Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy dziecka przedszkolnego

ĆWICZENIA WSPOMAGAJĄCE ROZWÓJ MOWY DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO

WSTĘP

Mowa jest niezmiernie istotną formą aktywności każdego człowieka. Ma ona wpływ na relacje z innymi ludźmi, kształtowanie osobowości, rozwój intelektualny. Prawidłowa mowa sprzyja śmiałości, podnoszeniu wiary we własne siły, ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych, porozumiewanie się z drugim człowiekiem, wyrażanie opinii i emocji. Jest ściśle związana z procesem myślenia, pozwala na zdobywanie informacji, a poprzez to pogłębianie swojej wiedzy. Dlatego tak ważne jest, by rozwój mowy przebiegał właściwie. Nie dzieje się to jednak ot tak sobie. Bardzo ważne jest organizowanie dziecku sytuacji wychowawczych sprzyjających rozwojowi mowy oraz kształtowaniu poprawnej wymowy (artykulacji).

Wady wymowy, jakie najczęściej można zaobserwować u dzieci w wieku przedszkolnym:
• seplenienie (sygmatyzm) - nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych jednego, dwóch lub trzech szeregów [s, z, c, dz; ś, ź, ć, dź; sz, ż, cz, dż]. Najczęściej spotyka się:
o seplenienie międzyzębowe
o seplenienie boczne
• reranie (rotacyzm) - nieprawidłowa realizacja głoski [r]. Najczęściej spotyka się:
o reranie języczkowe - [r] wymawiane jest poprzez drgania języczka kończącego podniebienie miękkie; język nie bierze udziału w artykulacji
o reranie boczne - boczna artykulacja głoski [r]
o reranie podniebienne - [r] wymawiana jest poprzez wibrację podniebienia miękkiego
o reranie gardłowe - tzw. r francuskie: [r] wymawiane gardłowo z wibracją języczka i podniebienia miękkiego
o reranie międzyzębowe - drga czubek języka wsuniętego między zęby
• gammacyzm i kappacyzm - nieprawidłowa realizacja głosek tylnojęzykowych [g,k]. [g] i [k].
• mowa bezdźwięczna - głoski dźwięczne w obrębie par opozycyjnych są realizowane w postaci swoich bezdźwięcznych odpowiedników, czyli bez udziału wiązadeł głosowych; mogą być również mylone oba szeregi.
Rzadko spotykane są wady związane z nieprawidłowa artykulacją głoski [l] - lambdacyzm oraz [b] - betacyzm.

I. ZAŁOŻENIA ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY:
Program ćwiczeń przeznaczony jest dla dzieci w wieku przedszkolnym ( od trzech do sześciu lat).
Miejsce realizacji programu – Przedszkole Miejskie nr 29 w Sosnowcu
Zajęcia prowadzone będą indywidualnie z każdym dzieckiem lub poprzez terapię grupową

II. CEL I GŁÓWNE ZADANIA ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY:
• Komunikowanie się z otoczeniem w sposób werbalny lub pozawerbalny.
• Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej, gramatycznej.
• Stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy.
• Doskonalenie wymowy już ukształtowanej.
• Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń.
• Usprawnianie techniki czytania i pisania.
• Wdrażanie dzieci do obcowania z literaturą i sztuką oraz twórczej aktywności słownej.

III. REALIZACJA ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY:
1. Diagnoza – stanowi określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienie zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmu.
Cele diagnozy:
- ustalenie nieprawidłowo realizowanych głosek oraz sposobu ich wymowy;
- ustalenie przyczyn wadliwej artykulacji;
- określenie wpływu wady na przebieg procesu porozumiewania;
- przewidywanie skutków zaburzenia;
- ustalenie pierwotnych i wtórnych objawów wady wymowy( tj. rodzaju wady i jej wpływu na ogólne funkcjonowanie dziecka)
Postępowanie diagnostyczne obejmuje:
1. Badanie wstępne
- wywiad
- obserwacja (dotyczy ogólnych reakcji i zachowań badanego, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań werbalnych
- orientacyjne badanie mowy ( przeprowadzane w trakcie rozmowy, zwracając szczególną uwagę na zachowania werbalne i niewerbalne oraz na stosunek tych zachowań względem siebie: które z nich przeważają. Istotne jest również wstępne rozeznanie poziomu rozumienia mowy. Ponadto ocenia się czy dziecko mówi dużo i chętnie, i jaki jest jego stosunek emocjonalny do mówienia.
2. Badania uzupełniające
- badanie stanu i sprawności aparatu artykulacyjnego
- badanie funkcji połykowej
- badanie funkcji oddechowej
- orientacyjne badanie słuchu
- badanie słuchu fonematycznego
- badanie pamięci słuchowej
- badanie płynności i prozodii mowy (rytm, melodia, akcent)
3. Badanie podstawowe – badanie artykulacji
Narzędzia badawcze: kwestionariusz obrazkowy i karta mowy Zioło i Billewicz

2. Terapia - obejmuje swoim zasięgiem całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).
A) Etap wstępny – wybór właściwej metody i ustalenie ogólnych zasad postępowania.
B) Etap przygotowawczy – zespół czynności przygotowujących do właściwej pracy:

• ćwiczenia oddechowe: wyrabianie oddechu dla mowy, ćw. oddechu przeponowego, wydłużanie fazy wydechowej, ćw. ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi,
• ćwiczenia głosowe: wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na maskę, ćw. umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów,
• ćwiczenia słuchowe: usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćw. poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i źle wypowiedzianych,
• ćwiczenia artykulacyjne: usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji w logatomach, wyrazach, zdaniach, nauka wierszy, piosenek nasileniem głoski ćwiczonej,
• ćwiczenia leksykalne: rozwijanie mowy poprzez opowiadanie historyjek obrazkowych, opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu, udzielanie odpowiedzi na pytania, ćw. w czytaniu i pisaniu w grupie sześciolatków.

C) Etap właściwej pracy:
• wywołanie głoski w izolacji,
• utrwalenie głoski korygowanej na materiale językowym w logotomach, wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos), zdaniach,
• ćw. utrwalające wywołaną głoskę w wierszykach, piosenkach, wyliczankach, powiedziankach,
• automatyzacja popr. wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,

D) Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy, służące rozwojowi i doskonaleniu różnych sfer np.:
• emocjonalna: pozytywne wsparcie, chwalenie nagradzanie,
• motywacyjna: zachęcanie do wykonywania zadań, tworzenie atmosfery sukcesu,
• behawioralna: chwytanie, podnoszenie, ściskanie, uderzanie, trzymanie, wyciąganie, rzucanie itp.,
• intelektualna
• kształtowanie twórczej aktywności słownej dziecka poprzez tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek,
• wyrabianie u dzieci umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną, wskazywanie różnic pomiędzy gwarą a językiem literackim.

E) Współpraca z rodzicami, pokaz ćwiczeń, informowanie o postępach.

IV. PRZEWIDYWANE EFEKTY:
• wykształcenie postawy komunikacyjnej,
• usprawnienie motoryki i koordynacji narządów artykulacyjnych,
• utrwalenie poprawnego wzorca artykulacyjnego,
• usprawnienie funkcji mających wpływ na rozwój mowy (pamięci, koncentracji, percepcji
słuchowej, wzrokowej, ruchowej i myślenia),
• rozwijanie zasobu słownictwa i umiejętności budowania wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym

V. EWALUACJA PROGRAMU ĆWICZEŃ WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY :
Ewaluacja programu dokonywana będzie systematycznie na podstawie obserwacji dziecka i
jego aktywności w trakcie prowadzenia zajęć oraz po zakończeniu terapii. Posłużą do tego
specjalnie skonstruowane narzędzia ewaluacyjne.
Załączniki:
- karty mowy dzieci;
- indywidualne programy dla każdego dziecka.

Opracowała: mgr Marta Stanek