Przykładowe techniki plastyczne w pracy z małym dzieckiem i ich wartości kształcące

Techniki plastyczne, czyli całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną, oraz wiedza o nich decyduje o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi w wieku przedszkolnym i ich dobrych rezultatach. Każda technika plastyczna posiada specyficzne właściwości i wymaga od dziecka odpowiednich umiejętności i sprawności oraz określonego sposobu postępowania zarówno nauczyciela jak i dziecka.
W literaturze możemy znaleźć wiele różnych klasyfikacji technik plastycznych.

Przedstawiam jedną z nich:
• techniki rysunkowe
• techniki malarskie
• techniki graficzne
• techniki rzeźbiarsko-modelarskie
• techniki papierowe płaskie i przestrzenne
• techniki mieszane

Poniżej przedstawię wybrane techniki plastyczne używane w pracy z dziećmi w grupach przedszkolnych.

1. Techniki rysunkowe

Rysunek jest pierwszą aktywnością plastyczną dziecka. W trakcie rysowania dziecko uczy się płynności ruchów, ćwiczy mięśnie dłoni i palców. Wykonuje ruchy zamaszyste, następnie stopniowo przechodzi do bardziej precyzyjnych, drobnych o zmiennym kierunku.
Techniki rysunkowe dzielimy na monochromatyczne i barwne.
Do technik rysunkowych monochromatycznych zaliczamy rysowanie ołówkiem, sepią oraz węglem. Nie wymagają one szczególnego przygotowania i podłoża. W ostatnim czasie dużym zainteresowaniem cieszy się rysowanie cienkopisami, markerami, pisakami. Są łatwo dostępne i proste w użyciu.
Rysunek wykonywany ołówkiem jest rysunkiem konturowym. Dziecko stosuje ruchy o różnym stopniu natężenia, rysuje kreski długie, które stopniowo się zmniejszają i stają się bardziej precyzyjne. Papier do rysowania nie powinien być zbyt cienki, ponieważ dzieci mocno naciskają na narzędzie, rysują mocno, dość intensywnie.
Rysowanie węglem jest bardzo przyjemne, proste i szybkie. Do techniki tej najbardziej odpowiednie są kartki o chropowatej powierzchni. Należy pamiętać, ze rysunek wykonany węglem jest nietrwały, łatwo się ściera. Z tego też powodu dzieci często zniechęcają się do tej techniki. Warto zadbać o preparaty do utrwalania prac.
Do wykonania barwnych rysunków najczęściej używamy kredek woskowych lub ołówkowych, pasteli suchych lub mokrych, pisaków o różnej grubości.
Kredki ołówkowe są najbardziej popularnym narzędziem rysunkowym. Obecnie na rynku mamy do dyspozycji różnego rodzaju kredki. W pracy z małymi dziećmi najlepiej sprawdzają się kredki grubsze, dzięki którym malec może łatwo zapełniać większe płaszczyzny. Do rysowania wybieramy kartki białe o gładkiej powierzchni. Rysowanie kredkami ołówkowymi jest bardzo wskazane dla dzieci w drugiej fazie wieku przedszkolnego, kiedy przygotowuje się do nauki pisania. Dziecko rysując zdobywa sprawność manualną, uczy się prawidłowo trzymać kredkę i precyzyjnie się nią posługiwać.
Rysowanie kredką woskową jest techniką łatwą i atrakcyjna dla dziecka w wieku przedszkolnym. Rysunek może mieć charakter linearny lub malarski. Rysunek o charakterze linearnym dziecko wykonuje kredką w takim kolorze, aby linie kontrastowały z tłem rysunku. Dziecko może rysować cienkie lub grube linie, w zależności od tego w jaki sposób posługuje się kredką. Rysunek o charakterze malarskim dziecko osiąga tworząc plamy barwne bądź przez przesuwanie kredki całą jej długością po powierzchni arkusza.
Suche pastele i kolorowa kreda to materiały podobne do węgla drzewnego. Do pracy wybieramy podkłady matowe, ciekawy efekt można uzyskać sięgając po szary papier i kolorowe kartki. Warto również wspomnieć o rysowaniu kredą na chodniku, boisku, placu zabaw. To świetna zabawa, której atutem jest nie ograniczona powierzchnia do rysowania.
Rysowanie tłustymi pastelami jest dla dziecka bardzo atrakcyjne, głównie ze względu na bogaty zestaw kolorów. Pastelami rysuje się dosyć lekko, łatwo można wypełnić większe płaszczyzny, a wygląd końcowy jest ciekawy i efektowny. Warto użyć kartki innej niż biała, wówczas otrzymujemy tło, a kolory pasteli staja się bardziej wyraziste.
Techniki rysunkowe uczą dziecko rozróżniać kolory, rozwijają zamiłowania rysunkowe, przygotowują do nauki pisania.

2. Techniki malarskie

Podczas malowania farbami dziecko uczy się wykonywać obszerne, swobodne i płynne ruchy ręką. Napięcie mięśniowe rozkłada się zupełnie w inny sposób niż podczas rysowania, jest ono zdecydowanie słabsze. Techniki malarskie stosowane w przedszkolu bazują głównie na farbach wodorozcieńczalnych. Najczęściej używane są farby kryjące ( plakatówka, klejówka, tempera, farba akrylowa). Malowanie farbami kryjącymi ma wiele plusów. Farby te szybko zasychają, kolory plam nie mieszają się ze sobą , można nakładać kolor na kolor, zachowują czystość i intensywność barw ( przy zachowaniu odp. zasad malowania). W przypadku technik malarskich stosujemy bardzo różne narzędzia np.: pędzle różnej grubości, szpachle, wałki, gąbki, szczoteczki itp.
Zaczynając przygodę z malowaniem warto zacząć od malowania palcami i całą dłonią. Jest to świetna zabawa, dziecko ma możliwość bezpośredniego kontaktu z tworzywem oraz manipulacji wszystkimi mięśniami palców i dłoni. Malowanie farbami plakatowymi lub temperowymi to najczęściej stosowana technika w pracy z dziećmi. W pierwszej fazie wieku przedszkolnego dziecko maluje na dużym arkuszu, farbami przygotowanymi przez nauczycielkę. Następnie, znając już kolory, uczy się uzyskiwać różne ich odcienie. Aby mogło samo mieszać farby i dobierać kolory, potrzebna jest paleta. W trakcie malowania należy zadbać o odpowiednią konsystencję farby. Farba zbyt gęsta nie pozwala na swobodne posługiwanie się pędzlem.
W technikach malarskich należy zwracać uwagę na różnego rodzaju podobrazia. Ich różnicowanie stwarza możliwość eksperymentowania i daje bardzo ciekawe efekty artystyczne. Wśród stosowanych podkładów warto wymienić: deskę, kamień, szkło, podkład z grubego płótna. W przedszkolu stosuje się również malowanie na podkładzie z folii, podkładzie z gazety, fakturowej tapecie, podkładzie z kaszy, z kleju. Techniki malarskie pełnią ważną rolę w kształtowaniu umiejętności plastycznych dziecka, rozwijają jego naturalne zdolności odczuwania świata, barw, form i przestrzeni.

3. Techniki graficzne

W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym należy wybierać techniki, które tylko częściowo podobne są do tradycyjnej grafiki. Nie są one, aż tak wymagające. Największą zaletą ich stosowania jest możliwość eksperymentowania i stosowania ciekawych rozwiązań i materiałów. W pracy z dziećmi sprawdzają się takie techniki jak: stemplowanie, frottage, drukowanie ze styropianowej matrycy.
Jednym z najprostszych rozwiązań jest stemplowanie. Stemplować można gotowymi stempelkami lub przygotowanymi do tego celu przedmiotami, narzędziami. Stempelki moczymy w farbie, ścieramy jej nadmiar i odciskamy na kartce.
Frotaż to technika polegająca na odbijaniu przedmiotów o wyraźnej fakturze na powierzchni papieru. Do wykonania prac techniką frotażu potrzebujemy cienkich kartek, ołówek lub kredki oraz przedmioty, płaszczyzny o wyraźnych fakturach. Wybrane przedmioty nakrywamy kartka i pocieramy ją kredką.
Drukowanie ze styropianowej matrycy nie wymaga specjalnego przygotowania. Odbijać będą elementy znajdujące się wyżej na matrycy. Do wykonania pracy potrzebujmy kawałków twardego styropianu. W styropianowej powierzchni, przy pomocy ołówka wygniatamy wzór a następnie gąbką nakładamy farbę ( farba drukarska, lub artystyczna farba olejna). Na tak przygotowaną matrycę kładziemy kartkę, dociskamy i pocieramy delikatnie farbami. Odbitki, pozostawiamy do wyschnięcia.
Trudniejszymi, ale bardzo efektownymi technikami graficznymi są monotypia oraz kalkograf. Ze względu na stopień trudności stosowane są raczej z dziećmi nieco starszymi.
Techniki graficzne rozwijają zmysł konstrukcyjny, pobudzają do twórczej ekspresji, kształtują wyobraźnię i pomysłowość.

4. Techniki rzeźbiarsko-modelarskie

W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym często stosujemy techniki modelarskie. Mają one duży wpływ na rozwój sprawności manualnej. Dzięki określonym właściwościom danego materiału, dziecko ma możliwość ugniatania, ściskania, rwania czy rozcierania. W trakcie zabawy z materiałem plastycznym zaangażowane są wszystkie mięśnie śródręcza , usprawniana jest cała dłoń i palce. Najczęściej wykorzystywanymi materiałami w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym są: plastelina, glina, masy solna i papierowa.
Przed przystąpieniem do lepienia z plasteliny należy nieco wyrobić plastelinę i ogrzać ją w dłoniach tak, aby stała się elastyczna. Dzieci bardzo chętnie wykonują proste formy przestrzenne z plasteliny. Obecnie plastelina ma wiele zastosowań podczas wykonywania prac plastycznych. Często stosowane są tzw. formy naklejane oraz formy rozcierane. Zaletą plasteliny jest jej intensywny kolor.
Ciasto solne dobrze wyrobione i elastyczne świetnie sprawdza się w pracy z dziećmi. Sekretem dobrego ciasta solnego są odpowiednio dobrane składniki: mąka pszenna, sól, olej, woda, klej do tapet. Do ciasta możemy dodać barwniki, wówczas uzyskamy kolorowe ciasto solne, możemy też wyschnięte ciasto malować dowolnymi farbami kryjącymi.
Kolejnym materiałem modelarskim jest glina samoutwardzalna, można ją kupić w sklepach z artykułami plastycznymi. Może mieć kolor: kremowy, biały, beżowy czerwony, Materiał ten, świetnie poddaje się modelowaniu i nie wymaga wypiekania.
Masa papierowa jest tworzywem mniej atrakcyjnym od gliny i mas plastycznych. Formy przestrzenne ulepione z masy papierowej po wysuszeniu deformują się i kurczą. Masa papierowa jet wykorzystywana często do oklejania szklanych lub plastikowych pojemników. Przygotowaną prace można malować farbami, a po wyschnięciu pomalować lakierem bezbarwnym. Masę papierowa można przygotować samodzielnie lub kupić gotową w sklepach dla plastyków. Do przygotowania masy papierowej potrzebne są szare gazety, mąka i woda.
Lepienie i formowanie w wybranych tworzywach plastycznych aktywizuje proces myślenia dziecka, pobudza jego inwencję twórcza i fantazję oraz ujawnia jego instynktowne wyczucie formy i tworzywa. Rozwija również cierpliwość i wytrwałość w pracy, oraz zmysł konstrukcyjny.

5. Techniki papierowe płaskie i przestrzenne

Do technik papierowych zaliczamy wszelkie techniki, w których podstawowym materiałem jest papier. Wyróżniamy dwa sposoby wykorzystania materiałów papierowych : tworzenie w technice płaskiej i tworzenie form przestrzennych. Techniki papierowe wymagają dosyć dużej precyzji oraz zręczności mięśni palców i nadgarstka. Wycinanie i wydzieranie stwarza warunki do motorycznego usprawniania rąk, mięśni palców i współpracy między poszczególnymi palcami.
Technika wycinankowa wymaga od dziecka umiejętności posługiwania się nożyczkami i wycinania elementów z papieru kolorowego bez uprzedniego ich narysowania oraz naklejania gotowych elementów na kartkę. Dziecko w wieku przedszkolnym tworzy zwykle wycinanki sztywne, kanciaste lub nadmiernie zaokrąglone, o mało urozmaiconym kształcie. Techniki wycinankowe dają swobodę w wyborze materiałów. W technikach płaskich korzystamy z gotowych materiałów np. papier kolorowy, gładka bibuła, lub samodzielnie przygotowanych np. pomalowane farbami arkusze, gazety, folie. Do wycinania i wydzierania wykorzystujemy również resztki tapet, papierów i opakowań dekoracyjnych.
Wydzieranka jest dość trudną i czasochłonną czynnością. W zależności od sprawności manualnej w obrębie dłoni, dzieci wydzierają większe lub mniejsze elementy. Kolorowy papier lub gazeta to najczęściej stosowany materiał w tej technice.
Techniki papierowe płaskie rozwijają uzdolnienia dekoracyjne dziecka.
Techniki papierowe przestrzenne to formy przestrzenne lub półprzestrzenne wykonane z papieru poprzez wycinanie, składanie, klejenie. Do prac wykorzystujemy różnego rodzaju papiery, kartony, pudełka. Ta forma pracy ma głównie zastosowanie w pracy z dziećmi sześcioletnimi. Wymaga ona pewnej precyzji wykonania, skupienia uwagi i dosyć dobrej umiejętności posługiwania się nożyczkami. Te zajęcia pobudzają inwencję twórczą dziecka, zachęcają do majsterkowania i tworzenia nowych form przestrzennych, umożliwiają dziecku tworzenie pomysłowych kompozycji.

6. Techniki mieszane

Techniki mieszane są codziennością w pracy z dziećmi. Zastosowanie nietypowych materiałów i ich połączenia dają ciekawe i efektowne rezultaty.
Tego typu zajęcia rozwijają umiejętność twórczego myślenia i działania, doskonalą umiejętności warsztatowe, pozwalają kształtować osobowość.
Wykorzystanie różnorodnych materiałów i ciekawe połączenie ich ze sobą w dużej mierze zależy od kreatywnego podejścia nauczyciela wychowania przedszkolnego.

Bibliografia:
1. J.Cybulska – Piskorek Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym WSIP, Warszawa 1976.
2. K. Łapot-Dzierwa, Techniki plastyczne w pracy z dziećmi, Kraków 2018.