Terapia neurotaktylna w pracy z dziećmi z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

Terapia Neurotaktylna w pracy z dziećmi z głęboką niepełnosprawnościa intelektualną

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-, International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) niepełnosprawność intelektualna jest stanem zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, który charakteryzuje się zwłaszcza niedoborem umiejętności ujawniających się w okresie rozwoju i składających się na ogólny poziom inteligencji, tj. zdolności poznawczych, mowy, zdolności ruchowych i społecznych.
Osoby z głęboką niepełnosprawnością intelektualną nie przekraczają stadium inteligencji sensomotorycznej, które u dzieci przypada na pierwsze 2 lata życia. Towarzyszą im różne schorzenia , takie jak: wady wzroku, słuchu, zaburzenia odczuwania bodźców z otoczenia, świadomości ciała, wzmożone lub osłabione napięcie mięśniowe, brak koordynacji wzrokowo – ruchowej i wiele innych.
W okresie od drugiego do czwartego miesiąca życia u dziecka zdrowo rozwijającego się, powstają schematy ruchowe będące kontynuacją cwiczeń odruchowych, odruchy warunkowe.
Dokłądnie w trzecim miesiącu życia dziecka następuje koordynacja między wzrokiem a słuchem. Dziecko intencjonalnie podąża za znanym sobie dźwiękiem, na przykład głosem matki. Pojawiają się schematy sensomotoryczne, czyli wyćwiczone i możliwe do uogólnienia wzorce działania, za pomocą których dzieci oddziaływają na świat i go poznają, tym samym nadając mu znaczenie.
U dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną obserwuje się zachowania stereotypowe, jak przebieranie palcami, postukiwanie klockiem bez zainteresowania się samym klockiem, obracanie przedmiotem, upuszczanie go bez podążania za nim wzrokiem, brak reakcji na nakierowanie uwagi.
Uwaga u osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną jest mimowolna, krótkotrwała i charakteryze się dużą męczliwością. Jest ona także całkowicie zależna od czynników zewnętrznych.
Osoby z głęboką niepełnosprawnościąrzedko komunikują się za pomocą mowy werbalnej.
Radość, zadowolenie lub dyskomfort czy ból komunikują mimiką lub uogólnioną ekspresją całego ciała.
Bardzo zaburzone jest funkcjonowanie społeczne. Osoby z głęboką niepełnosprawnoscią
rozumieją tylko proste, często powtarzające się sytuacje społeczne. Ze względu na ograniczoną samodzielność nie są często w stanie zdobywać doświadczeń społecznych co wpływa na ich funkcjonowanie.
Głębokiej niepełnosprawności intelektualnej towarzyszy prawie zawsze uszkodzenie neurologiczne.
Roczne dziecko z głęboką niepełnosprawnością intelektualną nie chodzi, nie raczkuje, ma przetrwałę odruchy, nie interesuje się otoczeniem ani nie rozumie prostych poleceń.
Terapia Neurotaktylna dziecka z głęboką wieloraką niepełnosprawnością zawsze jest wielkim wyzwaniem dla nauczyciela. Wymaga dużej wiedzy i doświadczenia ale także intuicji i elastyczności.
Z pewnością dużym wyzwaniem dla terapeuty jest praca z dzieckiem wspomaganym wentylacją mechaniczną. Terapeuta musi zsynchronizować dotyk, docisk z pracą respiratora. U tych dzieci należy zachować szczególną ostrożność i jeszcze więcej czasu poświęcić na dostrojenie się do nich. Uważnie obserwując reakcje mimiczne dziecka, napięcie mięśniowe oraz monitory.
Równie trudnym procesem może okazać się masaż brzucha oraz mięśni międzyżebrowych w sytuacji gdy dziecko żywione jest za pomocą sondy PEG. Jeżeli rana est wygojona i nie ma stanu zapalnego ani dolegliwości bólowych można delikatnie masować okolice brzucha, jednak potrzebne jest tu duże wyczucie, wnikliwa obserwacja dziecka i rozmowa z opiekunami lub lekrzem prowadzącym. Ważną rolę pełni tutaj masaż punktów neuromotorycznych twarzy, który może poprawić czucie, zmniejszyć nadwrażliwosć dotykową czyuzyskać kontrolę nad mięśniami twarzy.
Głęboką niepełnosprawność przeważnie rozpoznajemy po tym,że dziecko ma zaburzoną lub znacznie ograniczoną aktywność ruchową. Funkcjonuje na pewnym poziomie aktywnosci motorycznej o charakterze głównie odruchowym, więc odkrywanie własnego ciała czy otoczenia jest mocno ograniczone. Osoby z głęboką wieloraką niepełnosprawnoscią są w dużej mierze, o ile nie całkowicie zależne od otoczenia w każdym zakresie swojego życia. Ważnym więc aspektem terapii jest znalezienie, dostrzeżenie, stworzenie takich sytuacji, w których osoby te mogłyby wykorzystać swoje skromne umiejętnosci do odnalezienia sfery kontaktu, komunikacji, jakiejkolwiek samodzielnej aktywności.
Z osobami w takim stanie nie można postępować według klasycznych metod terapeutycznych. Praktycznie każda wymaga dostosowania do aktualnego stanu psychofizycznego podopiecznego.
Pracując w bliskim kontakcie z osobą głęboko niepełnosprawną należy przyjąć postawę wyczekującą, w której będzie mozliwy jakikolwiek kontakt z uczniem, spróbować dostroić się do niego spowalniając wykonywane ruchy i oddech. Dać mu jasny przekaz ,,jestem tu dla ciebie, z tobą, widzę cię".
Właśnie takie holistyczne spojrzenie na człowieka proponuje Program neurokinezjologicznej terapii taktylnej dr Swietlany Masgutowej.
Neurokinezjologiczna terapia taktylna proponuje techniki masażu i stymulacji skóry, które w założeniu mają uruchamiać naturalne mechanizmy rozwoju i samoregulacji, odnowy utracinych funkcji.
Nadrzędnym celem terapii taktylnej jest wyciszenie, aktywizacja świadomości kinestetycznej, poprawa odbioru wrażeń dotykowych, regulacja napięcia mięśniowego, stymulacja funkcjonowania organów wewnętrznych, aktywizacja czucia głębokiego, uświadomienie połączeń srodka ciała z kończynami oraz aktywizacja układu krążenia. Zmysł dotyku u dzieci z głęboką niepełnosprawnością może być zaburzony. Dostarczane przez nas bodźce dotykowe mogą być odczytane jako nieprzyjemne. Poza tym musimy pamiętać, że jesteśmy dla dziecka osobami postronnymi, obcymi, które wkraczają w granice jego cielesności. Terapeuta powinien być skoncentrowany zarówno na dziecku i komunikatach od niego płynących, jak i na swoich ruchach, które powinny być powolne, w stałym rytmie, dostosowanym do aktualnego stanu dziecka.
Ważną sprawą jest zapewnienie dziecku komfortu fizycznego i psychicznego. W pomieszczeniu powinno być minimum 23 stopnie, dobrze aby panowała cisza oraz aby nie przebywały w nim osoby postronne mogące negatywnie wpływać na odbiór bodźców przez dziecko.
Ze względu na uszkodzenia mózgu u osób z głęboką niepełnosprawnością , odbiór bodźców moze być zakłócony również przez czynniki wewnętrzne - przez nadwrażliwość (hiperfunkcja) lub niewrażliwość (hypofunkcja).
Niewrażliwosć wiąże się z ze słabą reakcją na różnej jakości bodźće, w tym ból. Dzieci z hypofunkcją potrzebują silniejszych bodźców, dlatego w granicach bezpieczeństwa należy ich dostarczać, stopniowo obniżając siłę bodźców.
Nadwrażliwosć natomiast objawia się wycowaniem z kontaktu lub grymasem niezadowolenia czy uogólnioną ekspresją całego ciała. W takim przypadku należy stopniowo z dnia na dzień, z miesiąca na miesiąc wprowadzać bodziec, który dziecko jest w stanie zaakceptować.
Zarówno nadwraliwość jak i niewrażliwość mogą występować u dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością. Tak jak wzmożone czy obniżone napięcie mięśniowe.
Wzmożone napięcie mięśniowe powoduje utratę zdolności wykonywania ruchów dowolnych, występują też odruchy ochrony ścięgien, zaburzenia mowy, wzroku, padaczka, brak świadomości własnego ciała. Dzięci te potrzebują stymulacji receptorów czucia głębokiego oraz receptorów temperatury. Dotyk powinien być mocniejszy i bardziej stanowczy, przy załozeniu, że do dziecka napływają prawidłowe informacje o bólu.
Układając dziecko w pozycji na plecach musimy zadbać przede wszystkim o spozycjonowanie go we wzorcu jak najbardziej zbliżonym do prawidłowego. W związku ze wzmożonym lub obniżonym napięciem mięśniowym u osób z głęboką wieloraką niepełnosprawnoscią pojawiają się przykurcze, zniekształcenia, brak ruchomosci w stawach.
Możemy wyróżnić dwa rodzaje hipertonii. Pierwszym z nich jest spastyczność, w przypadku której największy opór wyczuwamy na początku zajęć, później – wraz z powtarzaniem ruchu- opór stopniowo słabnie.
Drugą postacią wzmożonego napięcia mięśniowego jest sztywność. W tym przypadku wyczuwany opór ma stałe natężenie.
W obu przypadkach podstawową sprawą jest zapewnienie poczucia komfortu i bezpieczeństwa.
Miednicę staramy się ustawić symetrycznie, głowe w miarę możliwości również, kolana nieco wyżej.
Dłonie terapeuty powinny poruszać się symetrycznie, a odczucie powinno być przyjemne i komfortowe dla dziecka.
Dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnoscia mają mocno zaburzony obraz własnego ciała, a dzięki terapii taktylnej wzmacniają orientację w schemacie ciała, jego granicach, środku, rozmiarze.
Dzięki regularnemu masażowi być może będzie mogło za pośrednictwem własnego ciała nawiązać kontakt z samym sobą, czyli ze źródłem wrażeń sensorycznych. W takim przypadku ciało terapeuty staje się rodzajem narzędzia, dzięki któremu można uzyskać najlepsze rezultaty. Dlatego ważne jest wyciszenie własnych negatywnych emocji przed rozpoczęciem pracy z dzieckiem.
U dzieci z głęboką niepełnosprawnością zaburzony jest cały proces rozwoju wrodzonych odruchów. W zależności od lokalizacji uszkodzeń mózgu wykształca się taki czy inny patologiczny stereotyp ruchowy. Mogą pojawić się hiperkinezy, czyli ruchy mimowolne oraz ataksja, czyli zaburzenia koordynacji w rękach z hipotonią mięśni tułowia i kończyn.
Praca technikami neurokinezjologicznej terapii taktylnej u tych dzieci skierowana jest przede wszystkim na zaburzenia i dezintegracje sensoryczne oraz specyficzne, indywidualne właściwości rozwoju dziecka z głęboką niepełnosprawnością.
Przy tak dużej niedojrzałości i dezintegracji odruchów terapia powinna być skierowana na specjalne techniki stymulacji odpowiednich stref i punktów odruchów. Pobudzanie określonych stref sensorycznych powinno wywołać odpowiednią, nawet minimalną motoryczną reakcję, zwaną odruchem. W przypadku nieprawidłowości rozwojowych dzieci z głębokoą niepełnosprawnością intelektualną, prawidłowa stymulacja odruchów daje możliwość korygowania ich i integrowania.
Systematyczne stosowanie techniki terapii neurotaktylnej daje dobre, czasem widoczne gołym okiem efekty w zakresie normalizacji percepcji dotykowej, regulacji napięcia mięśniowego oraz świadomości kinestetycznej własnego "ja". Dla dziecka z głęboką wieloraką niepełnosprawnością dostarczanie kontrolowanej liczby bodźców dotykowych( głaskanie, rozcieranie, rozciąganie, uciskanie, wibracja) wywołuje spontaniczne reakcje, które  mogą poszerzać zakres jego doświadczeń. Dzieci zyskują nowe informacje na temat własnej osoby i być moze wejdą ą w kolejne interakcje ze światem zewnętrznym na miare ich możliwości.

Pużyński S., Wciórka J. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Vesalius, Kraków 2000: 189
Obuchowska I. Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2008: 224−226.
Piszczek, M. Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka. Wybrane zagadnienia. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2011: 46−66
Piszczek M. Rozwój poznawczy we wczesnym dzieciństwie i funkcjonowanie osób głęboko upośledzonych umysłowo, cz. 1. Rewalidacja 2004; 2: 41–62.
Piszczek M. Dziecko, którego rozwój emocjonalno-poznawczy nie przekracza pierwszego roku życia. Diagnoza, zasady terapii i ocena efektów zajęć. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006.
Dobrzańska A., Ryżko J. Pediatria. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2004.
Masgutowa S.Kowal J. Mazur G. Masgutow D. Neurokinezjologiczna terapia taktylna dr Swietlany Masgutowej, Metoda pracy z dziećmi i dorosłymi z wyzwaniami w psychoruchowym rozwoju, 2003
Frohlich A. Stymulacja bazalna, Poznań 2013.
Kielin J.Rozwój daje radość, Sopot 2014