Rola dramy w życiu dziecka w wieku przedszkolnym

Rola dramy w życiu dziecka w wieku przedszkolnym
Odgrywanie ról jest kluczem do świata dorosłych i stało się integralną częścią rozwoju dziecka. Poprzez odtwarzanie codziennych sytuacji, umiejętności społeczne i szkolone są pogłębiane.
W wieku przedszkolnym wszystkie procesy poznawcze bogato się rozwijają. Szczególnie zaś wyobraźnia, dzięki której rozwija się twórczość dziecięca. Umiejętne kierowanie przez nauczyciela procesami poznawczymi pozwala na harmonijny rozwój dziecka, odpowiedni do jego możliwości wiekowych.
Dziecko w wieku przedszkolnym jest nie tylko dobrym słuchaczem, lecz również, a może przede wszystkim dobrym aktorem. Dziecko w tym wieku odgrywa różne role zaczerpnięte z rzeczywistości, bądź z bajek. W toku działania dziecko uczy się bądź to na rzeczywistych przedmiotach, bądź na ich symbolicznych zamiennikach, którym odpowiadają ich wyobrażenia. Poprzez zabawy dramowe świat dziecka poszerzany jest o to, co możliwe jest do wyobrażenia. Wypowiem się w tym miejscu słowami słynnego austryjackiego filozofa R. Steinera: ,,Nie to, co jest pobudza do twórczości, lecz to, co może być; nie rzeczywiste, ale możliwe”. Twórczość jest zatem podstawowym atrybutem tkwiącym w każdej naturze ludzkiej. Zgodnie z teorią Maslowa najważniejszą potrzebą każdego człowieka jest potrzeba samorealizacji. Pojawia się ona dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu tj. potrzeb fizjologicznych, potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości i szacunku. Zdaniem Maslowa jednym z najlepszych sposobów samorealizacji dziecka jest twórczość, zaś zadaniem nauczyciela jest stwarzanie sytuacji wyzwalających działania twórcze.
Do zabaw twórczych zaliczamy przede wszystkim zabawy w role, w których dziecko jest pomysłodawcą i realizatorem. Dziecko będąc w roli ma poczucie sprawstwa, może zmieniać rolę lub interpretować ją na własny sposób. Z drugiej jednak strony musi uwzględnić w zabawie potrzeby innych uczestników, o ile chce mieć partnerów. Widzimy zatem, iż zabawy w role pomagają dziecku odnaleźć się w grupie oraz współdziałać w niej. Dziecko uczy się zachowań koniecznych do tego, by w swobodny, a przy tym właściwy sposób funkcjonować w społeczeństwie. W zabawach w role dziecko nabywa potrzebne mu umiejętności społeczne tj. współpraca, tolerancja, cierpliwość. Wyrabia również w sobie pożądane cechy osobowości tj. szacunek dla drugiego człowieka, poszanowanie cudzej własności.
Drama jest metodą pracy, która nie wymaga żadnych dodatkowych środków, wszystko co do niej potrzebne znajduje się w dziecku. Drama wykorzystuje naturalne predyspozycje dziecka do wchodzenia w role, jednocześnie je ukierunkowując. Wpływa na rozwój dziecka, uczy myśleć i samodzielnie działać, a także kształci wyobraźnię dziecięcą. Doświadczenia, które dziecko zdobywa w trakcie zabaw dramowych, stają się jego własnymi doświadczeniami i sprzyjają zdobywaniu wiedzy oraz rozwijaniu możliwości dziecka.
W dobie dzisiejszych technologii i szybkiego tempa zmieniającego się nieustannie świata, nie wystarczy wyposażyć dziecko w odpowiednie wiadomości. Przekaz słowny jest ważny, ale niezwykle przydatną i bezcenną formą zdobywania wiedzy o otaczającym świecie i panujących w nim zasadach, wiedzy o samym sobie i własnych możliwościach, zdobywania odwagi w działaniu jest zapewnienie dziecku możliwości budowania tej wiedzy na podstawie działań oraz doświadczeń. Drama odgrywa tu bezcenna rolę. Kształtuje ona bowiem myślenie dziecka, wyzwala w nim ekspresje i spontaniczność, pozwala otworzyć się dziecku zamkniętemu w sobie. Maluch zdobywa pewność siebie i rośnie jego samoocena, budując w nim poczucie własnej wartości. Dzięki dramie dziecko rozwija własną kreatywność, ćwiczy wyobraźnię. W efekcie tej aktywności dziecko zdobywa wiedzę.
Drama bezpośrednio się kojarzy z dramatem i teatrem. Kojarzy się przede wszystkim z przedstawieniem scenicznym. I chociaż głównym sposobem pracy w dramie jest ,,bycie w roli”, to nie chodzi tu jednak o sensu stricto rolę teatralną. W teatrze mamy bowiem do czynienia z podziałem na widzów i aktorów. Artyści zawodowi długo przygotowują się do roli, aby wzbudzić uczucia i refleksje w widzach. W dramie zadaniem ucznia nie jest granie dla innych, ale wczucie się w jakąś postać albo osobiste przeżycie określonej sytuacji. Ponadto aktor otrzymuje gotowy scenariusz, zaś w dramie określona jest tylko sytuacja wyjściowa, nakreślony zostaje problem do rozwiązania. Dzieciom pozostawia się sporo miejsca na improwizację. Ważny w dramie jest również fakt, iż dzieci, wchodząc w rolę, koncentrują się na samej sytuacji, a nie na wyrazie zewnętrznym. Aktor posługuje się różnymi środkami wyrazu takimi, jak gest, modulacja głosu, kostium itp. Dziecko natomiast zachowuje się naturalnie tak, aby dana ,,rola” nie stała się przejaskrawiona. W dramie najważniejsze są przeżycia dzieci, a nie forma wypowiedzi. Uczestnicy dramy nie muszą posiadać zdolności aktorskich. Ważne jest zaangażowanie i wczucie się w określoną sytuację, wejście w rolę, czyli być i działać, a nie grać. Zadaniem dziecka jest wyobrażenie sobie, jak by rozwiązał postawiony problem, gdyby był w ,,tej” sytuacji. W dramie każdy odnosi sukces. Nie ma tu, bowiem nieważnych ról, nie jest to teatr, nie chodzi tu o wyreżyserowane popisy aktorskie, więc nie ma tu ról, które mogłyby być źle zagrane.
Przestrzeń, w której drama się odbywa, jest granicą pomiędzy rzeczywistością a fikcją, którą to tworzą dzieci dzięki własnej wizji, inspirowane stawianym przed nimi zadaniem dramowym. Elementem działającym kreatywnie w dramie, który nie podlega ograniczaniu ani ustalaniu przez nauczyciela, jest właśnie moment płynnego przechodzenia ze świata rzeczywistości w świat fikcji. Świat pogranicza jest światem dziecka, tego jednego, niepowtarzalnego dziecka. Poprzez działanie chociażby na jednym z w/w pól powoduje, że drama staje się zabawą tematyczną poprzez obecność w świecie fikcji lub zabawą zadaniową, sytuacją stawianą do rozwiązania w świecie rzeczywistym. Wchodzenie dziecka w świat fikcji odbywa się stopniowo i trwa praktycznie przez całe jego życie. We wczesnym okresie rozwoju służą temu przede wszystkim baśnie i bajki, które fascynują małe dziecko dzięki możliwości przedkładania fikcji nad rzeczywistość. W szczytowym momencie zainteresowania baśnią (wiek między 7 a 9 r. ż.) dziecko posiada już dużo wiadomości dotyczących rzeczywistego świata. Dziecko znajduje się na etapie, kiedy doskonale wie, że wróżki, krasnoludki i potwory nie istnieją, a cały fikcyjny świat, choć fascynuje swą odmiennością i dostarcza dziecku silnych emocjonalnych przeżyć, jest światem zmyślonym, nierealnym.
Dużą rolę w dramie odgrywa również czas. Dziecko odgrywając role znajduje się jednocześnie ,,tu i teraz”, ale i ,,wczoraj” czy w ,,przyszłości”. Ta jednoczesność ,,dziania się” jest znakiem obecności czasu w dramacie. Dla dziecka bowiem nie liczy się kierunek upływu czasu, ma ono moc osadzania swojego działania w dowolnym czasie. Może zmienić ten czas tak, jak proponują inni uczestnicy dramy, oddając w ten sposób władzę nad zmieniającym się czasem bycia w teraźniejszości, przyszłości bądź przeszłości.
Wyróżnia się dwie podstawowe formy dramy. Pierwszą z nich jest drama spontaniczna, która jest stosowana w naturalnie wytworzonej i zaimprowizowanej sytuacji problemowej lub konfliktowej. Kolejną formą dramy jest drama kierowana – planowana. W tej formie dramy ma miejsce sytuacja, w której nauczyciel wcześniej opisuje i omawia problem, a każda rola jest odgrywana według przygotowanego wcześniej planu. Ponadto w dramie stosuje się dużo technik, które chciałabym omówić w kolejnym podrozdziale.
W dobie dzisiejszego spojrzenia na zawód nauczyciela dokonuje się wiele przemian. Zachodzące zmiany dotyczą nie tylko sposobu kształcenia i wychowania, lecz przede wszystkim roli, znaczenia i funkcji nauczyciela. Dokonują się zmiany w nauczycielskiej praktyce wychowawczo-edukacyjnej, polegające na odejściu od starych nawyków nauczycielskich.
Definicja dobrego nauczyciela jest dość uniwersalna. Dobry oznacza bowiem nauczyciela, który pobudza, organizuje i zapewnia właściwe uczenie się uczniów. Sprawia, iż uczniowie angażują się w proces uczenia się, kształtuje pasje uczniów, odchodzi od pamięciowego przyswajania wiedzy, kładąc nacisk na praktyczne działanie i zrozumienie.
Słuchanie i mówienie stanowią integralną część procesu komunikowania się nauczyciela z uczniem. Bez słuchania nie ma bowiem prawidłowej komunikacji. Wymiana myśli i poglądów, dzielenie się przeżyciami tworzą prawidłowe relacje pomiędzy nauczycielem a uczniem. Prawidłowo przebiegający proces edukacyjny nie ma wyznaczonych ról nadawcy i odbiorcy, zaś wymiana informacji jest podstawą komunikacji. Zatem można powiedzieć, że prawidłowa interakcja pedagogiczna to taka, w której obok wiadomości przekazywanych przez nauczyciela równie ważne znaczenie ma to, czego nadawcą jest uczeń.
Tradycyjny sposób przekazywania wiedzy coraz częściej nie wystarcza dziecku, aby mogło ono radzić sobie w dorosłym życiu. Uczeń potrzebuje twórczego nauczyciela, inicjatora działań, które to pozwolą odkrywać prawdę w każdej dziedzinie nauki, a także prawdę o samym sobie. Potrzebuje nauczyciela, który przygotuje go do życia w nieustannie zmieniającym się świecie, przysposobi w wiedzę, system wartości oraz rozwinie twórczą odwagę zmienia świata na lepszy. Do komponentów twórczej postawy nauczyciela obok wiedzy jaką nauczyciel posiada należy zaliczyć cechy indywidualne tj. otwartość, elastyczność myślenia, oryginalność myślenia, nonkonformizm, uzdolnienia np. artystyczne, literackie. Nauczyciel posiadający zdolność twórczego myślenia i działania silnie oddziałuje pedagogicznie na swoich wychowanków. Pobudza ich do podejmowania inicjatyw, pobudza ich rozwój, doświadcza, uczy wartości oraz tworzenia nowych rozwiązań.
Fikcja czy rzeczywistość, ta kreatywność działania wiąże się z dużą odwagą nauczyciela. Drama jest metodą współpracy i partnerstwa nauczyciela z dziećmi. Nauczyciel w pełni akceptuje dziecko jako indywidualność, a podczas zajęć przyjmuje każdą jego wypowiedź i każdy akt twórczy jako odkrywczy i wartościowy. W dramie zmieniają się tradycyjne relacje nauczyciel-uczeń. Każdy nauczyciel, zanim podejmie decyzję o zajęciach prowadzonych metodą dramy, powinien uświadomić sobie własne predyspozycje. Czy potrafi zaakceptować zmianę ról? Czy potrafi tolerować hałas i bałagan związany z pracą dzieci. Czy potrafi wspólnie z uczniami usiąść w kręgu na podłodze i ma odwagę demonstrować przed dziećmi różne techniki pracy w roli? Jednak do najważniejszych umiejętności nauczyciela dramy należy umiejętność grania ról oraz wchodzenia w rolę, tak aby przyciągnąć uwagę dziecka, a jednocześnie zasygnalizować problem w taki sposób, aby służyło to osiągnięciu głównego celu zajęć. Uczeń w pełni ujawni i rozwinie własną aktywność twórczą dopiero wówczas, gdy znajdzie sprzyjającego mu sojusznika w postaci nauczyciela.
Swoje rozważania nad rolą nauczyciela w przebiegu zajęć prowadzonych metodą dramy chciałabym spuentować wypowiedzią L. Skoreckiej. ,,Kiedyś strach zapukał do drzwi. Otworzyła odwaga i okazało się, że za drzwiami nie ma nikogo”. Odwaga otworzenia drzwi do kreatywności pozwoli nauczycielowi silniej oddziaływać na swych uczniów. Nauczyciel powinien zawsze pamiętać jak wiele znaczy w życiu dziecka.
Tworząc scenariusze zabaw prowadzonych metodą dramy w przedszkolu opieramy się na zainteresowaniach, potrzebach i uwarunkowanych rozwojowo umiejętnościach dzieci.
Poniżej przedstawiam kilka scenariuszy z możliwością zastosowania ich w pracy z dziećmi w przedszkolu.
opracowała: Renata Domin

BIBLIOGRAFIA
1. Adamek I., Poszukiwanie ,,dobrego nauczyciela”. Kilka odniesień do pracy nauczycieli i szkoły, [w:] Nauczyciel w świecie współczesnym, red. B. Suchacka, M. Szymański, Kraków, Impuls, 2008.
2. Dziedzic A., W. E. Kozłowska, Drama na lekcjach historii, Warszawa, WSiP, 1998.
3. Kielar-Turska M., Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, warszawa, WSiP, 1992.
4. Korzeniowska W., A.Murzyna, U. Szuścik, Sztuka bycia uczniem i nauczycielem, Kraków, Impuls, 2009.
5. Królica M., Drama i happening w edukacji przedszkolnej, Kraków, Impuls, 2006.
6. Michałowska D., Drama w edukacji, Poznań, Uniwersytet, 2008.
7. Pankowska K., Pedagogika dramy, Warszawa, ŻAK, 2000.
8. Pankowską K. , [w:] J. Majewska, Drama metodą całościowego rozwoju dziecka przedszkolnego, ,,Toruński Przegląd Oświatowy 45 minut”, 2010, nr 62.
9. Szumna D, Nauczyciel jako słuchacz w procesie komunikowania się z uczniem w klasie szóstej, [w:] Nauczyciel w świecie współczesnym, red. B. Suchacka, M. Szymański, Kraków, Impuls, 2008.
10. Weje B., M. Wessel, Zabawy aktywizujące w przedszkolu, Kielce, JEDNOŚĆ, 2005.