całe życie. Proporcje między trudnościami motorycznymi a innymi są różne u różnych dyspraktyków. Idealna diagnoza obejmuje wszystkie obszary funkcjonowania dziecka. Informacje na jego temat powinny być zbierane ze wszystkich dostępnych źródeł. Jest to konieczne by uniknąć sytuacji, która niestety dość często zdarza się kiedy różni specjaliści stawiają różne diagnozy. Należy pamiętać, że u dzieci dyspraktycznych wiele problemów po prostu współistnieje5. Terapia w tej strefie obejmuje zarówno ćwiczenia poprawiające koordynację wzrokowo- ruchową, napięcie mięśni w obrębie dłoni, rozwijanie sekwencyjności , małej motoryki, ćwiczenia równoważne, naprzemienności ruchów. Kolejnym zmysłem jest zmysł słuchu , jego terapia jest wyjątkowa ponieważ tak naprawdę powinna być prowadzona w otoczeniu pozbawionym dodatkowych bodźców dźwiękowych, ponieważ dziecko musi w prawidłowo odbierać i interpretować dostarczane dźwięki. Jeżeli mamy do czynienia z nadwrażliwością dźwiękową należy ostrożnie wprowadzać pojedyncze dźwięki delikatne jak dźwięk deszczu czy śpiewu ptaków i sukcesywnie dostarczać coraz mocniejszych. Powinny być one wprowadzane z dużym wyczuciem i baczną obserwacją dziecka aby nie wywołać negatywnych reakcji. Przy podwrażliwości słuchowej gdzie potrzeba dostarczania sobie silnych bodźców dźwiękowych zaczynamy od segregowania, porządkowania tych dźwięków. Trening słuchowy powinien być wykonywany codziennie nawet kilka razy w ciągu dnia, trwający kilka minut. Terapia strefy wzrokowej musi uwzględniać elementy takie jak, rozróżnianie światła od ciemności, właściwą ocena kierunku dostarczanych wrażeń świetlnych, rozpoznawanie barw i kształtów, umiejętność oceniania jaka jest odległość od przedmiotu. Jeśli na którymś z tycg obszarów jest zaburzenie należy ukierunkować na nie ćwiczenia. Wzrok jest bardzo ważnych zmysłem w poznawaniu, osiąganiu samodzielności dziecka. Terapia obejmuje takie czynności jak, śledzenie przedmiotów, skupianie wzroku na elementach, dostarczanie różnych natężeń wrażeń świetlnych. Ćwiczenia wzmacniające widzenie obuoczne. Treningi i ćwiczenia muszą byś sukcesywnie powtarzane w domu z rodzicami. W procesie terapii należy pamiętać że ma ona wpływ na układ nerwowy, zaleca się unikanie lub ograniczanie pulsujących świateł, zbyt jaskrawych. Zawsze mieć informacje o ewentualnych incydentach padaczkowych.
Terapia ukierunkowana na zmysł powonienia, jest ogólno przyjętą aromaterapią, którą w procesie integracji sensorycznej stosuje się w zależności od zaburzeń podreaktywności lub nadreaktytwności. Stosowanie poszczególnych zapachów z pomocą olejków łączy się z masażem rąk, nóg, pleców. Stosuje się też zapachy używane w sytuacjach codziennych, potraw, kosmetyków. Szczególnie jest ona stosowana u dzieci z autyzmem, które mają duże trudności w segregowaniu i odbieraniu bodźców zapachowych. Ćwiczenia zapachowe są wykonywane nie dłużej niż dwie minuty aby nie wzbudzić dodatkowych zachowań trudnych. Zapachy nie powinny być mieszane i na poszczególnej sesji nie może być ich zbyt wiele. Częstym ćwiczeniem jest rozpoznawanie zapachów bez udziału wzroku, uzyskuje się wówczas lepsze efekty prawidłowej reakcji zwrotnej u dziecka.
Oddziaływanie terapeutyczne na zmysł smaku zwłaszcza w kontekście małego dziecka jest niezmiernie ważne, dostarczanie pokarmów wzmacnia strefę mięśni oralnych, ssanie, gryzienie. Dostarczanie pokarmów jest potrzebne do rozwoju, nie tylko fizycznego i psychicznego, ponieważ mózg też musi być karmiony. Pomaga też w rozwoju mowy dzięki ćwiczeniu mięśni żuchwy i języka. W ćwiczeniach integrujących sensorycznie tą strefę, wykorzystuje, ssanie potraw, dostarczanie nowych smaków w bardzo niewielkich ilościach, podawanych przez kilka kolejnych dni. Masaże regulujące mięśnie twarzy, dobre efekty przynoszą masaże twarzowo- oralne, Moralesa. Stosuje się naukę samodzielnego picia przez słomkę , używania sztućców. Nauce odpowiedniego układania języka, niwelowanie odruchu wymiotnego. Przestrzeganie zasad, również w domu zwiększa szansę osiągnięcia sukcesu terapeutycznego.